Ο Καποδίστριας, ο Φοίνικας και το πρώτο νομισματικό σύστημα στην Ελλάδα

Ένας άνθρωπος γεννημένος μετά την είσοδο στο ευρώ, ενδεχομένως δύσκολα αντιλαμβάνεται το ιστορικό βάθος και τη σύνδεση ή την επανάληψη πολλών εννοιών, θεσμών και γεγονότων [1]. Από την έκρηξη της επανάστασης του 1821 και έπειτα έχουμε μία μετάβαση από τα λεγόμενα «αρχέγονα» νομίσματα (οθωμανική λίρα, γρόσι, μετζίτι) στο νόμισμα ή το χαρτονόμισμα των ελληνικών εκδοτικών τραπεζών. Την εποχή πριν τον Ι. Καποδίστρια οι επαρχίες που συγκρότησαν το ελληνικό κράτος και οι δημόσιες οικονομικές αρχές τους γνώριζαν ποικιλία συναλλακτικών μέσων (τούρκικα νομίσματα, ισπανικά δίστηλα, γερμανικά και αυστριακά τάλληρα, βαυαρικές κορώνες, αγγλικές κορώνες, ντούπια κτλ.). Η αδυναμία των αρχών να παρέμβουν με τον καθορισμό και την κοπή ελληνικού νομίσματος διατηρήθηκε τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης.

Δεν είναι τυχαίο ότι η αξία του νομίσματος και της νομισματικής σταθερότητας έγινε νωρίς αντιληπτή και στην επαναστατημένη Ελλάδα. Το νόμισμα αντανακλά όπως συχνά αναφέρεται την «αυθεντία» της Διοίκησης που το εκδίδει όσο και της κοινωνίας που το χρησιμοποιεί. Από τις αρχές συγκρότησης του ελληνικού κράτους η πολιτική ιστορία της χώρας συνδέεται με τα διαδοχικά στάδια του νομισματικού συστήματος, το διαδοχικό καθορισμό συνόρων, τις ελλείψεις συναλλακτικών μέσων (αποτυπωμένες σε υπερτιμήσεις παλαιών νομισμάτων και όξυνσης του παιγνίου του συναλλάγματος), τα δημόσια δάνεια και το συνακόλουθο χρέος.

Η Ελλάδα από την εισαγωγή του πρώτου νομισματικού συστήματος το 1828 και τον κανόνα του αργυρού, μέχρι το Σεπτέμβριο του 1936 όταν μετά την υποτίμηση του γαλλικού φράγκου και τη διάλυση του Gold Bloc η δραχμή συνδέθηκε µε τη «ζώνη επιρροής της στερλίνας» [2], είχε βιώσει οκτώ εναλλαγές μεταλλικού κανόνα και κανόνα χαρτονομίσματος [3].

Με την έναρξη του Αγώνα του 1821 στην Ελλάδα, ιδρύθηκαν τα πρώτα τοπικά πολιτεύματα. Η αξία, η ανάγκη και η σημασία του νομίσματος είχε γίνει αντιληπτή εξαρχής. Όπως αποτυπώνεται και στη Νομική Διάταξις της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος με τη φράση «Η εθνική βουλή κόπτει νομίσματα εις του Έθνους το όνομα» [4]. Το ζήτημα της κοπής νομίσματος «νέο σύστημα νομισμάτων» είχε απασχολήσει ήδη από το 1822 [5]. Επίσημες συζητήσεις σχετικά με την ανάγκη προσδιορισμού της νομισματικής μονάδας ανάγονται ήδη από το 1825 [6].

Η Γ’ Εθνική Συνέλευση με το Ζ’ ψήφισμα της 2^ης Απριλίου εξέλεξε τον Ιωάννη Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδος [7], ενώ στις αρχές του Μαΐου του 1827 υπογράφτηκε και δημοσιεύτηκε το νέο Σύνταγμα με τίτλο «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος». Στο τελευταίο προβλέπεται [8] μεταξύ των αρμοδιοτήτων της Βουλής, να «κανονίζει το νομισματικόν σύστημα, προσδιορίζουσα το βάρος, την ποιότητα, τον τύπον και τ’ όνομα εκάστου νομίσματος, καθ’ όλην την επικράτειαν». Στις 6 Ιανουαρίου του 1828 ο Καποδίστριας έφτασε στο λιμάνι του Ναυπλίου και κατόπιν στις 11 του ίδιου μήνα στην Αίγινα. Από τις σημαντικότερες πράξεις του νέου Κυβερνήτη ήταν η ίδρυση της «Εθνικής Χρηματιστηριακής Τράπεζας» και η υιοθέτηση του «Φοίνικα». Το νομισματικό σύστημα του φοίνικα αποτελεί το πρώτο εθνικό νόμισμα του Ελληνικού Κράτους.

Κατόπιν η Δ’ Εθνοσυνέλευση εξέδωσε σημαντικά επίσης ψηφίσματα όπως το Γ’ ψήφισμα που αφορούσε την επικύρωση του διατάγματος για το κατάστημα και την προικοδότηση με εθνικά κτήματα της Εθνικής Χρηματιστηριακής Τράπεζας [9], την αίτηση εγγυήσεως των Μεγάλων Δυνάμεων για τη σύναψη εξωτερικού δανείου 60 εκατομμυρίων φράγκων [10], την απαλλαγή της χώρας από τα εξωτερικά δάνεια του 1824 και 1825 (δάνεια ανεξαρτησίας) [11]. Με το ψήφισμα Ε’ της 29^ης Ιουλίου προβλεπόταν η σύσταση κώδικα δημοσίου χρέους [12], κάτι που φαντάζει πρωτοποριακό μέχρι και σήμερα.

Επιπρόσθετα η Δ’ Εθνοσυνέλευση με το ψήφισμα Ζ’ της 31^ης Ιουλίου 1829 [13] αναγνώρισε την ανάγκη και ενέκρινε την κοπή εθνικού νομίσματος και την ίδρυση εθνικού Νομισματοκοπείου. Στις 19 Μαΐου 1829 ο Κυβερνήτης δίνει εντολή για την έναρξη των εργασιών του νομισματοκοπείου και στις 27 Ιουνίου έχουμε το πρώτο νόμισμα της αναγεννημένης Ελλάδας στην Αίγινα, στο νησί όπου πριν από αιώνες (6ος π.Χ.) είχαν κοπεί τα πρώτα νομίσματα του ελλαδικού χώρου [14]. Ο Φοίνικας ήταν νόμισμα αργυρό με αναλογία τίτλου εννέα μερών αργυρού και ενός χαλκού. Ο νομισματικός κανόνας είναι ο άργυρος.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι στις 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830 η Διάσκεψη του Λονδίνου, ύστερα από αγγλική πρόταση, διακήρυξε την πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδος. Το γεγονός αυτό συνιστούσε την πρώτη διεθνή αναγνώριση του Ελληνικού Κράτους, συνεπώς ίδρυση και έναρξη της υπάρξεως του στη διεθνή κοινωνία [15]. Κατόπιν η Δ’ Εθνοσυνέλευση με ψήφισμα της τον Οκτώβρη του 1830 [16] καθόρισε τις συναλλαγματικές ισοτιμίες των σημαντικότερων ξένων νομισμάτων ως προς το Φοίνικα και απαγόρευε την κυκλοφορία ξένων χάλκινων νομισμάτων και τούρκικων του 1826. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ο Ι. Καποδίστριας δολοφονείται. Λίγο μετά τη δολοφονία του το 1831 ορίστηκε [17] η τότε Εθνική Τράπεζα, όπως ρητά αναφέρεται, να εκτυπώσει χαρτονομίσματα με την αιτιολογική σκέψη να αποπληρωθούν τα έξοδα του κράτους και να μην επιβαρυνθούν με νέους φόρους η γεωργία και το εμπόριο [18].

Τέλος η Ε’ Εθνική Συνέλευση εξέδωσε δύο σημαντικά ψηφίσματα σε σχέση με το νόμισμα [19], ενώ το σπουδαιότερο πολιτικό της έργο ήταν η ψήφιση του Πολιτικού Συντάγματος του 1832. Με το τελευταίο εξουσιοδοτείται μεταξύ άλλων το Νομοθετικό Σώμα να κανονίζει το νομισματικό σύστημα [20]. Ο Φοίνικας τελικώς είχε σύντομη πορεία, αφού αντικαταστάθηκε όπως θα δούμε στο Β’ μέρος από τη δραχμή το 1833.

Σχετικά (ενδεικτικά):

• [1] Στη σειρά δημοσιεύσεων που αρχίζει από σήμερα θα κάνουμε μία πρώτη γενική σκιαγράφηση σημαντικών γεγονότων στη νομισματική νεοελληνική ιστορία. Θα ακολουθήσουν μελλοντικά διεξοδικότερες αναλύσεις.
• [2] Τράπεζα της Ελλάδος, «Η κρίση του 1929, η ελληνική οικονομία, και οι εκθέσεις της Τράπεζας της Ελλάδος για τα έτη 1928-1940», σελ. 35
• [3] Τράπεζα της Ελλάδος, Οικονομικό δελτίο, τεύχος 13, Σοφία Λαζαρέτου, «Η δραχμή στα μεταλλικά νομισματικά καθεστώτα: διδάγματα από το παρελθόν», σελ. 12.
• [4] «Νομική Διάταξις της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος», τμήμα Β’, σελ. 50, παράγραφος Ε’
• [5] Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος «κατά την Επιδαύρω Εθνική Συνέλευση», τίτλος Γ’, τμήμα Δ, παράγραφος ΜΔ’, σελ. 29
• [6] Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, Δρ. Αικατερίνη Μπρεγιάννη, «Νόμισμα και Νομισματικές κρίσεις στην Ελλάδα. Από τον Καποδίστρια στον Όθωνα 1828-1866», σελίδα 189
• [7] Η εκλογή του Ι. Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδος προβλέφθηκε για χρονική διάρκεια 7 χρόνων (Άρθρα Α’ και Γ’)
• [8] Κεφάλαιο ΣΤ’, άρθρο 84
• [9] Ψήφισμα Γ’, Άρθρο Β’
• [10] Ψήφισμα Γ’, Άρθρο Γ’
• [11] Ψήφισμα Γ’, Άρθρο Ε’
• [12] Ψήφισμα Ε’, Άρθρο Δ’ παράγραφος 1
• [13] Δ’ Εθνοσυνέλευση με το ψήφισμα Ζ’ της 31ης Ιουλίου 1829, Γενική Εφημερίς της Ελλάδος , έτος Δ’, αρ.φ. 55 (1) (2)
• [14] Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, «Η ιστορική διαδρομή της νομισματικής μονάδας στην Ελλάδα», Γεώργιος Γεωργιοπουλος, Το νεοελληνικό νόμισμα από την ανεξαρτησία μέχρι σήμερα, σελ. 117
• [15] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 1980), τόμος ΙΒ’, σελ. 536
• [16] Δ’ Εθνοσυνέλευση με το ψήφισμα Ε’ της 25^η  Ιανουαρίου 1830, Γενική Εφημερίς της Ελλάδος , έτος 1830’, αρ.φ. 11, άρθρα 1,2,3 (1) (2)
• [17] Με το ψήφισμα ΚΖ ‘ της 17ης Ιουνίου 1831 και  τον οργανισμό χαρτονομισμάτων της 30ης Ιουνίου 1831, Γενική Εφημερίς της Ελλάδος , 1831, αρ.φ. 50 (1) (2)
• [18] Για τα ζητήματα που αφορούν τη Καποδιστριακή περίοδο και το Φοίνικα θα αναφερθούμε αναλυτικότερα και μελλοντικά.
• [19] Ψήφισμα Δ’ της 4^ης  Ιανουαρίου 1832 [1] [2] [3] και Ψήφισμα Ζ’ της 27^ης  Ιανουαρίου 1832 [1] [2] που αφορούσαν μεταξύ άλλων την ποσότητα και την κυκλοφορία των χαρτονομισμάτων.
• [20] Άρθρο 95 του Πολιτικού Συντάγματος του 1832. Γνωστού και ως «Ηγεμονικού» Στο άρθρο 232 που αναφέρεται στο κεφάλαιο για τις αρμοδιότητες του ηγεμόνα «ορίζει τα περί νομισμάτων μετά του νομοθετικού …».

Έρευνα: Σταύρος Τσίπρας – δικηγόρος

http://fekyou.info/post/2115