ΜΙΚΡΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΞΥΛΙΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ...τα 101 πρώτα λήμματα
Σχολιασμός της ξύλινης γλώσσας στα Μέσα Μαζικού Επηρεασμού (ΜΜΕ)
Αριστείδης Γ. Ρωμανός
Μάϊος 2010
Ποιος δεν έχει βαρεθεί να ακούει ότι «η αδρεναλίνη» είναι πάντα «στα ύψη», ότι «το θερμόμετρο» πάντα «χτυπά κόκκινο», ότι «το σενάριο» είναι πάντα «εφιαλτικό», ότι «η επέμβαση» γίνεται πάντα «χωρίς αναισθητικό», ότι «η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης» είναι πάντα «σφοδρή» και ότι «η καταστροφή» είναι πάντα «βιβλική»;
Ποιος δεν δυσπιστεί μέχρι και εξοργίζεται όταν ακούει πως «το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο», πως θα εφαρμοστεί «ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία», πως το αποτρόπαιο έγκλημα «έγινε κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση» και τέλος πως «θα χυθεί άπλετο φως»;
Ποιος δεν αισθάνεται αφόρητη πλήξη και αναγούλα όταν τον διαβεβαιώνουν ότι αυτό το τραγούδι «αποτελεί κατάθεση ψυχής», ή ότι στο άκουσμα της καταστροφής ο υπουργός «ένιωσε βαθειά συγκίνηση», ή πως ο καλλιτέχνης «έδωσε τον καλύτερό του εαυτό»;
Και ποιος δεν έχει αναρωτηθεί γιατί «ο 37χρονος οδηγός της νταλίκας που συνελήφθη» δεν έχει ποτέ όνομα; Και γιατί, αντί της απλής είδησης περί απόλυσης του προπονητή, ακούει τη φράση «ο Κλωτσόγλου αποτελεί παρελθόν από την τεχνική ηγεσία της κιτρινοκίτρινης ΠΑΕ» ή ότι, ότι «ο βουλευτής έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος», όταν η αλήθεια είναι πως ο αρχηγός τον πέταξε έξω (ενώ μάλιστα εκινείτο); Η απελπισία από την κενότητα της ξύλινης γλώσσας με ώθησαν στην αποθησαύριση δειγμάτων της από τα ΜΜΕ (αλλά και δειγμάτων κακοποιημένης γλώσσας γενικότερα). Έτσι σωρεύτηκαν απορίες που ζητούσαν απάντηση.
Για τον αναγνώστη που μπορεί καλόπιστα να αναρωτηθεί πώς ασχολείται με ένα τέτοιο θέμα κάποιος χωρίς εκπαίδευση στις επιστήμες της γλώσσας ή χωρίς λογοτεχνική ή άλλη σχετική εμπειρία, μια πρώτη απάντηση είναι ότι σ'αυτή τη χώρα μπορείς να είσαι ό,τι δηλώσεις -και θα ήταν απάντηση αποστομωτική. Η αλήθεια όντως είναι ότι μοναδικό μου όπλο σε αυτή τη συγγραφική απόπειρα είναι η αρνητική μου αντίδραση στο να αποδέχομαι αδιαμαρτύρητα τις δεκάδες μηνυμάτων, γραμμένων σε ξύλινη γλώσσα, με τα οποία με βομβαρδίζουν καθημερινά τα ΜΜΕ. Υπάρχει όμως και μια άλλη -πιο προσωπική και εξειδικευμένη- απάντηση: ως πολεοδόμος , έχω ειδικό πλεονέκτημα στο να ασχολούμαι με την ξύλινη γλώσσα. Όχι τόσο γιατί υπάρχουν πολεοδόμοι, όπως συμβαίνει σε κάθε επαγγελματική ομάδα, που είναι δάσκαλοι στο είδος συντάσσοντας μελέτες σε μνημειώδη ξύλινη γραφή, όσο γατί και ο ίδιος ο όρος πολεοδόμος αποτελεί πλέον μια στερεότυπη έννοια που ανήκει στο πάνθεον της ξύλινης γλώσσας. Κι αυτό γιατί έχει χάσει το νόημά της. Όταν ρωτήσεις τον κοινό πολίτη τι είναι πολεοδόμος θα σου απαντήσει 'ο υπάλληλος της πολεοδομίας' (πολεοδομία = ευφημισμός για το γραφείο έκδοσης των οικοδομικών αδειών). Αλλά και πέραν από αυτή την παρεξήγηση, ζούμε σε ένα τόπο όπου η πολεοδομία κατάντησε άσκηση διόρθωσης λαθών αντί πρόβλεψη μελλόντων και οι μόνοι που δεν ασκούν, έστω και αυτή την διεστραμμένης έννοιας, πολεοδομία είναι οι πολεοδόμοι. Την πραγματική πολεοδομία, όπως είναι γνωστόν, ασκούν η ανεξέλεγκτη κτηματαγορά, η αμέλεια και η συναλλαγή (αλλιώς 'έλεγχος') των πολεοδομικών αρχών, κεντρικών και τοπικών, καθώς και το φαινόμενο ΝΙΜΒΥ.[1] Ως εκ τούτου το 'οι πολεοδόμοι πολεοδομούν' θα μπορούσε να είναι ένα από τα πρώτα φραστικά λήμματα της ξύλινης γλώσσας. Ακριβώς όπως και οι ισχυρισμοί 'οι πολιτικοί ασκούν πολιτική' ή 'οι δημοσιογράφοι ενημερώνουν'.
Διεύρυνση της έννοιας «ξύλινη γλώσσα» Δεδομένου ότι κάθε αξιοπρεπές πόνημα πρέπει να ξεκαθαρίζει πριν απ' όλα τους ορισμούς των εννοιών που χρησιμοποιεί, καταφεύγω -σε ποιόν άλλο;- στον Μπαμπινιώτη για τον ορισμό της ξύλινης γλώσσας (σελίδα 1239 του γνωστού Λεξικού): 'η γλώσσα που είναι τυποποιημένη, χωρίς φυσικότητα, στερεότυπη και ως εκ τούτου αναμενόμενη και προβλέψιμη'. Δεν ικανοποιεί απόλυτα ο παραπάνω ορισμός, θα τον ήθελα πιο ευρύ, αλλά τον δέχομαι, με τις προσθήκες, που απαριθμώ στη συνέχεια: (α) Όχι μόνον ο τυποποιημένος και στερεότυπος, αλλά και ο άνευ ουσίας ή περιττός λόγος, ασχέτως αν είναι ή όχι 'κλισέ', θεωρώ ότι δικαιωματικά ανήκει στην ξύλινη γλώσσα. Συνεπώς στα λήμματα της ξύλινης γλώσσας περιλήφθηκαν τόσο οι, σπάνιες, λέξεις -και κυρίως φράσεις- που στην πραγματικότητα ποτέ δεν είχαν νόημα (ακραία περίπτωση για παράδειγμα «το ελληνικό κράτος») όσο και εκείνες που το έχασαν -κι αυτές είναι πολυπληθείς. Παράδειγμα ο όρος «ΜΜΕ», που παρουσιάζεται και στον υπότιτλο του παρόντος, του οποίου το σημαίνον παραμένει ίδιο, ενώ το σημαινόμενο έχει αλλάξει και μόνο από συνήθεια ή συγκατάβαση το δεχόμαστε ως αναλλοίωτο. (β) Στην ξύλινη γλώσσα ανήκουν και οι εξόφθαλμα ασύντακτες ή αγράμματες γλωσσικές διατυπώσεις, που κακοποιούν στα αυτιά μας ή στα μάτια μας την ελληνική γλώσσα με τρόπο βάναυσο. Και που άλλοτε είναι εντελώς αθέλητες, -αποτέλεσμα αμάθειας- και άλλοτε παρεμπίπτουσες, από την προσπάθεια επίδειξης δήθεν γλωσσικού λογιοτατισμού, που όμως αποδεικνύεται νόθος. Ορισμένες φορές ξύλινη γλώσσα παράγει η αδυναμία του ομιλούντος να καταλάβει ο ίδιος τι είναι αυτό που λέει και η συνακόλουθη προσπάθεια να συγκαλύψει αυτή του την αδυναμία με τη χρήση δύστροπου και δυσνόητου λόγου. Από τέτοιες διατυπώσεις επιλέχτηκαν λήμματα, εκ των οποίων ορισμένα είναι τυπικά. Άλλα πάλι είναι άτυπα και οφείλουν τη χάρη τους στη μοναδικότητά τους. Άλλα επομένως θα αναγνωριστούν αμέσως ως σερβιριζόμενα καθημερινά από τα ερτζιανά ή από τα κανάλια, ενώ άλλα θα προκαλέσουν μια ευχάριστη έκπληξη από την πρωτοτυπία της ασχετοσύνης τους. Από τα τελευταία τίποτε πάντως δεν είναι φτιαχτό, τίποτε δεν είναι επινόησή μου. Απλώς απέφυγα να αναφέρω πηγές, γιατί σκοπός μου δεν είναι να εκτεθούν πρόσωπα, αλλά φαινόμενα και τάσεις. Είναι φανερό πως τα λήμματα περιλαμβάνουν φράσεις ή και προτάσεις ολόκληρες και όχι λέξεις (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων). Οι λέξεις από μόνες τους είναι 'ξυλικά' ουδέτερες. Το ξύλινο στοιχείο προκύπτει από την προσπάθεια κατασκευής συντακτικών ενοτήτων, είναι πάντα αποτέλεσμα συνδυασμού και συναρμογής λέξεων για τη διατύπωση νοήματος. Μόνο που αντί νοήματος παράγεται ασάφεια, αντί πρωτοτυπίας στερεότυπο, αντί καλλιέπειας γλωσσική κακοποίηση.
Διεύρυνα λοιπόν αυθαιρέτως το περιεχόμενο της ξύλινης γλώσσας, έτσι ώστε να αποτελέσει μια πολύ γενική κατηγορία. Μέσα σε αυτήν διακρίνονται πολλά είδη λόγου και πολλοί -ισμοί: φληναφήματα, κενολογίες, κοινοτοπίες, ασάφειες, ναρκισσισμός, εξωραϊσμός, πλεονασμός, λαϊκότροπος λόγος, μεγαλοσχήμων λόγος, παραπειστικός λόγος, αμφίσημος λόγος, απαλλακτικός ή αθωωτικός λόγος, αγράμματος και ασύντακτος λόγος.
Αιτίες της ξύλινης γλώσσας
(α) Αμάθεια
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εξήγηση των λόγων που ωθούν στη χρήση της ξύλινης γλώσσας με βάση τη θεώρηση ύπαρξης ή όχι πρόθεσης για τη χρήση της. Στην πρώτη υπο-κατηγορία, την αθώα, οι λόγοι ποικίλουν. (α) Μπορεί να είναι απόρροια βασικών ελλείψεων στη γνώση και χρήση της γλώσσας από την πλευρά του αγορεύοντος ή του γράφοντος -που φοίτησε κι αυτός, ο καημένος, σε κάποιο ίδρυμα της πλαδαρής νεοελληνικής μέσης εκπαίδευσης- και άγνοιας της δύναμης, των θησαυρών και του πλούτου της γλώσσας και συνεπώς των απείρων δυνατοτήτων της και των χειρισμών που επιτρέπουν τη διατύπωση λεπτότατων εννοιών και διαφοροποιήσεων. (β) Μπορεί να είναι απόρροια πνευματικής οκνηρίας και έλλειψης φαντασίας και εύκολου μιμητισμού. Βλέπε ας πούμε την είδηση «η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό» ή τη δήλωση «ο διάλογος είναι προσχηματικός». Είναι τόσο στερεότυπες, που αν περιλαμβάνονταν σε μια δημοσκόπηση τα ερωτήματα «τι εξαπέλυσε η αστυνομία μετά τη ληστεία»; και «τι είναι ο διάλογος»; είμαι βέβαιος ότι οι απαντήσεις θα συνέπιπταν με τις παραπάνω σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50%. Ως αποτέλεσμα εκφράζεται συχνότατα ένα νόημα που δεν γίνεται στην ουσία κατανοητό ή ένα μη-νόημα. Παράδειγμα ασαφούς νοήματος η γνωστή «περιρρέουσα ατμόσφαιρα» (είδος 1) και περιττολογίας, που ισοδυναμεί με έλλειψη νοήματος, το ανεκδιήγητο «από την πλευρά του ο κ. Υπουργός δήλωσε» (είδος 5).
(β) Υστεροβουλία
Δεύτερη υπο-κατηγορία είναι η γλώσσα που γίνεται ξύλινη εσκεμμένα (αυτό διακρίνει κανείς συχνά στην εκφώνηση ειδήσεων από τηλεοράσεως) προκειμένου να εξυπηρετηθεί ένας από τους δύο υστερόβουλους σκοπούς της μαζικής μετάδοσης μηνυμάτων: αυτός της παντελούς συσκότισης του περιεχομένου του ή αυτός της παραποίησής του (και παραχάραξης) που αποβλέπει γενικά είτε στη μείωση της σημασίας του είτε στη μεγέθυνσή της[2]. Παράδειγμα πρόθεσης: όταν κάποιος λέει «οι νεαροί ξέφυγαν από το σώμα της πορείας και έκαψαν τρία υποκαταστήματα τραπεζών, δεκαπέντε αυτοκίνητα και ένα αστυνομικό τμήμα» ενσυνείδητα προσπαθεί να απαλλάξει τους δράστες από την ευθύνη της διάπραξης εγκληματικών πράξεων με το να τους αποκαλεί «νεαρούς». Ακόμα κι αν για κάποιον θα ίσχυε το ελαφρυντικό ότι επαναλαμβάνει, χωρίς επίγνωση της σημασίας της, μια χιλιοειπωμένη φράση, δεν είναι δυνατό οι πολλοί και μη αφελείς ομιλητές να μη συνειδητοποιούν ποιά είναι η θέση που προπαγανδίζει στην ουσία συνειρμικά η παραπάνω φράση: ότι έδρασαν με την απερισκεψία των νεαρών, ότι είναι συγχωρητέοι, βρε αδερφέ, νέοι είναι, βράζει το αίμα τους, θα κάψουν και ένα αστυνομικό τμήμα επάνω στην ορμή τους (είδος 4). Αν ήθελα να μιλήσω με όρους σημειωτικής θα έλεγα ότι μέσα στο σημείο 'νεαροί' υπάρχει η 'καταδήλωση', δηλαδή η κυριολεκτική και γενικά αναγνωρίσιμη σημασία του (άνθρωποι νέοι σε ηλικία), αλλά και η 'συμπαραδήλωση', δηλαδή η σημασία που «αναφέρεται στους κοινωνικο-πολιτιστικούς και προσωπικούς συνειρμούς (ιδεολογικούς, συναισθηματικούς, κ.λπ)»[3]. Ο τρόπος όμως με τον οποίον αυτή η συμπαραδήλωση περνά μέσα από το σημαίνον, εν πάση περιπτώσει μέσα από το μήνυμα (για να ξεφύγουμε από το σημειωτικό λαβύρινθο), είναι έμμεσος αν όχι δόλιος. Είναι ακριβώς ο συσχετισμός της λέξης νεαροί με τις λέξεις που περιγράφουν τις πράξεις τους 'ξέφυγαν...και έκαψαν...' κλπ., που εξομοιώνει τον τρόπο της 'είδησης' με γνωστές μεθόδους της διαφήμισης και του marketing. Επειδή μάλιστα η διαφήμιση μπορεί και να οριστεί ως προπαγάνδα υπέρ κάποιου συγκεκριμένου προϊόντος και επειδή το θέμα της φράσης είναι ασφαλώς πολιτικό, ο χαρακτηρισμός της παραπάνω φράσης ως έντεχνης προπαγάνδας[4] είναι δικαιολογημένος. Μέσα στις τεχνικές της προπαγάνδας συγκαταλέγεται και η χρήση λέξεων αρεστών στην κοινή γνώμη (virtue words), που δηλώνουν έννοιες θεωρούμενες ως αρετές, και μια τέτοια ασφαλώς είναι η νεότητα.
Ξύλινη γλώσσα = ξύλινη σκέψη Η χρήση ξύλινης γλώσσας φανερώνει δύο τινά: ή προδίδει ξύλινη σκέψη (στην περίπτωση της έλλειψης πρόθεσης) ή αποκαλύπτει την πεποίθηση του χρήστη ότι απευθύνεται σε αναγνώστες ή ακροατές με ξύλινη σκέψη (στην περίπτωση της εσκεμμένης χρήσης). Στην πρώτη περίπτωση η ξύλινη γλώσσα είναι προϊόν άγνοιας, μειωμένης αντιληπτικής ικανότητας, οκνηρίας ή ακρισίας του εκφέροντος το λόγο. Στη δεύτερη η ξύλινη γλώσσα κρύβει την επιθυμία του εκφέροντος να προάγει αντίστοιχα την άγνοια, την πρόσληψη λανθασμένης αντιληπτικής εικόνας ή την ακρισία στον αποδέκτη του μηνύματος.
Ασφαλώς μια σε βάθος ανάλυση των λημμάτων θα πρόσφερε απτές αποδείξεις αυτού του μάλλον προφανούς ισχυρισμού.
Η ανάγκαιότητα της φλυαρίας
Για να μη είμαστε άδικοι απέναντι στους ανθρώπους των Μέσων, οφείλουμε να εξετάσουμε αν υπάρχει κάποιο ελαφρυντικό, πέραν από τη φτωχή μας εθνική παιδεία στην οποία αναφέρθηκα παρεμπιπτόντως. Υπάρχει πράγματι ένα και μοναδικό, αλλά ισχυρό: η αναγκαιότητα της φλυαρίας.
Τα φαινόμενα της ανάπτυξη των ΜΜΕ είναι γνωστά: η πληθώρα των ιδιωτικών ΜΜΕ, η αύξηση των ωρών εκπομπής ραδιοφωνικών σταθμών και τηλεοπτικών καναλιών, ο συνεχής πολλαπλασιασμός των τετραγωνικών μέτρων τυπωμένης επιφάνειας των εφημερίδων και περιοδικών, η αύξηση των 'ενημερωτικών εκπομπών', η αυξημένη παραγωγή και διάχυση της πληροφόρησης, η παντοδύναμη ανάγκη για επικοινωνία. Όλες αυτές οι αυξητικές τάσεις όμως οφείλονται λιγότερο στην αύξηση της παραγωγής και κυκλοφορίας χρήσιμης και επιστημονικής γνώσης ή σοφίας (δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι αυτές δεν παραμένουν σταθερές) και περισσότερο στην αυξημένη κυκλοφορία μηνυμάτων μειωμένης σημασίας και αξίας -τύπου κουτσομπολιού- που επιτρέπουν η φύση και οι δυνατότητες του μέσου: άμεση και στιγμιαία μετάδοση, παρεμβολή ενός απειροστού dt μεταξύ γεγονότος και ηλεκτρονικής μετάδοσης της είδησης, όμοια και της μετάδοσης της εικόνας. Δεν γίναμε πλουσιότεροι σε γνώσεις και σε σοφία. Κατακλυζόμαστε από ένα απίθανο όγκο αμφίβολης χρησιμότητας πληροφόρησης, της οποίας μεγάλο μέρος είναι ανακυκλούμενο: εγώ σου λέω κάτι, εσύ το λες σε δυό-τρείς, αυτοί σε άλλους τόσους, κάποτε το 'κάτι' που μετέδωσες σου επιστρέφει ως είδηση. Κορεσμός ειδήσεων, ένδεια πραγματικής πληροφόρησης. Η κατάσταση αυτή συντείνει στην αύξηση του μπλα-μπλα (ελληνιστί φλυαρίας). Όταν η είδηση γίνεται καταναλώσιμο αγαθό, η φλυαρία καθίσταται αναγκαία. Πώς θα γεμίσει ο καϋμένος ο σχολιαστής τον άπλετο χρόνο που του δόθηκε χωρίς και λίγη σαχλαμάρα. Τι να σκαρφιστεί για να διατηρήσει ένα στοιχειωδώς ανεκτό διανοητικό επίπεδο σε όλη τη διάρκεια της εκπομπής του;[5] Αναγκαστικά θα φλυαρήσει για να φτάσει στη δύσκολα αποκρυπτόμενη αγαλλίαση της φράσης «μ' αυτά και μ'αυτά φτάσαμε στο τέλος της εκπομπής μας» (και της υπομονής μας).
Ταξινόμηση των δειγμάτων του ξύλινου λόγου Η υπαγωγή των διαφόρων λημμάτων σε είδη ξύλινου λόγου είναι μια πρώτη προσπάθεια εμπειρικής ταξινόμησης. Ενδεχομένως αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει βάση για μια σε βάθος έρευνα. Ο αριθμός ή οι αριθμοί που εμφανίζονται σε παρένθεση δίπλα σε κάθε λήμμα του μικρού λεξικού παραπέμπουν στα είδη της ταξινόμησης που ακολουθεί. Τα περισσότερα λήμματα εμπίπτουν σε περισσότερα από ένα είδος.
(1). » λόγος άκριτος, ασαφής ή διφορούμενος
(2). » κοινότοπος
(3). » μεγαλοσχήμων
(4). » απαλλακτικός ή αθωωτικός
(5). » περιττός ή πλεονάζων
(6). » ωραιοποίησης ή απαξίωσης
(7). » υποκριτικός
(8). » διστακτικός ή πλάγιος
(9). » με γλωσσική κακοποίηση
Ακολουθεί μια απόπειρα ερμηνείας των χαρακτηρισμών που δόθηκαν στα δέκα είδη της παραπάνω ταξινόμησης:
(1). Λόγος άκριτος, ασαφής ή διφορούμενος
Έτσι χαρακτηρίζεται είτε ο λόγος που χρησιμοποιεί άχρηστες και άνευ νοήματος εκφράσεις είτε αυτός που καλύπτει την αδυναμία παροχής μιας εξήγησης σε κρίσιμα φαινόμενα με τη χρήση ανόητων, αλλά συμπαθών στο κοινό εκφράσεων που δεν θίγουν τίποτε και κανένα -συχνά λαϊκές παροιμίες- καθώς δεν παίρνουν καμιά θέση. Πολλές φορές οι εκφράσεις αυτές επικρατούν από συνήθεια και απερισκεψία, ίσως και από την ανάγκη να γεμίσει ο χρόνος ή ο χώρος. Πιστεύω όμως πως βαθύτερη αιτία αυτού του λόγου είναι η διάχυτη και ευρύτατα παρατηρούμενη έλλειψη γνώμης και η ακρισία (καθώς και η εύκολη κρίση, που ισοδυναμεί με ακρισία) που διακρίνει πολλούς από τους πρωταθλητές των διαμορφωτών της κοινής γνώμης. Μια ακρισία που καλλιεργεί η πλειονότητα των ΜΜΕ σε ολόκληρο τον πληθυσμό της τηλεθέασης, (δηλαδή σε ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσμό) μέσω, μεταξύ άλλων, των απαράδεκτα βλακωδών 'συζητήσεων' μεταξύ των τριάντα-σαράντα επαϊόντων που εγκαθίστανται ή κυκλοφορούν από κανάλι σε κανάλι και αποφαίνονται επί των πάντων.
Παραδείγματα:
«στα πλαίσια των συνομιλιών συζητήθηκε..»
«με ό,τι αυτό συνεπάγεται»
«εντός ή εκτός εισαγωγικών»
«καλώς ή κακώς»
«ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε»
«μ' αυτά και μ' αυτά φτάσαμε στο τέλος της πρωινής μας εκπομπής»
«στο φως των εξελίξεων»
«αλλάζει το τοπίο» «καθαρίζει το τοπίο» «το τοπίο είναι θολό»
«εν τάξει»
«οι ληστές έφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση»
«η ατμόσφαιρα» είναι πάντα «περιρρέουσα»
«το παιγνίδι» είναι πάντα «στημένο»
«είναι ένα πολιτικό στέλεχος με παρελθόν, παρόν και μέλλον»
«αυτό είναι θέμα για απάντηση από τα συντεταγμένα όργανα του κόμματος»
«ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε»
(2). Λόγος κοινότοπος
Ίσως η πιο καθιερωμένη μορφή ξύλινης γλώσσας με μεγάλη ροπή στην υπερβολή και στην κατάργηση του νοήματος.
Παραδείγματα:
«οι θεατές έζησαν ανεπανάληπτες στιγμές»
«επιστολή-φωτιά καίει τον Υπουργό»
«έργο ζωής» (κάθε έργο είναι πια έργο ζωής)
«έδωσε τον καλύτερό του εαυτό»
«σοκαρίστηκα»
«ένιωσα βαθειά συγκίνηση»
«κομβικό σημείο της κατάθεσης»
«επτασφράγιστο μυστικό κρατείται ο χρόνος άφιξης της διάσημης σταρ»
«οι εκδηλώσεις κορυφώνονται απόψε...»
«ο 37χρονος οδηγός της νταλίκας συνελήφθη»
«το μήνυμα» έχει πάντα «πολλαπλούς αποδέκτες» (λες και ποτέ δεν εκπέμπεται μήνυμα με ένα αποδέκτη)
«η αδρεναλίνη» είναι πάντα «στα ύψη»
«το θερμόμετρο» πάντα «χτυπά κόκκινο»
«το σενάριο» είναι πάντα «εφιαλτικό»
«η επέμβαση» γίνεται πάντα «χωρίς αναισθητικό»
(3). Λόγος μεγαλοσχήμων
Επίσης κοινότοπος λόγος, αλλά με ιδιαίτερη πρόθεση ανάδειξης μιας δήθεν μεγαλοσύνης του γεγονότος, της εκδήλωσης ή της άποψης. Η μεγαλοποίηση αποβλέπει με τη σειρά της στην κολακεία (στο χάϊδεμα των αυτιών, όπως έχει επικρατήσει να καλείται), ικανοποίηση ή διέγερση των αισθημάτων είτε του κοινού γενικώς είτε μιας συγκεκριμένης παράταξης, πολιτικής, αθλητικής ή άλλης κι ακόμα στην προβολή αυτής της παράταξης.
Παραδείγματα:
«το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο»
«νέο δικαστικό πραξικόπημα»
«αποτελεί κατάθεση ψυχής»
«ένιωσα βαθειά συγκίνηση»
«είναι άνθρωπος με όραμα»
«εξασφάλισαν το μαγικό χαρτάκι για το ντέρμπυ»
«ο αρχηγός δήλωσε ότι ο ΑΒ έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος»
«χάθηκαν για τον τόπο πέντε ολόκληρα χρόνια»
«οι εκδηλώσεις κορυφώνονται απόψε...»
«δέσμευση, ευθύνη, προοπτική, δύναμη, εμπιστοσύνη»
«η επόμενη μέρα»
«άρχισε η αντίστροφη μέτρηση»
«ο προπονητής Κλωτσόγλου αποτελεί παρελθόν από την τεχνική ηγεσία της κιτρινοκίτρινης ΠΑΕ»
«η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης» είναι πάντα «σφοδρή»
«η καταστροφή» είναι πάντα «βιβλική»
«ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία»
«υπάρχει κρυφή ατζέντα»
«ο Α είναι ένα καταξιωμένο στέλεχος του κινήματος»
«πρόκειται για ένα ιστορικό στέλεχος του κόμματος»
(4). Λόγος απαλλακτικός ή αθωωτικός
Είναι ο λόγος που, με την χρήση κατάλληλων λέξεων με έντονο συμβολικό περιεχόμενο, αποπειράται να αιτιολογήσει δράσεις, ενέργειες ή και θέσεις που, με την κοινή λογική, στρέφονται φανερά κατά του κοινωνικού συνόλου ή κατά του αισθήματος δικαίου ή του νόμου ή της ηθικής. Ένα συχνής χρήσης είδος λόγου στο οποίο επιδίδονται όσοι προσπαθούν να υποκαταστήσουν με ύπουλο τρόπο τις διαδικασίες της κοινωνικής νομιμοποίησης (των θέσεων, ενεργειών ή δράσεων) ή να μειώσουν τις εντυπώσεις από αντικοινωνικές συμπεριφορές και φαινόμενα.
Παραδείγματα:
«ήταν η κακιά η ώρα»
«οι παίκτες βρέθηκαν σε κακή ψυχολογία»
«το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο»
«έγινε κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση»
«ευρισκόμενος εν αμύνη»
«η πανεπιστημιακή κοινότητα θα προστατεύσει μόνη της το πανεπιστημιακό άσυλο»
«ανήκει στον προοδευτικό (ή αριστερό) χώρο»
«ανέλαβαν την ευθύνη της έκρηξης της βόμβας»
«υπέστην αήθη επίθεσιν από των στηλών του Τύπου»
«σεβόμενοι τα προσωπικά δεδομένα»
«το θρίλερ του μικρού Άλεξ»
«οι νεαροί ξέφυγαν από το σώμα της πορείας και έκαψαν τρία υποκαταστήματα τραπεζών, δεκαπέντε αυτοκίνητα και ένα αστυνομικό τμήμα»
το νεοελληνικό δίδυμο του μ : «μαλάκας» και «μαγκιά του»
«ο διάλογος είναι προσχηματικός»
«έκανε την αυτοκριτική του αναλαμβάνοντας τις ευθύνες του»
«κάποιοι μέσα στο κόμμα έκαναν περιουσίες»
(5). Λόγος περιττός ή πλεονάζων
Η έκπτωση του απλώς θετικού (όπως και της απλής διατύπωσης γενικά ακόμα και της σιωπής και του αυτονόητου) εξαναγκάζει στη χρήση του εμφατικού, του υπερθετικού και του περιττού.
Παραδείγματα:
«εγκαταλείπουν την Αθήνα με κάθε μέσον»
«από την πλευρά του ο κ. Υπουργός δήλωσε»
«έτσι ακριβώς, Στρατή» «αλλάζουμε κλίμα και θέμα κυρίες και κύριοι»
«στο σημείο αυτό ολοκληρώθηκε το δελτίο μας»
(6). Λόγος ωραιοποίησης ή απαξίωσης
Κατ' εξοχήν λαϊκιστικός λόγος, χρησιμοποιείται για να προσεταιριστεί την κοινή γνώμη και να την παρασύρει στις απόψεις του ομιλούντος ή των συμφερόντων που ο ομιλών σιωπηρά εκπροσωπεί ή υποστηρίζει. Ορισμένες φορές οι εκφράσεις που χρησιμοποιεί είναι στοχευμένες για να προσελκύσουν ή να κολακέψουν (είτε αντίθετα να καταδικάσουν) μια κοινωνική ή επαγγελματική τάξη ή μια, πολιτικής, αθλητικής ή άλλης φύσεως, ομάδα οπαδών.
Παραδείγματα:
«η χώρα μας πρέπει να κερδίσει αυτό το στοίχημα» (προκειμένου για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004)
«έδωσε τον καλύτερό του εαυτό»
«επικοινωνιακό έλλειμμα»
«η ισχυρή Ελλάδα - αυτή είναι η Ελλάδα»
«ανέλαβαν την ευθύνη της έκρηξης της βόμβας»
«ο αρχηγός δήλωσε ότι ο ΑΒ έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος»
«έχει ανεβάσει ψηλά τον πήχυ»
«από σήμερα θα βρίσκεται στο νέο του μετερίζι»
«η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκηνυγητό»
«οι δυνάμεις της καταστολής»
«η παράταξη που υπόσχεται ρήξη με τους καθεστωτικούς μηχανισμούς»
(7). Λόγος υποκριτικός
Υποκρισία περιέχουν και άλλα είδη λόγου, όπως τα υπ' αριθμόν 3, 4 και 6, καθώς η υποκρισία περισσεύει στο δημόσιο λόγο. Η ανάγκη όμως υιοθέτησης ξεχωριστής κατηγορίας είναι για να περιλάβει τα πιο εξόφθαλμα υποκριτικά στερεότυπα. Είναι αξιοσημείωτο ότι μια ρήση που, εκφερόμενη από κάποιο δημόσιο πρόσωπο, χαρακτηρίζεται ως υποκριτική, μπορεί να θεωρείται αγνή και γνήσια αν γίνει από κάποιο άλλο ή και από το ίδιο πρόσωπο σε κάποια άλλη χρονική στιγμή. Το υποκείμενο του λόγου και η περίσταση παίζουν μεγάλο ρόλο στο χαρακτηρισμό του υποκριτικού από την κοινή γνώμη.
Παραδείγματα:
«εθνικό ζήτημα»
«σύντροφοι!..»
«αφήστε με να ολοκληρώσω»
«δεν ζητώ λευκή επιταγή»
«η έρευνα» θα πάει πάντα «σε βάθος»
«απαιτείται η συστράτευση όλων μας»
«θα χυθεί άπλετο φως»
(8). Λόγος διστακτικός ή πλάγιος
Πολύ συχνό είδος που γίνεται ολονέν συχνότερο. Ο ομιλών δεν λέει αυτό που θέλει να πει (αν το γνωρίζει εννοείται), λέει αυτό που θα ήθελε να πει, κι αυτό με προϋποθέσεις. Φανερώνει δισταγμό στην καθαρή διατύπωση μιας άποψης καθώς και επιθυμία να αποφύγει τη σύγκρουση.
Παραδείγματα:
«βάλτε μια τελεία κύριε Αποστομίδη»
«να πούμε επίσης»
«να σας ευχαριστήσουμε»
«αν θέλετε»
«ας πούμε»
«ψιλο-απατεώνας»
«για να λέμε τα πράγματα με τ' όνομά τους»
(9). Λόγος με γλωσσική κακοποίηση
«τα δύσκολα είναι μπροστά μας»
«υπάρχουν υπόνοιες ότι η αστυνομία του φέρθηκε εξ απαλών ονύχων»
«ποιος έχει την υπευθυνότητα για τις πράξεις αυτών των παιδιών;»
«μετήλθε παντός μέσου» (χρήση της γενικής ως ένδειξη λόγιας παιδείας)
«υπάρχουν ενδείξεις μιας διαρκής ανόδου των τιμών στο επόμενο τρίμηνο»
«πολύ πιο καλύτερα θα ήταν, αν...»
«η μετοχή της Άλφα διαπραγματεύτηκε στα 32 ΕΥΡΩ»
«όσες φορές προσπάθησα να επικοινωνήσω στους ακροατές αυτό το μήνυμα, δεν είχα καμμιά απήχηση»
«οι επιστήμονες δεν αποκλείουν το γεγονός της συνέχισης των μετασεισμών άνω των 5 ρίχτερ»
«οι οπαδοί του ΟΦΠΣ υποστήριξαν ότι προκλήθηκαν, αλλά ο ανακριτής υπήρξε αμετανόητος»
«δεν φταίνε κάποιοι, όταν η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία τελεί υπό παρακολούθηση;»
«ποιος είναι εκείνος που έχει χρέος να διασφαλίσει την ασφάλεια των επικοινωνιών;»
«οι εργαζόμενοι διεκδικούν τη μη τήρηση των υπεσχημένων»
«παρατηρούνται απόπειρες αυτοχειρίας από τα παιδιά του ασύλου σε τακτά χρονικά διαστήματα»
«η αστυνομία πιστεύει ότι η ρουκέτα προμηθεύτηκε στην Αλβανία»
«αυτά τα ακραία φαινόμενα δημιουργούν προβληματισμό»
«ο ασθενής γλίτωσε χάριν της έγκαιρης ιατρικής διάγνωσης»
Εν τέλει....
...τι μπορεί κανείς να αντλήσει από αυτή την περιδιάβαση στα δείγματα της ξύλινης γλώσσας πέραν από ένα κούνημα της κεφαλής κι ένα χαμόγελο -κι αυτό μάλλον θλιμμένο; Ίσως μια ελάχιστη ευκαιρία τεκμηρίωσης της συνειδητοποίησης ότι πολλές 'ειδήσεις' στα ΜΜΕ έχουν αφ' ενός μια ονομαστική σημασία (κατ' αντιστοιχία με την ονομαστική αξία) και αφ' ετέρου μια πραγματική σημασία κρυμμένη από κάτω, που είναι το μήνυμα που επιδιώκεται να περάσει στον αποδέκτη. Όταν αυτό γίνει συνείδηση (πράγμα που ασφαλώς ήδη συμβαίνει σε πολλούς), μπορεί ο κάθε αποδέκτης να μάθει να παίζει ένα ενδιαφέρον παιγνίδι, που μετατρέπει την ακρόαση, την ανάγνωση και κυρίως την τηλεθέαση από καταναλωτική αποχαύνωση σε ενεργητική δραστηριότητα. Κάνοντας zapping στις ειδήσεις των οκτώ αρχίζουμε να διακρίνουμε την προσπάθεια διαφορετικού επηρεασμού -μέσω της διαφορετικής έμφασης- στο ίδιο γεγονός.[6] Κρατώντας σε μόνιμη ενάργεια την κρίση μας μαθαίνουμε να κάνουμε τη διπλή ανάγνωση της είδησης και να ανακαλύπτουμε τη σχετικότητα των εννοιών είδηση και σχολιασμός, καθώς και αυτή των εννοιών σχολιασμός και προπαγάνδα[7]. Μετά από λίγη άσκηση θα μπορούμε αν θέλουμε να δημιουργήσουμε και δικά μας πρωτότυπα δείγματα ξύλινης γλώσσας.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ
ΤΑ 101 ΠΡΩΤΑ ΛΗΜΜΑΤΑ
1 «επικοινωνιακό έλλειμμα»: 1. ευγενής εναλλακτική διατύπωση ότι κάποιος δεν έχει τι να πει .2. συνήθης δικαιολογία κυβερνητικής απραξίας. (6)
2. «ήταν η κακιά η ώρα»: προσπάθεια δικαιολόγησης εγκληματικής αμέλειας ή διάπραξης αποτρόπαιου εγκλήματος -από το διαπράξαντα, το δικηγόρο του, το συγγενή του ή το χορηγό του. (4)
3. «οι παίκτες βρέθηκαν σε κακή ψυχολογία»: λέγεται συνήθως ως δικαιολογία για ποδοσφαιρική ομάδα που έφαγε ένα γκολ στο 4΄ και άλλα τρία στα υπόλοιπα 86΄, ενώ μπορεί μόλις την προηγούμενη η Λίβερπουλ, χάνοντας με 3-0 να 'γύρισε' τον αγώνα και να πήρε το κύπελλο. (4)
4. «ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε»: στερεότυπη κατάληξη αναποφάσιστου προβληματισμού. (1)
5. «το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο»: στο τέλος κάθε δικαστικής έρευνας το μαχαίρι δεν φθάνει ποτέ στο κόκκαλο. Εξ αυτού και μόνο μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι κανείς μέχρι τώρα υπεύθυνος ερευνών στο δικαστικό χώρο δεν έχει ραχοκοκκαλιά. (3), (4)
6. «η χώρα μας πρέπει να κερδίσει αυτό το στοίχημα»: συνήθης τρόπος να καταστήσεις την πρότασή σου (όπως αυτήν περί της οργάνωσης των ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα) λαοφιλή γνωρίζοντας τον έρωτα των ελλήνων στο τζόγο. (6)
7. «η ισχυρή Ελλάδα»: χρησιμοποιείται για την ωραιοποίηση της οικονομικο-κοινωνικής κατάστασης της χώρας. Συμπλήρωμά της η φράση «αυτή είναι η Ελλάδα», που χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει την αδυναμία δράσης ή την πλήρη αποτυχία, όταν πια γίνει αντιληπτό ότι η κατάσταση είναι στην ουσία απελπιστική. (6)
8. «επιστολή-φωτιά καίει τον Υπουργό»: πολυδημοσιευμένο έγγραφο που βγαίνει από τη ναφθαλίνη προκειμένου να εξυπηρετηθούν σκοπιμότητες του εκδοτικού αφεντικού. (2)
9. «έδωσε τον καλύτερό του εαυτό» : λέγεται κυρίως περί αθλητή για τη χρυσή διάκριση του οποίου είχε προετοιμάσει το φίλαθλο κοινό η αχαλίνωτη τηλεοπτική προπαγάνδα, αλλά που η απόδοσή του τού επέτρεψε να καταταγεί στην έκτη θέση. Υπονοεί ότι θα πρέπει η κοινή γνώμη να παρηγορηθεί με τη σκέψη ότι θα μπορούσε να είχε δώσει και το χειρότερο. (2), (6)
10. «έργο ζωής» : κολακευτική έκφραση για ένα εντελώς ευτελές έργο κάποιου, που θα περνούσε απαρατήρητο και ασχολίαστο αν αυτός δεν βρισκόταν, μονίμως λόγω δημοσίων σχέσεων, στη δημοσιότητα. (2),(3)
11. «αποτελεί κατάθεση ψυχής»: έκφραση χρησιμοποιούμενη είτε από τον ίδιο τον καταθέτη (πρότασης, τραγουδιού, καλλιτεχνικού ή λογοτεχνικού έργου εν γένει) για να επικαλεσθεί -ατεκμηρίωτα- μεγάλο βάθος ανύπαρκτου νοήματος ή ακόμα και να ισχυρισθεί ότι πρόκειται περί αριστουργήματος. (2), (3)
12. «έγινε κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση»: αφελής αλλά συνήθης φράση στυγερού δολοφόνου που αποπειράται να δικαιολογήσει τη σφαγή του ετέρου ημίσεως. (4)
13. «ευρισκόμενος εν αμύνη»: συνήθης τρόπος αιτιολόγησης της εξολόθρευσης μετανάστη από όργανο της τάξεως. (4)
14. «η πανεπιστημιακή κοινότητα θα προστατεύσει μόνη της το πανεπιστημιακό άσυλο»: εκστομίζεται από πρόεδρο Τμήματος ή Πρύτανη ΑΕΙ και επιδέχεται διττή ερμηνεία. Η πρώτη: «έτσι και καλούσα εγώ την αστυνομία, κάθε φορά που 'τα παιδιά' μας καίνε το Ίδρυμα, θα έπρεπε να ξεγράψω την επανεκλογή μου στο πρυτανικό αξίωμα». Η δεύτερη: «το άσυλο είναι ένας κήπος, μέσα στον οποίο έχω δέσει το γάιδαρό μου για να βόσκει ελεύθερα και ισοβίως, εξασφαλίζοντάς μου τα ερευνητικά μου προγράμματα από την Κομμισσιόν, και τη δυνατότητα απερίσπαστης απεραντολογίας και αοριστολογίας και επομένως, ακόμα κι αν καεί και καμιά βιβλιοθήκη, δεν είμαι διατεθειμένος να το παραχωρήσω σε κανένα». (4)
15. «σοκαρίστηκα»: στερεότυπη απάντηση στο γνωστό ερώτημα 'πώς αισθανθήκατε μετά το γεγονός;' Αποτελεί ένα από τους πιο απαθείς, γενικευμένους και άνευ φαντασίας τρόπους για να εκφρασθούν συναισθήματα σχετικά με τη βίωση ενός εξαιρετικού γεγονότος (που μπορεί να ποικίλει από το διαζύγιο διάσημης αοιδού μέχρι το φόνο υπέργηρης γειτόνισσας από τον έφηβο εραστή της). (2)
16. «ένιωσα βαθειά συγκίνηση»: φράση που οφείλει να πει ο ομιλών όταν, όντας παντελώς ψυχρός, προσπαθεί να ανταποκριθεί στην προσδοκώμενη έκφραση άφατης συγκίνησης ή στην προσπάθεια του τηλεοπτικού παρουσιαστή να την εκβιάσει. (2), (3)
17. «είναι άνθρωπος με όραμα»: πρόκειται συνήθως για πολιτικό ή καλλιτέχνη ή πολεοδόμο που διατυπώνει μια εντελώς θολή ή ασαφή εικόνα για το πώς θα ήθελε τα πράγματα, χωρίς όμως να έχει ιδέα για το αν και πώς η εικόνα μπορεί να γίνει πραγματικότητα (3), (2)
18. «οι θεατές έζησαν ανεπανάληπτες στιγμές»: ακόμα και αν επρόκειτο για μια από τα ίδια. (2)
19. «εξασφάλισαν το μαγικό χαρτάκι για το ντέρμπυ»: οι φίλαθλοι βρήκαν εισιτήριο για την κλωτσοπατινάδα (όπως κάποτε ονομαζόταν) της Κυριακής μεταξύ δύο μετρίων ομάδων της κατ' ευφημισμόν 'σουπερλίγκα'. (3)
20. «μ' αυτά και μ' αυτά φτάσαμε στο τέλος της πρωινής μας εκπομπής»: ευτυχώς έφτασε το τέλος της εκπομπής μου, δεν έχω άλλες εξυπνάδες να αραδιάσω (1)
21. «ανήκει στον προοδευτικό (ή αριστερό) χώρο»: δηλώνει πως κάποιος κατέχει εχέγγυο ορθοφροσύνης και συγκαταλέγεται μεταξύ των ηπίως διαμαρτυρομένων, χωρίς να τα χαλάει με κανένα, χαίρων επομένως γενικής συμπάθειας. (4)
22. «τα δύσκολα είναι μπροστά μας»: αυτός ο άτυχος αμερικανισμός θυμίζει εξ αντιδιαστολής ότι τα εύ-κωλα είναι πίσω μας, πράγμα όμως γνωστό στον καθένα (9)
23. «ανέλαβαν την ευθύνη της έκρηξης της βόμβας»: ομολόγησαν με το αζημίωτο την ενοχή τους πως αιματοκύλισαν τη Μαδρίτη, ενώ κάποιοι άλλοι στη Βαγδάτη δεν ανέλαβαν καν την ευθύνη. (4), (6)
24. «κομβικό σημείο της κατάθεσης» : σημείο εξ ίσου κρίσιμο με πολλά άλλα, αλλά το επίθετο ακούγεται ωραίο. Όπως πάμε δεν θα υπάρχουν σημεία που να μη πέφτουν πάνω σε κόμβους. (2)
25. «επτασφράγιστο μυστικό κρατείται ο χρόνος άφιξης της διάσημης σταρ»: συνήθης αναφορά σε κάτι που ξέρει η μισή -αν όχι όλη- η Ελλάδα (2)
26. «εγκαταλείπουν την Αθήνα με κάθε μέσον»: η έκφραση που χρησιμοποιείται κάθε Σαββατοκύριακο θυμίζει το διήγημα του James Thurber 'The day the dam broke', όπου ο πληθυσμός φεύγει πανικόβλητος όταν κυκλοφόρησε η ψευδής είδηση ότι έσπασε το φράγμα. Ενώπιον ποιάς καταστροφής εγκαταλείπει ο πληθυσμός την Αθήνα; Αρκεί και μόνον η βεβαιότητα ότι ο σχολιαστής θα συνεχίζει να σχολιάζει και στη διάρκεια του θέρους; (5)
27. «στα πλαίσια των συνομιλιών συζητήθηκε..»: πάντα 'κάτι' συμβαίνει στα πλαίσια ενός άλλου πλαισίου, που βρίσκεται εντός ενός ευρύτερου πλαισίου κοκ. Το κάτι που συζητήθηκε έρχεται σε δεύτερη μοίρα συνήθως. (1), (3)
28. «στο φως των εξελίξεων»: μανία κι αυτή με το φως όταν οι πιο καίριες εξελίξεις συμβαίνουν στο σκοτάδι. (1)
29. «από την πλευρά του ο κ. Υπουργός δήλωσε» = ο κ. Υπουργός δήλωσε (5)
30. «ο αρχηγός δήλωσε ότι ο ΑΒ έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος» = ο αρχηγός τον ξέχεσε και τον πέταξε έξω από το Κίνημα, ενώ εκινείτο. . (3), (7)
31. «υπέστην αήθη επίθεσιν από των στηλών του Τύπου» = 1.κάποιος είχε το θράσος να αποκαλύψει ότι είμαι κλέφτης 2.κάποιος τόλμησε να ανταποδώσει την αήθη επίθεση που του κάνω καθημερινά από την εκπομπή μου. (4)
32. «έτσι ακριβώς, Στρατή»[8]: κλασσική απάντηση ρεπόρτερ στημένου στο κρύο επί ώρες, ο οποίος υποτίθεται πως διαφωτίζει τους θεατές για την κατάσταση στην οποία περιήλθε η Παραλιακή Λεωφόρος μετά το ξέσπασμα των ακραίων καιρικών φαινομένων. Πριν αρχίσει να 'εξειδικεύει' τις πληροφορίες που έχει ήδη δώσει ο έχων το κεντρικό πρόσταγμα Στρατής, ο εκτελών το 'ρεπορτάζ' επιβεβαιώνει με την ως άνω εισαγωγική ρήση τα λεχθέντα του Στρατή για να τα επαναλάβει στη συνέχεια σχεδόν αυτολεξεί χωρίς να προσθέσει καμιά περαιτέρω λεπτομέρεια. Άλλωστε πριν ολοκληρώσει τη βαρετή του επανάληψη, ο αθεόφοβος Στρατής του ξαναπαίρνει το λόγο με το γνωστό 'σ' ευχαριστούμε Παναγιώτη για το ρεπορτάζ' Στην περίπτωση αυτή είναι το «ακριβώς» που προκαλεί κατάπληξη. Είναι δυσεξήγητο γιατί το «ναι» 'η το «έτσι» χρειάστηκε να γίνει γενικευμένα πλέον «έτσι ακριβώς». Μπορεί να το δει κανείς ως στοιχείο ενισχυτικό της προσπάθειας όχι μόνο να μη δυσαρεστήσουμε, αλλά ακόμα να συναινέσουμε με το συνομιλητή μας με κάθε τρόπο. (5)
33. «αλλάζουμε κλίμα και θέμα κυρίες και κύριοι»: λες και ο κρεττίνος ακροατής ή θεατής θα βρεθεί σε αδυναμία να αντιληφθεί μόνος του τη διαφορά περιεχομένου ή σοβαρότητας μεταξύ της είδησης μιας ακόμα πιο ραγδαίας ανόδου της τιμής του πετρελαίου και αυτής για την αποχώρηση της Έλλης Σπάη από τον ΑΥΧΕΝΑ. (5)
34. «έχει ανεβάσει ψηλά τον πήχυ»: ενώ ακούμε συχνά πόσο ψηλά τον έθεσε (το κόμμα ή ο υπουργός ή ο διοικητής ΔΕΚΟ ή ο πρόεδρος ΠΑΕ), σπανίως πληροφορούμαστε αν τον πέρασε ή αν τον έριξε[9]. (6)
35. «εθνικό»: επίθετο που τείνει να εξοβελισθεί από την καθομιλουμένη. Χρησιμοποιείται όμως ακόμα σε ελάχιστες περιπτώσεις: ως προσδιοριστικό του 'προμηθευτής' (ο γνωστός εθνικός προμηθευτής), του 'εργολάβος' (ο γνωστός εθνικός εργολάβος) ή του 'ήρωας' (ο γνωστός αλλοδαπός προπονητής της ομάδας ποδοσφαίρου). Συντασσόμενο με το ουσιαστικό 'λόγοι' χρησιμεύει για να αιτιολογήσει πράξεις όπως η παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, η λήψη μέτρων λιτότητας ή η διενέργεια πρόωρων εκλογών. Συνοδευόμενο με τη λέξη 'μεταφορέας' χρησιμοποιείται ως απόλυτο δικαιολογητικό για τη χρέωση της εθνικής οικονομίας με τεράστια βάρη. (7)
36. «νέο δικαστικό πραξικόπημα»: συνήθης κραυγή σχολιασμού δικαστικής απόφασης από κομματικό όργανο, όποτε η απόφαση δεν ευνοεί το κόμμα (3)
37. «χάθηκαν για τον τόπο πέντε ολόκληρα χρόνια» = πώς είναι δυνατόν η κρατικοδίαιτη νομενκλατούρα μας, που κυβέρνησε τόσα χρόνια, να στερείται πέντε χρόνια την εξουσία που δικαιωματικά της ανήκει; (3)
38. «οι εκδηλώσεις κορυφώνονται απόψε...»: μα άρχισαν μόνο το μεσημέρι, πότε πρόλαβαν να κορυφωθούν? (2), (3)
39. «ο 37χρονος οδηγός της νταλίκας συνελήφθη. Η μητέρα του 37χρονου, ερωτηθείσα από την ανταποκρίτριά μας, Καικιλία Αστυνομίδου, δήλωσε: 'τριανταεφτά χρόνια που ζω με το 37χρονο παιδί μου, δεν έχει δώσει κανένα δικαίωμα'...»: πρωτοφανής μανία με την αναφορά στην ηλικία, λες και ο λεγάμενος δεν έχει άλλη ιδιότητα (οδηγός, κατηγορούμενος, συλληφθείς, χριστιανός, μουσουλμάνος, εβραίος, μακεδών -της Άνω- πατριώτης, νταλικιέρης, απρόσεκτος, ακαμάτης, αδέξιος, ανίκανος, μέθυσος, σουρωμένος, μαστούρας, εγκληματικά επιπόλαιος) παρά μόνο τα χρονάκια του. (2)
40. «δέσμευση, ευθύνη, προοπτική, δύναμη, εμπιστοσύνη»: ουσιαστικά που θεωρούνται αρεστά στην κοινή γνώμη, χρησιμοποιούμενα κυρίως σε προεκλογικές περιόδους[10] σε συνδυασμούς ανά δύο, χωρίς απαραίτητα να παράγουν σαφές νόημα. Είναι σαν αυτός που τα χρησιμοποιεί να μας λέει 'βρε αδελφέ, τι το ψάχνεις, ναι, είναι κάπως συγκεχυμένο, αλλά σου υπόσχομαι κάτι καλό'. Αντί άσκησης σας προτείνω να κάμετε όλους τους συνδυασμούς φτιάχνοντας τα δικά σας υποσχετικά συνθήματα. Κι αν αναρωτηθείτε τι έννοια έχει π.χ. το 'προοπτική δύναμης', έχει περίπου όση και το 'δύναμη προοπτικής'. (3)
41. «από σήμερα θα βρίσκεται στο νέο του μετερίζι» = από σήμερα θα εισπράττει τις αυξημένες αποδοχές του στη νέα δημόσια 'θεσούλα' όπου τον διόρισε -αξιοκρατικά βέβαια-ηκυβέρνηση[11] (6)
42. «σεβόμενοι τα προσωπικά δεδομένα» : ευρηματικός τρόπος να δίνεται συγχωροχάρτι προς κάθε ρουφιάνο, που έχει μπάρμπα στην Κορώνη. Τα προσωπικά δεδομένα αποτελούν ευέλικτο μηχανισμό που επινοήθηκε, απ' ό,τι φαίνεται, για να δίνει τη δυνατότητα στις δικαστικές αρχές, στα ΜΜΕ και στην πολιτική εξουσία να προστατεύουν επιλεκτικά την «υπόληψη» διαφόρων απατεώνων. Έτσι αποκρύπτεται από την κοινή γνώμη η ταυτότητα λιμενικών που προάγουν τη λαθρομετανάστευση, δασοφυλάκων που συλλαμβάνονται να δωροδοκούνται για να αποχαρακτηρίσουν δάση, ιατρών του ΕΣΥ που βρετανικό δικαστήριο αποκαλύπτει ότι χρηματίζονταν για να προμηθευτεί το δημόσιο νοσοκομείο ιατρικό υλικό συγκεκριμένης βρετανικής εταιρείας, ενώ την ίδια στιγμή δίνεται βορά στο πλήθος ένας κακομοίρης που εκσφενδόνισε πλαστικό κυπελλάκι με φραπέ στο σακκάκι εύσωμου πολιτικού, όχι μόνο δημοσιοποιώντας το όνομά του, αλλά και χαρακτηρίζοντάς τον ως ψυχικά διαταραγμένο άτομο. (4)
43. «βάλτε μια τελεία κύριε Αποστομίδη» : φράση που μπορεί να κρύβει μια από τις δύο σκέψεις, είτε (α) 'λες πολλά, βούλωσέ το επί τέλους' είτε (β) 'πρέπει να τον σταματήσω, τον έχει κάψει το δικό μου' (7)
44. «η επόμενη μέρα» : την προηγούμενη υποτίθεται πως διαδραματίστηκαν πρωτοφανή ή σημαδιακά πράγματα. Όσο περισσότερα τετριμμένα γεγονότα αναγορεύονται σε σπουδαία, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος να μη περισσεύουν πια 'επόμενες μέρες' (3)
45. «σύντροφοι!..» : προσφώνηση από το παρελθόν που μόνο στο ΚΚΕ μοιάζει αυθεντική. Στο ΣΥΡΙΖΑ και στο ΣΥΝ έμοιαζε πάντα παράφωνη. Κάποτε ανασύρεται και από το χρονοντούλαπο της Χαριλάου Τρικούπη -οποτεδήποτε ο ομιλητής κρίνει ότι το συγκεκριμένο ακροατήριο 'πιστεύει και εις τον σοσιαλισμόν' (για να παραφράσω τον πατέρα του ιδρυτή του). Στη ΝΔ η προσφώνηση δεν έχει χρησιμοποιηθεί ούτε από τον κ. Παναγιωτόπουλο ούτε κάν από τον κ. Γιακουμάτο -ακόμα. Γενικά χρησιμοποιείται συχνά μεταξύ κομματικών μελών ως παρότρυνση κομματικής αυτοσυντήρησης και πλαστής ομόνοιας μέσω της υπενθύμισης της κυριολεκτικής της σημασίας (σύντροφος: αυτός που συντρώγει, αυτός με τον οποίο μοιράζεσαι τη μάσα!). Συχνά πάντως δίνει την εντύπωση υποκριτικής προσφώνησης, προδίδουσα και σχετική ενοχή, όταν χρησιμοποιείται από εργαζόμενο (συνήθως συνδικαλιστή) του δημόσιου τομέα προς εργαζόμενο του ιδιωτικού τομέα αμειβόμενο με το 1/3 των αποδοχών του (και χωρίς τη μονιμότητα της αργομισθίας του) (6),(7)
46. «αφήστε με να ολοκληρώσω» : κοινότατη πρόφαση/κραυγή στα τηλεπαράθυρα από όποιον θέλει να φορτώσει στους φωνασκούντες συνομιλητές του την αδυναμία του να κλείσει τη φράση του ή τη φτώχεια του σε επιχειρήματα (πράγμα που τελικά πιάνει, γιατί κάθε συνομιλητής φωνασκεί και διακόπτει μονίμως κάθε άλλο συμμετέχοντα στον αποκαλούμενο τηλεοπτικό διάλογο. (7)
47. «αλλάζει το τοπίο», «καθαρίζει το τοπίο», «το τοπίο είναι θολό» : γενικός passepartout όρος που διευκολύνει την ασάφεια της διήγησης. Λέμε 'τοπίο' και καθαρίζουμε με υποκείμενα, αντικείμενα, γεγονότα και αιτιώδεις σχέσεις τους (1)
48. «το θρίλερ του μικρού Άλεξ» : έκφραση με την οποία ένα συνταρακτικό γεγονός καθίσταται ανώδυνο τηλεοπτικό θέαμα για αναψυχή[12] (4)
49. «η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκηνυγητό» = ο ληστής ή/και φονιάς έγινε άφαντος και οι πιθανότητες να βρεθεί είναι ελάχιστες. Το εξαπολύω από πού βγήκε άραγε; :Ισως πρόκειται για παράφραση από τη Γραφή, ας πούμε 'νυν εξαπολύεις τους μπάτσους σου κύριε (Αττικάρχα)» (6)
50. «άρχισε η αντίστροφη μέτρηση» : λέγεται για το παραμικρό γεγονός, που η εξέλιξή του καμιά σχέση δεν έχει με την ακρίβεια στην εκτόξευση πυραύλου (3)
51. «δεν ζητώ λευκή επιταγή» : ντρέπομαι να σας ζητήσω να μου την ξαναδώσετε (6), (7)
52. «εν τάξει» : χωρίς να το αντιληφθούμε έχει φτάσει να έχει την ακριβώς αντίθετη από την αρχική του έννοια, καθώς χρησιμοποιείται κυρίως σε περίπτωση κατάλυσης κάθε τάξης.[13] Στην ουσία είναι συνώνυμο του 'δεν βαρυέσαι', 'δεν πειράζει', και 'δεν έγινε και τίποτε' (1)
53. «υπάρχουν υπόνοιες ότι η αστυνομία του φέρθηκε εξ απαλών ονύχων» : προφανώς πρόκειται για άτομο με τέτοια εγκληματική φύση που έχει δοσοληψίες με την αστυνομία από τη μωρουδιακή του ηλικία. Από τις πιο συχνές παρεξηγημένες αρχαιοπρεπείς εκφράσεις (9)
54. «ποιος έχει την υπευθυνότητα για τις πράξεις αυτών των παιδιών;» : ευθύνη και υπευθυνότητα χρησιμοποιούνται εναλλακτικά ως συνώνυμα (9)
55. «οι ληστές έφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση» : άλλη φορά να αφήνουν διεύθυνση και τηλέφωνο επικοινωνίας (1)
56. «να πούμε επίσης», «να σας ευχαριστήσουμε», «αν θέλετε», «ας πούμε» : σάμπως διστάζεις και δεν λες στην πραγματικότητα ό,τι λες, αλλά απλώς έχεις την πρόθεση να το πεις[14] (8)
57. χρήση της γενικής ως ένδειξη λόγιας παιδείας. Προφανώς θεωρείται ότι στην αρχαιοπρεπή ή καθαρεύουσα γλώσσα η γενική χρησιμοποιείται ακριβώς όπως η αιτιατική στην καθομιλουμένη. Εξ ου και συναντώνται πατάται, όπου η γενική αλλάζει εντελώς το νόημα της φράσης, όπως[15]:, «το ΕΣΥ δεν επιδέχεται κομματικών αντιπαραθέσεων» (!!), «και κάλεσε όσους μετέρχονται αυτής της μεθόδου να στείλουν όποια στοιχεία διαθέτουν στη Δικαιοσύνη», «μετήλθε παντός μέσου» ή τέλος «αύξησε τις πιέσεις υπέρ του δέοντος» (λες και πρόκειται για έρανο υπέρ της ανεγέρσεως Ιερού Ναού του Αγίου Δέοντος) [16] (9)
58. «υπάρχουν ενδείξεις μιας διαρκής ανόδου των τιμών στο επόμενο τρίμηνο»: Τελευταία πληθαίνει η διαστροφή αυτή της γενικής των τριτόκλιτων ουσιαστικών. Το θηλυκό γένος βιάζεται γενικώς. (9)
59. «οι νεαροί ξέφυγαν από το σώμα της πορείας και έκαψαν τρία υποκαταστήματα τραπεζών, δεκαπέντε αυτοκίνητα και ένα αστυνομικό τμήμα» : Η χρήση άλλου υποκειμένου των εμπρησμών θα έδινε στην πράξη το πραγματικό κακοποιό της βάρος. Αποδίδοντάς την όμως σε 'νεαρούς', η πράξη αποκαθαίρεται: νεαροί είναι, πάνω στη βράση της νιότης έκαψαν τη μισή Αθήνα, και μαζί κάηκαν και δυο τρία 'όργανα καταστολής' (4)
60. το νεοελληνικό δίδυμο του μ : «μαλάκας» και «μαγκιά του»
μαλάκας : συνώνυμο των εννοιών πατριώτης, εργατικός, έντιμος, ασχολούμενος με τα κοινά, ψηφίζων ιδεολογικά και άλλες παρόμοιες απηρχαιωμένες ιδιότητες, που χαλάνε το προφίλ του lifestyle.
μαγκιά του : συνοδεύει την περιγραφή ατόμων που ανήκουν στις κατηγορίες απατεώνας, αυτοδημιούργητος λωποδύτης, φοροφυγάς, διαπλεκόμενος υπουργός ή γενικός γραμματέας ή διευθύνων σύμβουλος ή οδηγός ΙΧ σταματημένου στη μέση του δρόμου μέχρις ότου ο ίδιος, κωφεύων προκλητικά στις διαμαρτυρίες των εγκλωβισμένων οδηγών, διεκπεραιώσει αγορά από παρακείμενο κατάστημα ανδρικών ειδών και μπαίνοντας στη BMW του απαντά με θράσος 'σιγά, τι έγινε;' (4)
61. «πολύ πιο καλύτερα θα ήταν, αν...» = καλύτερα θα ήταν αν... (9)
62. «ο προπονητής Κλωτσόγλου αποτελεί παρελθόν από την τεχνική ηγεσία της κιτρινοκίτρινης ΠΑΕ» : όλα τα ζωντανά πράγματα στη φύση κάποτε 'αποτελούν παρελθόν'. Οι προπονητές της ελληνικής σουπερλίγκας αποτελούν παρελθόν πριν καλά-καλά αποκτήσουν παρόν και, πολύ περισσότερο, μέλλον[17] (2), (3)
63. «η μετοχή της Άλφα διαπραγματεύτηκε στα 32 ΕΥΡΩ»: Η πιο κοινή κακοποίηση ενεργητικού ρήματος δια της χρήσης του ως μέσου, επειδή έχει κατάληξη μέσου. Αποτελεί ίσως την υπ'αριθμόν ένα καθιερωμένη ασυνταξία. Όσες φορές κι αν το ακούσεις, δεν παύεις να αναρωτιέσαι πώς τα κατάφερε αυτή η μετοχή και τι διαπραγματεύτηκε. (9)
64. «όσες φορές προσπάθησα να επικοινωνήσω στους ακροατές αυτό το μήνυμα, δεν είχα καμμιά απήχηση»: Φυσικά και δεν είχε. Αντί να προσπαθεί να επικοινωνήσει το μήνυμα, θα αρκούσε να επικοινωνήσει με τους ακροατές (if you know what I mean) (9)
65. «ο διάλογος είναι προσχηματικός» : το συνηθέστερα επικαλούμενο πρόσχημα για να μη συμμετάσχω στο διάλογο, όποτε η αποχή κρίνεται κομματικά πιο αβανταδόρικη από τη συμμετοχή (και σχεδόν πάντα έτσι κρίνεται) (4)
66. «οι δυνάμεις της καταστολής» : συνώνυμο της αστυνομίας στο λεξιλόγιο εκπροσώπου του φοιτητικού κινήματος που προσβλέπει σε πολιτική καριέρα, μέσω συνδικαλιστικής, (6)
67. «οι επιστήμονες δεν αποκλείουν το γεγονός της συνέχισης των μετασεισμών άνω των 5 ρίχτερ» : η αποθέωση της άκριτης χρήσης των λέξεων. Ακόμα κι ένας σεισμολόγος με δέκα ντοκτορά δεν μπορεί να αποκλείσει το άτιμο το γεγονός. Το ενδεχόμενο, ίσως. (9)
68. «ψιλο-...» : πρώτο συνθετικό πολλών σύγχρονων εκφράσεων, κυρίως νεανικών: ψιλο-ερωτευμένη, ψιλο-απατεώνας, με την έννοια του 'λίγο'. Ακραία, σουρεαλιστική, έκφραση το 'ψιλο-έγκυος' και το 'ψιλο-πέθανε', που έχει την έννοια του παρ' ολίγον. (1),(8)
69. «η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης» :είναι πάντα «σφοδρή», παρόλο που ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης επανέλαβε χιλιοειπωμένα συνθήματα. Ο κορεσμός της επανάληψης δεν μας πηγαίνει ούτε σε σφοδρότητα ούτε καν σε επίθεση. Εκτός κι αν ο συντάκτης θεωρεί ότι οι πολεμικοί χαρακτηρισμοί επιβάλλονται από τον όρο 'αξιωματική' (3)
70. «η ατμόσφαιρα» είναι πάντα «περιρρέουσα» (1)
71. «το μήνυμα» έχει πάντα «πολλαπλούς αποδέκτες» (2)
72. «η καταστροφή» είναι πάντα «βιβλική» (3)
73. «η αδρεναλίνη» είναι πάντα «στα ύψη» (2)
74. «το θερμόμετρο» πάντα «χτυπά κόκκινο» (2)
75. «το σενάριο» είναι πάντα «εφιαλτικό». Ακούς π.χ. «ένα εφιαλτικό σενάριο είναι να φέρουμε ισοπαλία με την Ουγγαρία». Τι επίθετο θα ταίριαζε, κατά το συντάκτη, για το σενάριο της αυτοανάφλεξης των δασών λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη; (2)
76. «το παιγνίδι» είναι πάντα «στημένο» (1),(6)
77. «η επέμβαση» γίνεται πάντα «χωρίς αναισθητικό» (2)
78. «η έρευνα» θα πάει πάντα «σε βάθος» : σε τέτοια βάθη συνήθως δεν φτάνει ποτέ το φως (6),(7)
79. «απαιτείται η συστράτευση όλων μας» : εσείς όλοι ως στρατιώτες οφείλετε να αγωνιστείτε για να με κάνετε στρατηγό (6),(7)
80. «ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία» : διαδικασία αρκετά ασαφής, ώστε να επιτρέπει σε όποιον την ελέγχει να διευρύνει ή να περιορίζει τη συμμετοχή στο βαθμό που τον συμφέρει (3),(7)
81. «είναι ένα πολιτικό στέλεχος με παρελθόν, παρόν και μέλλον» / «ο Α είναι ένα καταξιωμένο στέλεχος του κινήματος» / «πρόκειται για ένα ιστορικό στέλεχος του κόμματος»: Πρόκειται για τρεις κλασικές περιπτώσεις υποκριτικού λόγου που διατυπώνει πολιτικός για 'συνάδελφό' του. Ερμηνείες: της πρώτης φράσης: καθώς ο ομιλών δεν διακινδυνεύει άποψη για θετικό ή αρνητικό παρελθόν είτε για λαμπρό ή μαύρο μέλλον η έκφραση μπορεί να εκληφθεί είτε ως (άχρηστη) κυριολεξία είτε ως κολακεία. της δεύτερης: μπορεί να είναι και προοίμιο καταγγελτικού λόγου κατά του Α, στον οποίο χαρίζεται ένα εισαγωγικό κολακευτικό επίθετο πριν λουστεί με ένα σωρό απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς. της τρίτης: αυτός δοξάστηκε, έφαγε με δυο κουτάλια, ας κάτσει τώρα στη μπάντα (λέγεται κυρίως από 'σύντροφο') (1),(2),(3),(7),(8)
82. «υπάρχει κρυφή ατζέντα» : είναι τόσο σπάνια η ύπαρξη ουσιαστικής ατζέντας, που λες, ας υπήρχε κι ας ήταν και κρυφή (2),(3)
83. «έκανε την αυτοκριτική του αναλαμβάνοντας τις ευθύνες του» = έγραψε στο τετράδιο τιμωρίας εκατό φορές 'δεν θα το ξανακάνω'. Είναι απίστευτο με τι μαγικό τρόπο η φράση αυτή επιδρά ευνοϊκά σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Στο άκουσμά της οι έλληνες είναι έτοιμοι να συγχωρήσουν κάθε προνομιούχο, αγύρτη, απατεώνα, αμελή, μιζαδόρο και εγκληματία ακόμα που την εκστομίζει με ύφος μετανοούσας Μαγδαληνής, ακόμα κι όταν είναι πασιφανές ότι πρόκειται για λόγια χωρίς αντίκρυσμα κι επειδή έτσι επιβάλλει η επικοινωνιακή τακτική (4),(6)
84. «το πελατειακό κράτος» : άλλη μια πολυφορεμένη φράση που παραγνωρίζει ότι οι κρατικοί πελάτες είναι δύο ειδών, στο ένα άκρο οι ήδη καταγεγραμένοι στο ρουσφετολόγιο προνομιούχοι στους οποίους εύκολα χαρίζονται αναθέσεις δημοσίων προμηθειών και στο άλλο οι παρακατιανοί των οποίων το αίτημα καταγράφεται απλώς στο πελατολόγιο.
85. «η πορεία μας είναι αταλάντευτη» προχωρούμε με βήμα σημειωτόν στην επανίδρυση του κράτους-----προηγουμένως υποσχεθήκαμε ότι θα επαναδιαπραγματευτούμε τη σύμβαση, τώρα ζητάμε απ' τον κάπταιν Γουέϊ πέρα από το λιμάνι να αναλάβει και τον ΟΣΕ!
86. «αυτό είναι θέμα για απάντηση από τα συντεταγμένα όργανα του κόμματος» = δεν ξέρω το θέμα ή αν απαντήσω τι πιστεύω πραγματικά θα βρεθώ εκτεθειμένος (1),(7)
87. «για να λέμε τα πράγματα με τ' όνομά τους» = όπως καταλαβαίνετε ο συνομιλητής μου, σε αντίθεση με εμένα, δεν έχει το θάρρος της γνώμης του όντας, εννοείται, δέσμιος συμφερόντων (8)
88. «στο σημείο αυτό ολοκληρώθηκε το δελτίο μας» = τέλος των ειδήσεων ή το δελτίο μας ολοκληρώθηκε (5)
89. «θα χυθεί άπλετο φως» : ίσως από λάθος του χειριστή ο προβολέας ρίχνει τη φωτεινή του δέσμη σε λάθος σημείο, σπανίως στις σκοτεινές περιοχές (2),(7)
90. «η παράταξη που υπόσχεται ρήξη με τους καθεστωτικούς μηχανισμούς» : ακόμα και οι μισές ρήξεις αν είχαν συμβεί, δεν θα είχε μείνει τίποτα όρθιο σ' αυτόν τον τόπο. Οι μόνες ρήξεις που διαπιστώνονται είναι των χιαστών στα γήπεδα (3),(6)
91. «κάποιοι μέσα στο κόμμα έκαναν περιουσίες» : ιστορική δήλωση που εκλήφθηκε ως καθυστερημένη αντίδραση στην ανοχή της διαφθοράς και που ορισμένοι αφελείς θεώρησαν ως προοίμιο αποχώρησης από το κόμμα. Επειδή αυτό δεν συνέβη, η καλόπιστη κοινή γνώμη ερμήνευσε τη δήλωση ως αυτοέπαινο ('εγώ δεν πολιτεύτηκα σαν τους άλλους') και η κακόπιστη ως παράπονο ('πώς την πάτησα έτσι εγώ;') (4),(6)
92. «ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε»: ο θρίαμβος της ασάφειας του πληθυντικού αριθμού. Παραμένει εντελώς σκοτεινό το αν όλοι αλλάζουμε ή βουλιάζουμε ή το αν άλλοι αλλάζουμε και άλλοι βουλιάζουμε. Αν και το ποιοι βουλιάζουμε το γνωρίζουμε -απλώς ρητορικό είναι το ερώτημα για όποιον επινόησε το σύνθημα (1),(7)
93. «οι οπαδοί του ΟΦΠΣ υποστήριξαν ότι προκλήθηκαν, αλλά ο ανακριτής υπήρξε αμετανόητος». Ο εκφωνητής εννοεί αμετάπειστος και εμφανίζεται να αγνοεί πως δεν μετανοεί κανείς για πράξεις άλλων (9)
94. «δεν φταίνε κάποιοι, όταν η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία τελεί υπό παρακολούθηση;»[18] Αν συνεχίσει να γράφει έτσι, σε λίγο θα τελεί ο ίδιος υπό παραίτηση -άσε που μπορεί να τον παραιτήσουν κιόλας! (9)
95. «ποιος είναι εκείνος που έχει χρέος να διασφαλίσει την ασφάλεια των επικοινωνιών;»[19] Ασφαλώς ο διασφαλίζων θα διασφαλίσει την ασφάλεια. Ποιος άλλος να το κάνει; (9)
96. «οι εργαζόμενοι διεκδικούν τη μη τήρηση των υπεσχημένων».[20] Πρωτοφανές για εργαζόμενους! Το μόνο συνδικαλιστικό όργανο που θα μπορούσε δικαιολογημένα να προβάλει τέτοιες διεκδικήσεις είναι ο Σ.τ.Ε.Ε.κ.Δ.Υ.[21] (9)
97. «παρατηρούνται απόπειρες αυτοχειρίας από τα παιδιά του ασύλου σε τακτά χρονικά διαστήματα». Δεν πρόκειται φυσικά για προγραμματισμένες απόπειρες. Στην ουσία εννοεί 'κατά καιρούς', 'ενίοτε', συχνά'. (9)
98. «η αστυνομία πιστεύει ότι η ρουκέτα προμηθεύτηκε στην Αλβανία». Μένω για πάντα με την απορία τι διάολο προμηθεύτηκε αυτή η ρουκέτα (9)
99. «αυτά τα ακραία φαινόμενα δημιουργούν προβληματισμό».[22] Ας...δημιουργήσουμε όλοι μαζί τον εξής προβληματισμό: πως συμβιβάζεται αξίωμα πρύτανη με ακραία φαινόμενα αγραμματοσύνης; (9)
100. «ο ασθενής γλίτωσε χάριν της έγκαιρης ιατρικής διάγνωσης». Τέτοιοι ασθενείς θα πρέπει να είναι πολύ αλτρουιστές, ώστε, αντί να αγωνίζονται χάριν της επιβίωσής τους, το κάνουν με σκοπό να δοξάσουν το γιατρό για την έγκαιρη διάγνωσή του! (9)
101. «με ό,τι αυτό συνεπάγεται», «εντός ή εκτός εισαγωγικών», «καλώς ή κακώς», Εκφράσεις ακρισίας και αναποφασιστικότητας. Λες και είναι το ίδιο αν είναι κάτι μέσα ή έξω από τα εισαγωγικά κλπ. Απλώς ο ομιλών ή ο γράφων δεν ξέρει ή δεν κάνει τον κόπο να σκεφτεί αν πρέπει να είναι 'εντός ή εκτός' και 'τι αυτό συνεπάγεται'. (1)
[1] ΝΙΜΒΥ, από τα αρχικά 'not in my back yard', που δηλώνει την αντίδραση των τοπικών κοινωνιών ή φορέων στην απόπειρα χωροθέτησης ανεπιθύμητων χρήσεων γης, όπως οι χώροι εναπόθεσης ή επεξεργασίας αποριμμάτων ή τα κέντρα αποτοξίνωσης ναρκομανών.
[2] Υπάρχει βέβαια και ο τρίτος υστερόβουλος σκοπός, η αποσιώπηση του μηνύματος, αλλά αυτός δεν χρειάζεται ξύλινη γλώσσα, δεν χρειάζεται κάν γλώσσα, απλώς σιωπή.
[3] Όπως το διατύπωσε ο βρετανός κοινωνιολόγος Stuart Hall, 'Encoding/decoding', in Centre for Contemporary Cultural Studies (Ed.): Culture, Media, Language: Working Papers in Cultural Studies, 1972-79. London: Hutchinson
[4] Το modus operandi της προπαγάνδας είναι παρόμοιο με αυτό της διαφήμισης. Εντός στενότερων σημειολογικών πλαισίων, ως προπαγάνδα εννοείται ένα σύνολο πληροφοριών οι οποίες είναι επίτηδες παροδηγητικές ή ψευδείς, προκειμένου να υποστηρίξουν πολιτικές σκοπιμότητες ή να προστατεύσουν τα συμφέροντα αυτών που κατέχουν την εξουσία. Ο προπαγανδιστής επιδιώκει να μεταλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται ένα ζήτημα ή μία ορισμένη κατάσταση, ώστε οι αντιδράσεις και οι προσδοκίες του να εξυπηρετούν πλέον τα συμφέροντα της οντότητας που αντιπροσωπεύει ο προπαγανδιστής (Βικιπαίδεια, η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια)
[5] Για μερικούς (λίγους ομολογουμένως), χωρίς υπερβολή και χωρίς σατυρική διάθεση, τρέφω μεγάλη εκτίμηση που μπορούν όντως και κρατούν αδιάσπαστο το ενδιαφέρον του μέσου, από απόψεως διανοητικής στάθμης, ακροατή σε καθημερινό πρόγραμμα με πιθανόν δίωρη διάρκεια. Το θεωρώ τιτάνιο έργο. Εκεί να συγχωρήσω και σαρδάμ και παρεκτροπές σε ξύλινη γλώσσα.
[6] Αυτόματα έρχεται στο νου το δοκίμιο του Ραιημόν Κενώ Ασκήσεις Στυλ (Raymond Queneau, Exercices de style, 1947), ένα μοναδικό βιβλίο-σταθμός, στο οποίο μια απλή ιστορία περιγράφεται με 99 διαφορετικούς ως προς το στυλ τρόπους.
[7] Η αλήθεια είναι ότι ακόμα και με απόλυτα ειλικρινή προσπάθεια ένας εκφωνητής ή συντάκτης είναι δύσκολο να αποκαθάρει την είδηση από το σχολιασμό, γιατί η άτιμη η επιθυμία να επηρεάσουμε μπορεί και εισχωρεί ακόμα και στην πρόθεση απλής μετάδοσης του γεγονότος.
[8] Η έκπτωση του απλώς θετικού απαιτεί τη χρήση του εμφατικού ή και του υπερθετικού. Άλλοτε θα αρκούσε ο συνδιαλεγόμενος με το Στρατή να απαντήσει με ένα 'ναι'. [9] Ηθικό δίδαγμα: ζούμε σε μια κοινωνία που ενδιαφέρεται λιγότερο για την αξιολόγηση (ατόμων, προϊόντων και δράσεων) και περισσότερο για το μπλα-μπλα των προθέσεων.
[10] από τους δασκάλους του είδους ο Κώστας Λαλιώτης
[11] το 'μετερίζι' καθόλου δεν παραπέμπει στον προφανώς ευνοϊκό διορισμό με τον παχυλό μισθό, αλλά σε θέση, κάπου στα άγρια βουνά, που για να την κρατήσεις χρειάζεσαι σκληρό αγώνα και ηρωική προσπάθεια υπερασπιζόμενος λαό και πατρίδα.
[12] το επισήμανε η Μ. Τζιαντζή στην 'Καθημερινή', 4.7.06 [13] απαντώντας ο νέος φοιτητής σε σχετική ερώτηση λέει 'ναι, κάηκαν πέντε αυτοκίνητα και καταστράφηκαν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές του Τμήματος, αλλά εν τάξει'.
[14]όμοια και το «να σας ευχαριστήσουμε». Ποτέ δεν άκουσα αυτόν στον οποίο απευθύνεται η πρόθεση ευχαριστιών να πει «ευχαριστείστε με λοιπόν»
[15] Verbatim όλα από απογευματινές εφημερίδες
[16] τουλάχιστον το αναγνώρισε ο Δέων ή επέδειξε αχαριστίας;
[17] δεν κρύβεται όμως και η υπόνοια κάποιας χαιρεκακίας ('καλά να πάθει') από μέρους όσων χρησιμοποιούν την έκφραση
[18] Verbatim, από απογευματινή ημερησία εφημερίδα
[19] Το ίδιο, ως 3
[20] Ακούστηκε σε εθνικής εμβέλειας ραδιοφωνικό σταθμό, 13.12.06
[21] Σύλλογος των Εν Ενεργεία και Διατελεσάντων Υπουργών
[22] Πρύτανης αθηναικού ΑΕΙ ,βραδυνό δελτίο ειδήσεων, 28.01.07
Εργαλείο παραγωγής Ξύλινης Γλώσσας !!!
Το απλό σκεπτικό του πολιτικού λόγου είναι να μπορεί ο πολιτικός να μιλάει λέγοντας... τίποτα! Αλλά με τρόπο δυναμικό και στομφώδη! Για να μην μπαίνει όμως στη σφαίρα του φανταστικού ψάχνοντας τι να πει (δεν είναι εύκολο να μπορεί να σκεφτεί... τι να μην πει!) δημιουργήθηκε ένας πίνακας που λύνει την γλώσσα.
Read more: ΜΙΚΡΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΞΥΛΙΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ http://www.schizas.com/site3/index.php?option=com_content&view=article&id=4765:2010-09-07-170000&catid=30:texnes&Itemid=1#ixzz0yxdVhK56
Σχολιασμός της ξύλινης γλώσσας στα Μέσα Μαζικού Επηρεασμού (ΜΜΕ)
Αριστείδης Γ. Ρωμανός
Μάϊος 2010
Ποιος δεν έχει βαρεθεί να ακούει ότι «η αδρεναλίνη» είναι πάντα «στα ύψη», ότι «το θερμόμετρο» πάντα «χτυπά κόκκινο», ότι «το σενάριο» είναι πάντα «εφιαλτικό», ότι «η επέμβαση» γίνεται πάντα «χωρίς αναισθητικό», ότι «η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης» είναι πάντα «σφοδρή» και ότι «η καταστροφή» είναι πάντα «βιβλική»;Ποιος δεν δυσπιστεί μέχρι και εξοργίζεται όταν ακούει πως «το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο», πως θα εφαρμοστεί «ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία», πως το αποτρόπαιο έγκλημα «έγινε κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση» και τέλος πως «θα χυθεί άπλετο φως»;
Ποιος δεν αισθάνεται αφόρητη πλήξη και αναγούλα όταν τον διαβεβαιώνουν ότι αυτό το τραγούδι «αποτελεί κατάθεση ψυχής», ή ότι στο άκουσμα της καταστροφής ο υπουργός «ένιωσε βαθειά συγκίνηση», ή πως ο καλλιτέχνης «έδωσε τον καλύτερό του εαυτό»;
Και ποιος δεν έχει αναρωτηθεί γιατί «ο 37χρονος οδηγός της νταλίκας που συνελήφθη» δεν έχει ποτέ όνομα; Και γιατί, αντί της απλής είδησης περί απόλυσης του προπονητή, ακούει τη φράση «ο Κλωτσόγλου αποτελεί παρελθόν από την τεχνική ηγεσία της κιτρινοκίτρινης ΠΑΕ» ή ότι, ότι «ο βουλευτής έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος», όταν η αλήθεια είναι πως ο αρχηγός τον πέταξε έξω (ενώ μάλιστα εκινείτο); Η απελπισία από την κενότητα της ξύλινης γλώσσας με ώθησαν στην αποθησαύριση δειγμάτων της από τα ΜΜΕ (αλλά και δειγμάτων κακοποιημένης γλώσσας γενικότερα). Έτσι σωρεύτηκαν απορίες που ζητούσαν απάντηση.
Για τον αναγνώστη που μπορεί καλόπιστα να αναρωτηθεί πώς ασχολείται με ένα τέτοιο θέμα κάποιος χωρίς εκπαίδευση στις επιστήμες της γλώσσας ή χωρίς λογοτεχνική ή άλλη σχετική εμπειρία, μια πρώτη απάντηση είναι ότι σ'αυτή τη χώρα μπορείς να είσαι ό,τι δηλώσεις -και θα ήταν απάντηση αποστομωτική. Η αλήθεια όντως είναι ότι μοναδικό μου όπλο σε αυτή τη συγγραφική απόπειρα είναι η αρνητική μου αντίδραση στο να αποδέχομαι αδιαμαρτύρητα τις δεκάδες μηνυμάτων, γραμμένων σε ξύλινη γλώσσα, με τα οποία με βομβαρδίζουν καθημερινά τα ΜΜΕ. Υπάρχει όμως και μια άλλη -πιο προσωπική και εξειδικευμένη- απάντηση: ως πολεοδόμος , έχω ειδικό πλεονέκτημα στο να ασχολούμαι με την ξύλινη γλώσσα. Όχι τόσο γιατί υπάρχουν πολεοδόμοι, όπως συμβαίνει σε κάθε επαγγελματική ομάδα, που είναι δάσκαλοι στο είδος συντάσσοντας μελέτες σε μνημειώδη ξύλινη γραφή, όσο γατί και ο ίδιος ο όρος πολεοδόμος αποτελεί πλέον μια στερεότυπη έννοια που ανήκει στο πάνθεον της ξύλινης γλώσσας. Κι αυτό γιατί έχει χάσει το νόημά της. Όταν ρωτήσεις τον κοινό πολίτη τι είναι πολεοδόμος θα σου απαντήσει 'ο υπάλληλος της πολεοδομίας' (πολεοδομία = ευφημισμός για το γραφείο έκδοσης των οικοδομικών αδειών). Αλλά και πέραν από αυτή την παρεξήγηση, ζούμε σε ένα τόπο όπου η πολεοδομία κατάντησε άσκηση διόρθωσης λαθών αντί πρόβλεψη μελλόντων και οι μόνοι που δεν ασκούν, έστω και αυτή την διεστραμμένης έννοιας, πολεοδομία είναι οι πολεοδόμοι. Την πραγματική πολεοδομία, όπως είναι γνωστόν, ασκούν η ανεξέλεγκτη κτηματαγορά, η αμέλεια και η συναλλαγή (αλλιώς 'έλεγχος') των πολεοδομικών αρχών, κεντρικών και τοπικών, καθώς και το φαινόμενο ΝΙΜΒΥ.[1] Ως εκ τούτου το 'οι πολεοδόμοι πολεοδομούν' θα μπορούσε να είναι ένα από τα πρώτα φραστικά λήμματα της ξύλινης γλώσσας. Ακριβώς όπως και οι ισχυρισμοί 'οι πολιτικοί ασκούν πολιτική' ή 'οι δημοσιογράφοι ενημερώνουν'.
Διεύρυνση της έννοιας «ξύλινη γλώσσα» Δεδομένου ότι κάθε αξιοπρεπές πόνημα πρέπει να ξεκαθαρίζει πριν απ' όλα τους ορισμούς των εννοιών που χρησιμοποιεί, καταφεύγω -σε ποιόν άλλο;- στον Μπαμπινιώτη για τον ορισμό της ξύλινης γλώσσας (σελίδα 1239 του γνωστού Λεξικού): 'η γλώσσα που είναι τυποποιημένη, χωρίς φυσικότητα, στερεότυπη και ως εκ τούτου αναμενόμενη και προβλέψιμη'. Δεν ικανοποιεί απόλυτα ο παραπάνω ορισμός, θα τον ήθελα πιο ευρύ, αλλά τον δέχομαι, με τις προσθήκες, που απαριθμώ στη συνέχεια: (α) Όχι μόνον ο τυποποιημένος και στερεότυπος, αλλά και ο άνευ ουσίας ή περιττός λόγος, ασχέτως αν είναι ή όχι 'κλισέ', θεωρώ ότι δικαιωματικά ανήκει στην ξύλινη γλώσσα. Συνεπώς στα λήμματα της ξύλινης γλώσσας περιλήφθηκαν τόσο οι, σπάνιες, λέξεις -και κυρίως φράσεις- που στην πραγματικότητα ποτέ δεν είχαν νόημα (ακραία περίπτωση για παράδειγμα «το ελληνικό κράτος») όσο και εκείνες που το έχασαν -κι αυτές είναι πολυπληθείς. Παράδειγμα ο όρος «ΜΜΕ», που παρουσιάζεται και στον υπότιτλο του παρόντος, του οποίου το σημαίνον παραμένει ίδιο, ενώ το σημαινόμενο έχει αλλάξει και μόνο από συνήθεια ή συγκατάβαση το δεχόμαστε ως αναλλοίωτο. (β) Στην ξύλινη γλώσσα ανήκουν και οι εξόφθαλμα ασύντακτες ή αγράμματες γλωσσικές διατυπώσεις, που κακοποιούν στα αυτιά μας ή στα μάτια μας την ελληνική γλώσσα με τρόπο βάναυσο. Και που άλλοτε είναι εντελώς αθέλητες, -αποτέλεσμα αμάθειας- και άλλοτε παρεμπίπτουσες, από την προσπάθεια επίδειξης δήθεν γλωσσικού λογιοτατισμού, που όμως αποδεικνύεται νόθος. Ορισμένες φορές ξύλινη γλώσσα παράγει η αδυναμία του ομιλούντος να καταλάβει ο ίδιος τι είναι αυτό που λέει και η συνακόλουθη προσπάθεια να συγκαλύψει αυτή του την αδυναμία με τη χρήση δύστροπου και δυσνόητου λόγου. Από τέτοιες διατυπώσεις επιλέχτηκαν λήμματα, εκ των οποίων ορισμένα είναι τυπικά. Άλλα πάλι είναι άτυπα και οφείλουν τη χάρη τους στη μοναδικότητά τους. Άλλα επομένως θα αναγνωριστούν αμέσως ως σερβιριζόμενα καθημερινά από τα ερτζιανά ή από τα κανάλια, ενώ άλλα θα προκαλέσουν μια ευχάριστη έκπληξη από την πρωτοτυπία της ασχετοσύνης τους. Από τα τελευταία τίποτε πάντως δεν είναι φτιαχτό, τίποτε δεν είναι επινόησή μου. Απλώς απέφυγα να αναφέρω πηγές, γιατί σκοπός μου δεν είναι να εκτεθούν πρόσωπα, αλλά φαινόμενα και τάσεις. Είναι φανερό πως τα λήμματα περιλαμβάνουν φράσεις ή και προτάσεις ολόκληρες και όχι λέξεις (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων). Οι λέξεις από μόνες τους είναι 'ξυλικά' ουδέτερες. Το ξύλινο στοιχείο προκύπτει από την προσπάθεια κατασκευής συντακτικών ενοτήτων, είναι πάντα αποτέλεσμα συνδυασμού και συναρμογής λέξεων για τη διατύπωση νοήματος. Μόνο που αντί νοήματος παράγεται ασάφεια, αντί πρωτοτυπίας στερεότυπο, αντί καλλιέπειας γλωσσική κακοποίηση.
Διεύρυνα λοιπόν αυθαιρέτως το περιεχόμενο της ξύλινης γλώσσας, έτσι ώστε να αποτελέσει μια πολύ γενική κατηγορία. Μέσα σε αυτήν διακρίνονται πολλά είδη λόγου και πολλοί -ισμοί: φληναφήματα, κενολογίες, κοινοτοπίες, ασάφειες, ναρκισσισμός, εξωραϊσμός, πλεονασμός, λαϊκότροπος λόγος, μεγαλοσχήμων λόγος, παραπειστικός λόγος, αμφίσημος λόγος, απαλλακτικός ή αθωωτικός λόγος, αγράμματος και ασύντακτος λόγος.
Αιτίες της ξύλινης γλώσσας
(α) Αμάθεια
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εξήγηση των λόγων που ωθούν στη χρήση της ξύλινης γλώσσας με βάση τη θεώρηση ύπαρξης ή όχι πρόθεσης για τη χρήση της. Στην πρώτη υπο-κατηγορία, την αθώα, οι λόγοι ποικίλουν. (α) Μπορεί να είναι απόρροια βασικών ελλείψεων στη γνώση και χρήση της γλώσσας από την πλευρά του αγορεύοντος ή του γράφοντος -που φοίτησε κι αυτός, ο καημένος, σε κάποιο ίδρυμα της πλαδαρής νεοελληνικής μέσης εκπαίδευσης- και άγνοιας της δύναμης, των θησαυρών και του πλούτου της γλώσσας και συνεπώς των απείρων δυνατοτήτων της και των χειρισμών που επιτρέπουν τη διατύπωση λεπτότατων εννοιών και διαφοροποιήσεων. (β) Μπορεί να είναι απόρροια πνευματικής οκνηρίας και έλλειψης φαντασίας και εύκολου μιμητισμού. Βλέπε ας πούμε την είδηση «η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό» ή τη δήλωση «ο διάλογος είναι προσχηματικός». Είναι τόσο στερεότυπες, που αν περιλαμβάνονταν σε μια δημοσκόπηση τα ερωτήματα «τι εξαπέλυσε η αστυνομία μετά τη ληστεία»; και «τι είναι ο διάλογος»; είμαι βέβαιος ότι οι απαντήσεις θα συνέπιπταν με τις παραπάνω σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50%. Ως αποτέλεσμα εκφράζεται συχνότατα ένα νόημα που δεν γίνεται στην ουσία κατανοητό ή ένα μη-νόημα. Παράδειγμα ασαφούς νοήματος η γνωστή «περιρρέουσα ατμόσφαιρα» (είδος 1) και περιττολογίας, που ισοδυναμεί με έλλειψη νοήματος, το ανεκδιήγητο «από την πλευρά του ο κ. Υπουργός δήλωσε» (είδος 5).
(β) Υστεροβουλία
Δεύτερη υπο-κατηγορία είναι η γλώσσα που γίνεται ξύλινη εσκεμμένα (αυτό διακρίνει κανείς συχνά στην εκφώνηση ειδήσεων από τηλεοράσεως) προκειμένου να εξυπηρετηθεί ένας από τους δύο υστερόβουλους σκοπούς της μαζικής μετάδοσης μηνυμάτων: αυτός της παντελούς συσκότισης του περιεχομένου του ή αυτός της παραποίησής του (και παραχάραξης) που αποβλέπει γενικά είτε στη μείωση της σημασίας του είτε στη μεγέθυνσή της[2]. Παράδειγμα πρόθεσης: όταν κάποιος λέει «οι νεαροί ξέφυγαν από το σώμα της πορείας και έκαψαν τρία υποκαταστήματα τραπεζών, δεκαπέντε αυτοκίνητα και ένα αστυνομικό τμήμα» ενσυνείδητα προσπαθεί να απαλλάξει τους δράστες από την ευθύνη της διάπραξης εγκληματικών πράξεων με το να τους αποκαλεί «νεαρούς». Ακόμα κι αν για κάποιον θα ίσχυε το ελαφρυντικό ότι επαναλαμβάνει, χωρίς επίγνωση της σημασίας της, μια χιλιοειπωμένη φράση, δεν είναι δυνατό οι πολλοί και μη αφελείς ομιλητές να μη συνειδητοποιούν ποιά είναι η θέση που προπαγανδίζει στην ουσία συνειρμικά η παραπάνω φράση: ότι έδρασαν με την απερισκεψία των νεαρών, ότι είναι συγχωρητέοι, βρε αδερφέ, νέοι είναι, βράζει το αίμα τους, θα κάψουν και ένα αστυνομικό τμήμα επάνω στην ορμή τους (είδος 4). Αν ήθελα να μιλήσω με όρους σημειωτικής θα έλεγα ότι μέσα στο σημείο 'νεαροί' υπάρχει η 'καταδήλωση', δηλαδή η κυριολεκτική και γενικά αναγνωρίσιμη σημασία του (άνθρωποι νέοι σε ηλικία), αλλά και η 'συμπαραδήλωση', δηλαδή η σημασία που «αναφέρεται στους κοινωνικο-πολιτιστικούς και προσωπικούς συνειρμούς (ιδεολογικούς, συναισθηματικούς, κ.λπ)»[3]. Ο τρόπος όμως με τον οποίον αυτή η συμπαραδήλωση περνά μέσα από το σημαίνον, εν πάση περιπτώσει μέσα από το μήνυμα (για να ξεφύγουμε από το σημειωτικό λαβύρινθο), είναι έμμεσος αν όχι δόλιος. Είναι ακριβώς ο συσχετισμός της λέξης νεαροί με τις λέξεις που περιγράφουν τις πράξεις τους 'ξέφυγαν...και έκαψαν...' κλπ., που εξομοιώνει τον τρόπο της 'είδησης' με γνωστές μεθόδους της διαφήμισης και του marketing. Επειδή μάλιστα η διαφήμιση μπορεί και να οριστεί ως προπαγάνδα υπέρ κάποιου συγκεκριμένου προϊόντος και επειδή το θέμα της φράσης είναι ασφαλώς πολιτικό, ο χαρακτηρισμός της παραπάνω φράσης ως έντεχνης προπαγάνδας[4] είναι δικαιολογημένος. Μέσα στις τεχνικές της προπαγάνδας συγκαταλέγεται και η χρήση λέξεων αρεστών στην κοινή γνώμη (virtue words), που δηλώνουν έννοιες θεωρούμενες ως αρετές, και μια τέτοια ασφαλώς είναι η νεότητα.
Ξύλινη γλώσσα = ξύλινη σκέψη Η χρήση ξύλινης γλώσσας φανερώνει δύο τινά: ή προδίδει ξύλινη σκέψη (στην περίπτωση της έλλειψης πρόθεσης) ή αποκαλύπτει την πεποίθηση του χρήστη ότι απευθύνεται σε αναγνώστες ή ακροατές με ξύλινη σκέψη (στην περίπτωση της εσκεμμένης χρήσης). Στην πρώτη περίπτωση η ξύλινη γλώσσα είναι προϊόν άγνοιας, μειωμένης αντιληπτικής ικανότητας, οκνηρίας ή ακρισίας του εκφέροντος το λόγο. Στη δεύτερη η ξύλινη γλώσσα κρύβει την επιθυμία του εκφέροντος να προάγει αντίστοιχα την άγνοια, την πρόσληψη λανθασμένης αντιληπτικής εικόνας ή την ακρισία στον αποδέκτη του μηνύματος.
Ασφαλώς μια σε βάθος ανάλυση των λημμάτων θα πρόσφερε απτές αποδείξεις αυτού του μάλλον προφανούς ισχυρισμού.
Η ανάγκαιότητα της φλυαρίας
Για να μη είμαστε άδικοι απέναντι στους ανθρώπους των Μέσων, οφείλουμε να εξετάσουμε αν υπάρχει κάποιο ελαφρυντικό, πέραν από τη φτωχή μας εθνική παιδεία στην οποία αναφέρθηκα παρεμπιπτόντως. Υπάρχει πράγματι ένα και μοναδικό, αλλά ισχυρό: η αναγκαιότητα της φλυαρίας.
Τα φαινόμενα της ανάπτυξη των ΜΜΕ είναι γνωστά: η πληθώρα των ιδιωτικών ΜΜΕ, η αύξηση των ωρών εκπομπής ραδιοφωνικών σταθμών και τηλεοπτικών καναλιών, ο συνεχής πολλαπλασιασμός των τετραγωνικών μέτρων τυπωμένης επιφάνειας των εφημερίδων και περιοδικών, η αύξηση των 'ενημερωτικών εκπομπών', η αυξημένη παραγωγή και διάχυση της πληροφόρησης, η παντοδύναμη ανάγκη για επικοινωνία. Όλες αυτές οι αυξητικές τάσεις όμως οφείλονται λιγότερο στην αύξηση της παραγωγής και κυκλοφορίας χρήσιμης και επιστημονικής γνώσης ή σοφίας (δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι αυτές δεν παραμένουν σταθερές) και περισσότερο στην αυξημένη κυκλοφορία μηνυμάτων μειωμένης σημασίας και αξίας -τύπου κουτσομπολιού- που επιτρέπουν η φύση και οι δυνατότητες του μέσου: άμεση και στιγμιαία μετάδοση, παρεμβολή ενός απειροστού dt μεταξύ γεγονότος και ηλεκτρονικής μετάδοσης της είδησης, όμοια και της μετάδοσης της εικόνας. Δεν γίναμε πλουσιότεροι σε γνώσεις και σε σοφία. Κατακλυζόμαστε από ένα απίθανο όγκο αμφίβολης χρησιμότητας πληροφόρησης, της οποίας μεγάλο μέρος είναι ανακυκλούμενο: εγώ σου λέω κάτι, εσύ το λες σε δυό-τρείς, αυτοί σε άλλους τόσους, κάποτε το 'κάτι' που μετέδωσες σου επιστρέφει ως είδηση. Κορεσμός ειδήσεων, ένδεια πραγματικής πληροφόρησης. Η κατάσταση αυτή συντείνει στην αύξηση του μπλα-μπλα (ελληνιστί φλυαρίας). Όταν η είδηση γίνεται καταναλώσιμο αγαθό, η φλυαρία καθίσταται αναγκαία. Πώς θα γεμίσει ο καϋμένος ο σχολιαστής τον άπλετο χρόνο που του δόθηκε χωρίς και λίγη σαχλαμάρα. Τι να σκαρφιστεί για να διατηρήσει ένα στοιχειωδώς ανεκτό διανοητικό επίπεδο σε όλη τη διάρκεια της εκπομπής του;[5] Αναγκαστικά θα φλυαρήσει για να φτάσει στη δύσκολα αποκρυπτόμενη αγαλλίαση της φράσης «μ' αυτά και μ'αυτά φτάσαμε στο τέλος της εκπομπής μας» (και της υπομονής μας).
Ταξινόμηση των δειγμάτων του ξύλινου λόγου Η υπαγωγή των διαφόρων λημμάτων σε είδη ξύλινου λόγου είναι μια πρώτη προσπάθεια εμπειρικής ταξινόμησης. Ενδεχομένως αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει βάση για μια σε βάθος έρευνα. Ο αριθμός ή οι αριθμοί που εμφανίζονται σε παρένθεση δίπλα σε κάθε λήμμα του μικρού λεξικού παραπέμπουν στα είδη της ταξινόμησης που ακολουθεί. Τα περισσότερα λήμματα εμπίπτουν σε περισσότερα από ένα είδος.
(1). » λόγος άκριτος, ασαφής ή διφορούμενος
(2). » κοινότοπος
(3). » μεγαλοσχήμων
(4). » απαλλακτικός ή αθωωτικός
(5). » περιττός ή πλεονάζων
(6). » ωραιοποίησης ή απαξίωσης
(7). » υποκριτικός
(8). » διστακτικός ή πλάγιος
(9). » με γλωσσική κακοποίηση
Ακολουθεί μια απόπειρα ερμηνείας των χαρακτηρισμών που δόθηκαν στα δέκα είδη της παραπάνω ταξινόμησης:
(1). Λόγος άκριτος, ασαφής ή διφορούμενος
Έτσι χαρακτηρίζεται είτε ο λόγος που χρησιμοποιεί άχρηστες και άνευ νοήματος εκφράσεις είτε αυτός που καλύπτει την αδυναμία παροχής μιας εξήγησης σε κρίσιμα φαινόμενα με τη χρήση ανόητων, αλλά συμπαθών στο κοινό εκφράσεων που δεν θίγουν τίποτε και κανένα -συχνά λαϊκές παροιμίες- καθώς δεν παίρνουν καμιά θέση. Πολλές φορές οι εκφράσεις αυτές επικρατούν από συνήθεια και απερισκεψία, ίσως και από την ανάγκη να γεμίσει ο χρόνος ή ο χώρος. Πιστεύω όμως πως βαθύτερη αιτία αυτού του λόγου είναι η διάχυτη και ευρύτατα παρατηρούμενη έλλειψη γνώμης και η ακρισία (καθώς και η εύκολη κρίση, που ισοδυναμεί με ακρισία) που διακρίνει πολλούς από τους πρωταθλητές των διαμορφωτών της κοινής γνώμης. Μια ακρισία που καλλιεργεί η πλειονότητα των ΜΜΕ σε ολόκληρο τον πληθυσμό της τηλεθέασης, (δηλαδή σε ολόκληρο τον ελληνικό πληθυσμό) μέσω, μεταξύ άλλων, των απαράδεκτα βλακωδών 'συζητήσεων' μεταξύ των τριάντα-σαράντα επαϊόντων που εγκαθίστανται ή κυκλοφορούν από κανάλι σε κανάλι και αποφαίνονται επί των πάντων.
Παραδείγματα:
«στα πλαίσια των συνομιλιών συζητήθηκε..»
«με ό,τι αυτό συνεπάγεται»
«εντός ή εκτός εισαγωγικών»
«καλώς ή κακώς»
«ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε»
«μ' αυτά και μ' αυτά φτάσαμε στο τέλος της πρωινής μας εκπομπής»
«στο φως των εξελίξεων»
«αλλάζει το τοπίο» «καθαρίζει το τοπίο» «το τοπίο είναι θολό»
«εν τάξει»
«οι ληστές έφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση»
«η ατμόσφαιρα» είναι πάντα «περιρρέουσα»
«το παιγνίδι» είναι πάντα «στημένο»
«είναι ένα πολιτικό στέλεχος με παρελθόν, παρόν και μέλλον»
«αυτό είναι θέμα για απάντηση από τα συντεταγμένα όργανα του κόμματος»
«ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε»
(2). Λόγος κοινότοπος
Ίσως η πιο καθιερωμένη μορφή ξύλινης γλώσσας με μεγάλη ροπή στην υπερβολή και στην κατάργηση του νοήματος.
Παραδείγματα:
«οι θεατές έζησαν ανεπανάληπτες στιγμές»
«επιστολή-φωτιά καίει τον Υπουργό»
«έργο ζωής» (κάθε έργο είναι πια έργο ζωής)
«έδωσε τον καλύτερό του εαυτό»
«σοκαρίστηκα»
«ένιωσα βαθειά συγκίνηση»
«κομβικό σημείο της κατάθεσης»
«επτασφράγιστο μυστικό κρατείται ο χρόνος άφιξης της διάσημης σταρ»
«οι εκδηλώσεις κορυφώνονται απόψε...»
«ο 37χρονος οδηγός της νταλίκας συνελήφθη»
«το μήνυμα» έχει πάντα «πολλαπλούς αποδέκτες» (λες και ποτέ δεν εκπέμπεται μήνυμα με ένα αποδέκτη)
«η αδρεναλίνη» είναι πάντα «στα ύψη»
«το θερμόμετρο» πάντα «χτυπά κόκκινο»
«το σενάριο» είναι πάντα «εφιαλτικό»
«η επέμβαση» γίνεται πάντα «χωρίς αναισθητικό»
(3). Λόγος μεγαλοσχήμων
Επίσης κοινότοπος λόγος, αλλά με ιδιαίτερη πρόθεση ανάδειξης μιας δήθεν μεγαλοσύνης του γεγονότος, της εκδήλωσης ή της άποψης. Η μεγαλοποίηση αποβλέπει με τη σειρά της στην κολακεία (στο χάϊδεμα των αυτιών, όπως έχει επικρατήσει να καλείται), ικανοποίηση ή διέγερση των αισθημάτων είτε του κοινού γενικώς είτε μιας συγκεκριμένης παράταξης, πολιτικής, αθλητικής ή άλλης κι ακόμα στην προβολή αυτής της παράταξης.
Παραδείγματα:
«το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο»
«νέο δικαστικό πραξικόπημα»
«αποτελεί κατάθεση ψυχής»
«ένιωσα βαθειά συγκίνηση»
«είναι άνθρωπος με όραμα»
«εξασφάλισαν το μαγικό χαρτάκι για το ντέρμπυ»
«ο αρχηγός δήλωσε ότι ο ΑΒ έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος»
«χάθηκαν για τον τόπο πέντε ολόκληρα χρόνια»
«οι εκδηλώσεις κορυφώνονται απόψε...»
«δέσμευση, ευθύνη, προοπτική, δύναμη, εμπιστοσύνη»
«η επόμενη μέρα»
«άρχισε η αντίστροφη μέτρηση»
«ο προπονητής Κλωτσόγλου αποτελεί παρελθόν από την τεχνική ηγεσία της κιτρινοκίτρινης ΠΑΕ»
«η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης» είναι πάντα «σφοδρή»
«η καταστροφή» είναι πάντα «βιβλική»
«ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία»
«υπάρχει κρυφή ατζέντα»
«ο Α είναι ένα καταξιωμένο στέλεχος του κινήματος»
«πρόκειται για ένα ιστορικό στέλεχος του κόμματος»
(4). Λόγος απαλλακτικός ή αθωωτικός
Είναι ο λόγος που, με την χρήση κατάλληλων λέξεων με έντονο συμβολικό περιεχόμενο, αποπειράται να αιτιολογήσει δράσεις, ενέργειες ή και θέσεις που, με την κοινή λογική, στρέφονται φανερά κατά του κοινωνικού συνόλου ή κατά του αισθήματος δικαίου ή του νόμου ή της ηθικής. Ένα συχνής χρήσης είδος λόγου στο οποίο επιδίδονται όσοι προσπαθούν να υποκαταστήσουν με ύπουλο τρόπο τις διαδικασίες της κοινωνικής νομιμοποίησης (των θέσεων, ενεργειών ή δράσεων) ή να μειώσουν τις εντυπώσεις από αντικοινωνικές συμπεριφορές και φαινόμενα.
Παραδείγματα:
«ήταν η κακιά η ώρα»
«οι παίκτες βρέθηκαν σε κακή ψυχολογία»
«το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο»
«έγινε κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση»
«ευρισκόμενος εν αμύνη»
«η πανεπιστημιακή κοινότητα θα προστατεύσει μόνη της το πανεπιστημιακό άσυλο»
«ανήκει στον προοδευτικό (ή αριστερό) χώρο»
«ανέλαβαν την ευθύνη της έκρηξης της βόμβας»
«υπέστην αήθη επίθεσιν από των στηλών του Τύπου»
«σεβόμενοι τα προσωπικά δεδομένα»
«το θρίλερ του μικρού Άλεξ»
«οι νεαροί ξέφυγαν από το σώμα της πορείας και έκαψαν τρία υποκαταστήματα τραπεζών, δεκαπέντε αυτοκίνητα και ένα αστυνομικό τμήμα»
το νεοελληνικό δίδυμο του μ : «μαλάκας» και «μαγκιά του»
«ο διάλογος είναι προσχηματικός»
«έκανε την αυτοκριτική του αναλαμβάνοντας τις ευθύνες του»
«κάποιοι μέσα στο κόμμα έκαναν περιουσίες»
(5). Λόγος περιττός ή πλεονάζων
Η έκπτωση του απλώς θετικού (όπως και της απλής διατύπωσης γενικά ακόμα και της σιωπής και του αυτονόητου) εξαναγκάζει στη χρήση του εμφατικού, του υπερθετικού και του περιττού.
Παραδείγματα:
«εγκαταλείπουν την Αθήνα με κάθε μέσον»
«από την πλευρά του ο κ. Υπουργός δήλωσε»
«έτσι ακριβώς, Στρατή» «αλλάζουμε κλίμα και θέμα κυρίες και κύριοι»
«στο σημείο αυτό ολοκληρώθηκε το δελτίο μας»
(6). Λόγος ωραιοποίησης ή απαξίωσης
Κατ' εξοχήν λαϊκιστικός λόγος, χρησιμοποιείται για να προσεταιριστεί την κοινή γνώμη και να την παρασύρει στις απόψεις του ομιλούντος ή των συμφερόντων που ο ομιλών σιωπηρά εκπροσωπεί ή υποστηρίζει. Ορισμένες φορές οι εκφράσεις που χρησιμοποιεί είναι στοχευμένες για να προσελκύσουν ή να κολακέψουν (είτε αντίθετα να καταδικάσουν) μια κοινωνική ή επαγγελματική τάξη ή μια, πολιτικής, αθλητικής ή άλλης φύσεως, ομάδα οπαδών.
Παραδείγματα:
«η χώρα μας πρέπει να κερδίσει αυτό το στοίχημα» (προκειμένου για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004)
«έδωσε τον καλύτερό του εαυτό»
«επικοινωνιακό έλλειμμα»
«η ισχυρή Ελλάδα - αυτή είναι η Ελλάδα»
«ανέλαβαν την ευθύνη της έκρηξης της βόμβας»
«ο αρχηγός δήλωσε ότι ο ΑΒ έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος»
«έχει ανεβάσει ψηλά τον πήχυ»
«από σήμερα θα βρίσκεται στο νέο του μετερίζι»
«η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκηνυγητό»
«οι δυνάμεις της καταστολής»
«η παράταξη που υπόσχεται ρήξη με τους καθεστωτικούς μηχανισμούς»
(7). Λόγος υποκριτικός
Υποκρισία περιέχουν και άλλα είδη λόγου, όπως τα υπ' αριθμόν 3, 4 και 6, καθώς η υποκρισία περισσεύει στο δημόσιο λόγο. Η ανάγκη όμως υιοθέτησης ξεχωριστής κατηγορίας είναι για να περιλάβει τα πιο εξόφθαλμα υποκριτικά στερεότυπα. Είναι αξιοσημείωτο ότι μια ρήση που, εκφερόμενη από κάποιο δημόσιο πρόσωπο, χαρακτηρίζεται ως υποκριτική, μπορεί να θεωρείται αγνή και γνήσια αν γίνει από κάποιο άλλο ή και από το ίδιο πρόσωπο σε κάποια άλλη χρονική στιγμή. Το υποκείμενο του λόγου και η περίσταση παίζουν μεγάλο ρόλο στο χαρακτηρισμό του υποκριτικού από την κοινή γνώμη.
Παραδείγματα:
«εθνικό ζήτημα»
«σύντροφοι!..»
«αφήστε με να ολοκληρώσω»
«δεν ζητώ λευκή επιταγή»
«η έρευνα» θα πάει πάντα «σε βάθος»
«απαιτείται η συστράτευση όλων μας»
«θα χυθεί άπλετο φως»
(8). Λόγος διστακτικός ή πλάγιος
Πολύ συχνό είδος που γίνεται ολονέν συχνότερο. Ο ομιλών δεν λέει αυτό που θέλει να πει (αν το γνωρίζει εννοείται), λέει αυτό που θα ήθελε να πει, κι αυτό με προϋποθέσεις. Φανερώνει δισταγμό στην καθαρή διατύπωση μιας άποψης καθώς και επιθυμία να αποφύγει τη σύγκρουση.
Παραδείγματα:
«βάλτε μια τελεία κύριε Αποστομίδη»
«να πούμε επίσης»
«να σας ευχαριστήσουμε»
«αν θέλετε»
«ας πούμε»
«ψιλο-απατεώνας»
«για να λέμε τα πράγματα με τ' όνομά τους»
(9). Λόγος με γλωσσική κακοποίηση
«τα δύσκολα είναι μπροστά μας»
«υπάρχουν υπόνοιες ότι η αστυνομία του φέρθηκε εξ απαλών ονύχων»
«ποιος έχει την υπευθυνότητα για τις πράξεις αυτών των παιδιών;»
«μετήλθε παντός μέσου» (χρήση της γενικής ως ένδειξη λόγιας παιδείας)
«υπάρχουν ενδείξεις μιας διαρκής ανόδου των τιμών στο επόμενο τρίμηνο»
«πολύ πιο καλύτερα θα ήταν, αν...»
«η μετοχή της Άλφα διαπραγματεύτηκε στα 32 ΕΥΡΩ»
«όσες φορές προσπάθησα να επικοινωνήσω στους ακροατές αυτό το μήνυμα, δεν είχα καμμιά απήχηση»
«οι επιστήμονες δεν αποκλείουν το γεγονός της συνέχισης των μετασεισμών άνω των 5 ρίχτερ»
«οι οπαδοί του ΟΦΠΣ υποστήριξαν ότι προκλήθηκαν, αλλά ο ανακριτής υπήρξε αμετανόητος»
«δεν φταίνε κάποιοι, όταν η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία τελεί υπό παρακολούθηση;»
«ποιος είναι εκείνος που έχει χρέος να διασφαλίσει την ασφάλεια των επικοινωνιών;»
«οι εργαζόμενοι διεκδικούν τη μη τήρηση των υπεσχημένων»
«παρατηρούνται απόπειρες αυτοχειρίας από τα παιδιά του ασύλου σε τακτά χρονικά διαστήματα»
«η αστυνομία πιστεύει ότι η ρουκέτα προμηθεύτηκε στην Αλβανία»
«αυτά τα ακραία φαινόμενα δημιουργούν προβληματισμό»
«ο ασθενής γλίτωσε χάριν της έγκαιρης ιατρικής διάγνωσης»
Εν τέλει....
...τι μπορεί κανείς να αντλήσει από αυτή την περιδιάβαση στα δείγματα της ξύλινης γλώσσας πέραν από ένα κούνημα της κεφαλής κι ένα χαμόγελο -κι αυτό μάλλον θλιμμένο; Ίσως μια ελάχιστη ευκαιρία τεκμηρίωσης της συνειδητοποίησης ότι πολλές 'ειδήσεις' στα ΜΜΕ έχουν αφ' ενός μια ονομαστική σημασία (κατ' αντιστοιχία με την ονομαστική αξία) και αφ' ετέρου μια πραγματική σημασία κρυμμένη από κάτω, που είναι το μήνυμα που επιδιώκεται να περάσει στον αποδέκτη. Όταν αυτό γίνει συνείδηση (πράγμα που ασφαλώς ήδη συμβαίνει σε πολλούς), μπορεί ο κάθε αποδέκτης να μάθει να παίζει ένα ενδιαφέρον παιγνίδι, που μετατρέπει την ακρόαση, την ανάγνωση και κυρίως την τηλεθέαση από καταναλωτική αποχαύνωση σε ενεργητική δραστηριότητα. Κάνοντας zapping στις ειδήσεις των οκτώ αρχίζουμε να διακρίνουμε την προσπάθεια διαφορετικού επηρεασμού -μέσω της διαφορετικής έμφασης- στο ίδιο γεγονός.[6] Κρατώντας σε μόνιμη ενάργεια την κρίση μας μαθαίνουμε να κάνουμε τη διπλή ανάγνωση της είδησης και να ανακαλύπτουμε τη σχετικότητα των εννοιών είδηση και σχολιασμός, καθώς και αυτή των εννοιών σχολιασμός και προπαγάνδα[7]. Μετά από λίγη άσκηση θα μπορούμε αν θέλουμε να δημιουργήσουμε και δικά μας πρωτότυπα δείγματα ξύλινης γλώσσας.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ
ΤΑ 101 ΠΡΩΤΑ ΛΗΜΜΑΤΑ
1 «επικοινωνιακό έλλειμμα»: 1. ευγενής εναλλακτική διατύπωση ότι κάποιος δεν έχει τι να πει .2. συνήθης δικαιολογία κυβερνητικής απραξίας. (6)
2. «ήταν η κακιά η ώρα»: προσπάθεια δικαιολόγησης εγκληματικής αμέλειας ή διάπραξης αποτρόπαιου εγκλήματος -από το διαπράξαντα, το δικηγόρο του, το συγγενή του ή το χορηγό του. (4)
3. «οι παίκτες βρέθηκαν σε κακή ψυχολογία»: λέγεται συνήθως ως δικαιολογία για ποδοσφαιρική ομάδα που έφαγε ένα γκολ στο 4΄ και άλλα τρία στα υπόλοιπα 86΄, ενώ μπορεί μόλις την προηγούμενη η Λίβερπουλ, χάνοντας με 3-0 να 'γύρισε' τον αγώνα και να πήρε το κύπελλο. (4)
4. «ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε»: στερεότυπη κατάληξη αναποφάσιστου προβληματισμού. (1)
5. «το μαχαίρι θα φθάσει ως το κόκκαλο»: στο τέλος κάθε δικαστικής έρευνας το μαχαίρι δεν φθάνει ποτέ στο κόκκαλο. Εξ αυτού και μόνο μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι κανείς μέχρι τώρα υπεύθυνος ερευνών στο δικαστικό χώρο δεν έχει ραχοκοκκαλιά. (3), (4)
6. «η χώρα μας πρέπει να κερδίσει αυτό το στοίχημα»: συνήθης τρόπος να καταστήσεις την πρότασή σου (όπως αυτήν περί της οργάνωσης των ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα) λαοφιλή γνωρίζοντας τον έρωτα των ελλήνων στο τζόγο. (6)
7. «η ισχυρή Ελλάδα»: χρησιμοποιείται για την ωραιοποίηση της οικονομικο-κοινωνικής κατάστασης της χώρας. Συμπλήρωμά της η φράση «αυτή είναι η Ελλάδα», που χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει την αδυναμία δράσης ή την πλήρη αποτυχία, όταν πια γίνει αντιληπτό ότι η κατάσταση είναι στην ουσία απελπιστική. (6)
8. «επιστολή-φωτιά καίει τον Υπουργό»: πολυδημοσιευμένο έγγραφο που βγαίνει από τη ναφθαλίνη προκειμένου να εξυπηρετηθούν σκοπιμότητες του εκδοτικού αφεντικού. (2)
9. «έδωσε τον καλύτερό του εαυτό» : λέγεται κυρίως περί αθλητή για τη χρυσή διάκριση του οποίου είχε προετοιμάσει το φίλαθλο κοινό η αχαλίνωτη τηλεοπτική προπαγάνδα, αλλά που η απόδοσή του τού επέτρεψε να καταταγεί στην έκτη θέση. Υπονοεί ότι θα πρέπει η κοινή γνώμη να παρηγορηθεί με τη σκέψη ότι θα μπορούσε να είχε δώσει και το χειρότερο. (2), (6)
10. «έργο ζωής» : κολακευτική έκφραση για ένα εντελώς ευτελές έργο κάποιου, που θα περνούσε απαρατήρητο και ασχολίαστο αν αυτός δεν βρισκόταν, μονίμως λόγω δημοσίων σχέσεων, στη δημοσιότητα. (2),(3)
11. «αποτελεί κατάθεση ψυχής»: έκφραση χρησιμοποιούμενη είτε από τον ίδιο τον καταθέτη (πρότασης, τραγουδιού, καλλιτεχνικού ή λογοτεχνικού έργου εν γένει) για να επικαλεσθεί -ατεκμηρίωτα- μεγάλο βάθος ανύπαρκτου νοήματος ή ακόμα και να ισχυρισθεί ότι πρόκειται περί αριστουργήματος. (2), (3)
12. «έγινε κάτω από έντονη συναισθηματική φόρτιση»: αφελής αλλά συνήθης φράση στυγερού δολοφόνου που αποπειράται να δικαιολογήσει τη σφαγή του ετέρου ημίσεως. (4)
13. «ευρισκόμενος εν αμύνη»: συνήθης τρόπος αιτιολόγησης της εξολόθρευσης μετανάστη από όργανο της τάξεως. (4)
14. «η πανεπιστημιακή κοινότητα θα προστατεύσει μόνη της το πανεπιστημιακό άσυλο»: εκστομίζεται από πρόεδρο Τμήματος ή Πρύτανη ΑΕΙ και επιδέχεται διττή ερμηνεία. Η πρώτη: «έτσι και καλούσα εγώ την αστυνομία, κάθε φορά που 'τα παιδιά' μας καίνε το Ίδρυμα, θα έπρεπε να ξεγράψω την επανεκλογή μου στο πρυτανικό αξίωμα». Η δεύτερη: «το άσυλο είναι ένας κήπος, μέσα στον οποίο έχω δέσει το γάιδαρό μου για να βόσκει ελεύθερα και ισοβίως, εξασφαλίζοντάς μου τα ερευνητικά μου προγράμματα από την Κομμισσιόν, και τη δυνατότητα απερίσπαστης απεραντολογίας και αοριστολογίας και επομένως, ακόμα κι αν καεί και καμιά βιβλιοθήκη, δεν είμαι διατεθειμένος να το παραχωρήσω σε κανένα». (4)
15. «σοκαρίστηκα»: στερεότυπη απάντηση στο γνωστό ερώτημα 'πώς αισθανθήκατε μετά το γεγονός;' Αποτελεί ένα από τους πιο απαθείς, γενικευμένους και άνευ φαντασίας τρόπους για να εκφρασθούν συναισθήματα σχετικά με τη βίωση ενός εξαιρετικού γεγονότος (που μπορεί να ποικίλει από το διαζύγιο διάσημης αοιδού μέχρι το φόνο υπέργηρης γειτόνισσας από τον έφηβο εραστή της). (2)
16. «ένιωσα βαθειά συγκίνηση»: φράση που οφείλει να πει ο ομιλών όταν, όντας παντελώς ψυχρός, προσπαθεί να ανταποκριθεί στην προσδοκώμενη έκφραση άφατης συγκίνησης ή στην προσπάθεια του τηλεοπτικού παρουσιαστή να την εκβιάσει. (2), (3)
17. «είναι άνθρωπος με όραμα»: πρόκειται συνήθως για πολιτικό ή καλλιτέχνη ή πολεοδόμο που διατυπώνει μια εντελώς θολή ή ασαφή εικόνα για το πώς θα ήθελε τα πράγματα, χωρίς όμως να έχει ιδέα για το αν και πώς η εικόνα μπορεί να γίνει πραγματικότητα (3), (2)
18. «οι θεατές έζησαν ανεπανάληπτες στιγμές»: ακόμα και αν επρόκειτο για μια από τα ίδια. (2)
19. «εξασφάλισαν το μαγικό χαρτάκι για το ντέρμπυ»: οι φίλαθλοι βρήκαν εισιτήριο για την κλωτσοπατινάδα (όπως κάποτε ονομαζόταν) της Κυριακής μεταξύ δύο μετρίων ομάδων της κατ' ευφημισμόν 'σουπερλίγκα'. (3)
20. «μ' αυτά και μ' αυτά φτάσαμε στο τέλος της πρωινής μας εκπομπής»: ευτυχώς έφτασε το τέλος της εκπομπής μου, δεν έχω άλλες εξυπνάδες να αραδιάσω (1)
21. «ανήκει στον προοδευτικό (ή αριστερό) χώρο»: δηλώνει πως κάποιος κατέχει εχέγγυο ορθοφροσύνης και συγκαταλέγεται μεταξύ των ηπίως διαμαρτυρομένων, χωρίς να τα χαλάει με κανένα, χαίρων επομένως γενικής συμπάθειας. (4)
22. «τα δύσκολα είναι μπροστά μας»: αυτός ο άτυχος αμερικανισμός θυμίζει εξ αντιδιαστολής ότι τα εύ-κωλα είναι πίσω μας, πράγμα όμως γνωστό στον καθένα (9)
23. «ανέλαβαν την ευθύνη της έκρηξης της βόμβας»: ομολόγησαν με το αζημίωτο την ενοχή τους πως αιματοκύλισαν τη Μαδρίτη, ενώ κάποιοι άλλοι στη Βαγδάτη δεν ανέλαβαν καν την ευθύνη. (4), (6)
24. «κομβικό σημείο της κατάθεσης» : σημείο εξ ίσου κρίσιμο με πολλά άλλα, αλλά το επίθετο ακούγεται ωραίο. Όπως πάμε δεν θα υπάρχουν σημεία που να μη πέφτουν πάνω σε κόμβους. (2)
25. «επτασφράγιστο μυστικό κρατείται ο χρόνος άφιξης της διάσημης σταρ»: συνήθης αναφορά σε κάτι που ξέρει η μισή -αν όχι όλη- η Ελλάδα (2)
26. «εγκαταλείπουν την Αθήνα με κάθε μέσον»: η έκφραση που χρησιμοποιείται κάθε Σαββατοκύριακο θυμίζει το διήγημα του James Thurber 'The day the dam broke', όπου ο πληθυσμός φεύγει πανικόβλητος όταν κυκλοφόρησε η ψευδής είδηση ότι έσπασε το φράγμα. Ενώπιον ποιάς καταστροφής εγκαταλείπει ο πληθυσμός την Αθήνα; Αρκεί και μόνον η βεβαιότητα ότι ο σχολιαστής θα συνεχίζει να σχολιάζει και στη διάρκεια του θέρους; (5)
27. «στα πλαίσια των συνομιλιών συζητήθηκε..»: πάντα 'κάτι' συμβαίνει στα πλαίσια ενός άλλου πλαισίου, που βρίσκεται εντός ενός ευρύτερου πλαισίου κοκ. Το κάτι που συζητήθηκε έρχεται σε δεύτερη μοίρα συνήθως. (1), (3)
28. «στο φως των εξελίξεων»: μανία κι αυτή με το φως όταν οι πιο καίριες εξελίξεις συμβαίνουν στο σκοτάδι. (1)
29. «από την πλευρά του ο κ. Υπουργός δήλωσε» = ο κ. Υπουργός δήλωσε (5)
30. «ο αρχηγός δήλωσε ότι ο ΑΒ έθεσε εαυτόν εκτός Κινήματος» = ο αρχηγός τον ξέχεσε και τον πέταξε έξω από το Κίνημα, ενώ εκινείτο. . (3), (7)
31. «υπέστην αήθη επίθεσιν από των στηλών του Τύπου» = 1.κάποιος είχε το θράσος να αποκαλύψει ότι είμαι κλέφτης 2.κάποιος τόλμησε να ανταποδώσει την αήθη επίθεση που του κάνω καθημερινά από την εκπομπή μου. (4)
32. «έτσι ακριβώς, Στρατή»[8]: κλασσική απάντηση ρεπόρτερ στημένου στο κρύο επί ώρες, ο οποίος υποτίθεται πως διαφωτίζει τους θεατές για την κατάσταση στην οποία περιήλθε η Παραλιακή Λεωφόρος μετά το ξέσπασμα των ακραίων καιρικών φαινομένων. Πριν αρχίσει να 'εξειδικεύει' τις πληροφορίες που έχει ήδη δώσει ο έχων το κεντρικό πρόσταγμα Στρατής, ο εκτελών το 'ρεπορτάζ' επιβεβαιώνει με την ως άνω εισαγωγική ρήση τα λεχθέντα του Στρατή για να τα επαναλάβει στη συνέχεια σχεδόν αυτολεξεί χωρίς να προσθέσει καμιά περαιτέρω λεπτομέρεια. Άλλωστε πριν ολοκληρώσει τη βαρετή του επανάληψη, ο αθεόφοβος Στρατής του ξαναπαίρνει το λόγο με το γνωστό 'σ' ευχαριστούμε Παναγιώτη για το ρεπορτάζ' Στην περίπτωση αυτή είναι το «ακριβώς» που προκαλεί κατάπληξη. Είναι δυσεξήγητο γιατί το «ναι» 'η το «έτσι» χρειάστηκε να γίνει γενικευμένα πλέον «έτσι ακριβώς». Μπορεί να το δει κανείς ως στοιχείο ενισχυτικό της προσπάθειας όχι μόνο να μη δυσαρεστήσουμε, αλλά ακόμα να συναινέσουμε με το συνομιλητή μας με κάθε τρόπο. (5)
33. «αλλάζουμε κλίμα και θέμα κυρίες και κύριοι»: λες και ο κρεττίνος ακροατής ή θεατής θα βρεθεί σε αδυναμία να αντιληφθεί μόνος του τη διαφορά περιεχομένου ή σοβαρότητας μεταξύ της είδησης μιας ακόμα πιο ραγδαίας ανόδου της τιμής του πετρελαίου και αυτής για την αποχώρηση της Έλλης Σπάη από τον ΑΥΧΕΝΑ. (5)
34. «έχει ανεβάσει ψηλά τον πήχυ»: ενώ ακούμε συχνά πόσο ψηλά τον έθεσε (το κόμμα ή ο υπουργός ή ο διοικητής ΔΕΚΟ ή ο πρόεδρος ΠΑΕ), σπανίως πληροφορούμαστε αν τον πέρασε ή αν τον έριξε[9]. (6)
35. «εθνικό»: επίθετο που τείνει να εξοβελισθεί από την καθομιλουμένη. Χρησιμοποιείται όμως ακόμα σε ελάχιστες περιπτώσεις: ως προσδιοριστικό του 'προμηθευτής' (ο γνωστός εθνικός προμηθευτής), του 'εργολάβος' (ο γνωστός εθνικός εργολάβος) ή του 'ήρωας' (ο γνωστός αλλοδαπός προπονητής της ομάδας ποδοσφαίρου). Συντασσόμενο με το ουσιαστικό 'λόγοι' χρησιμεύει για να αιτιολογήσει πράξεις όπως η παρακολούθηση τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, η λήψη μέτρων λιτότητας ή η διενέργεια πρόωρων εκλογών. Συνοδευόμενο με τη λέξη 'μεταφορέας' χρησιμοποιείται ως απόλυτο δικαιολογητικό για τη χρέωση της εθνικής οικονομίας με τεράστια βάρη. (7)
36. «νέο δικαστικό πραξικόπημα»: συνήθης κραυγή σχολιασμού δικαστικής απόφασης από κομματικό όργανο, όποτε η απόφαση δεν ευνοεί το κόμμα (3)
37. «χάθηκαν για τον τόπο πέντε ολόκληρα χρόνια» = πώς είναι δυνατόν η κρατικοδίαιτη νομενκλατούρα μας, που κυβέρνησε τόσα χρόνια, να στερείται πέντε χρόνια την εξουσία που δικαιωματικά της ανήκει; (3)
38. «οι εκδηλώσεις κορυφώνονται απόψε...»: μα άρχισαν μόνο το μεσημέρι, πότε πρόλαβαν να κορυφωθούν? (2), (3)
39. «ο 37χρονος οδηγός της νταλίκας συνελήφθη. Η μητέρα του 37χρονου, ερωτηθείσα από την ανταποκρίτριά μας, Καικιλία Αστυνομίδου, δήλωσε: 'τριανταεφτά χρόνια που ζω με το 37χρονο παιδί μου, δεν έχει δώσει κανένα δικαίωμα'...»: πρωτοφανής μανία με την αναφορά στην ηλικία, λες και ο λεγάμενος δεν έχει άλλη ιδιότητα (οδηγός, κατηγορούμενος, συλληφθείς, χριστιανός, μουσουλμάνος, εβραίος, μακεδών -της Άνω- πατριώτης, νταλικιέρης, απρόσεκτος, ακαμάτης, αδέξιος, ανίκανος, μέθυσος, σουρωμένος, μαστούρας, εγκληματικά επιπόλαιος) παρά μόνο τα χρονάκια του. (2)
40. «δέσμευση, ευθύνη, προοπτική, δύναμη, εμπιστοσύνη»: ουσιαστικά που θεωρούνται αρεστά στην κοινή γνώμη, χρησιμοποιούμενα κυρίως σε προεκλογικές περιόδους[10] σε συνδυασμούς ανά δύο, χωρίς απαραίτητα να παράγουν σαφές νόημα. Είναι σαν αυτός που τα χρησιμοποιεί να μας λέει 'βρε αδελφέ, τι το ψάχνεις, ναι, είναι κάπως συγκεχυμένο, αλλά σου υπόσχομαι κάτι καλό'. Αντί άσκησης σας προτείνω να κάμετε όλους τους συνδυασμούς φτιάχνοντας τα δικά σας υποσχετικά συνθήματα. Κι αν αναρωτηθείτε τι έννοια έχει π.χ. το 'προοπτική δύναμης', έχει περίπου όση και το 'δύναμη προοπτικής'. (3)
41. «από σήμερα θα βρίσκεται στο νέο του μετερίζι» = από σήμερα θα εισπράττει τις αυξημένες αποδοχές του στη νέα δημόσια 'θεσούλα' όπου τον διόρισε -αξιοκρατικά βέβαια-ηκυβέρνηση[11] (6)
42. «σεβόμενοι τα προσωπικά δεδομένα» : ευρηματικός τρόπος να δίνεται συγχωροχάρτι προς κάθε ρουφιάνο, που έχει μπάρμπα στην Κορώνη. Τα προσωπικά δεδομένα αποτελούν ευέλικτο μηχανισμό που επινοήθηκε, απ' ό,τι φαίνεται, για να δίνει τη δυνατότητα στις δικαστικές αρχές, στα ΜΜΕ και στην πολιτική εξουσία να προστατεύουν επιλεκτικά την «υπόληψη» διαφόρων απατεώνων. Έτσι αποκρύπτεται από την κοινή γνώμη η ταυτότητα λιμενικών που προάγουν τη λαθρομετανάστευση, δασοφυλάκων που συλλαμβάνονται να δωροδοκούνται για να αποχαρακτηρίσουν δάση, ιατρών του ΕΣΥ που βρετανικό δικαστήριο αποκαλύπτει ότι χρηματίζονταν για να προμηθευτεί το δημόσιο νοσοκομείο ιατρικό υλικό συγκεκριμένης βρετανικής εταιρείας, ενώ την ίδια στιγμή δίνεται βορά στο πλήθος ένας κακομοίρης που εκσφενδόνισε πλαστικό κυπελλάκι με φραπέ στο σακκάκι εύσωμου πολιτικού, όχι μόνο δημοσιοποιώντας το όνομά του, αλλά και χαρακτηρίζοντάς τον ως ψυχικά διαταραγμένο άτομο. (4)
43. «βάλτε μια τελεία κύριε Αποστομίδη» : φράση που μπορεί να κρύβει μια από τις δύο σκέψεις, είτε (α) 'λες πολλά, βούλωσέ το επί τέλους' είτε (β) 'πρέπει να τον σταματήσω, τον έχει κάψει το δικό μου' (7)
44. «η επόμενη μέρα» : την προηγούμενη υποτίθεται πως διαδραματίστηκαν πρωτοφανή ή σημαδιακά πράγματα. Όσο περισσότερα τετριμμένα γεγονότα αναγορεύονται σε σπουδαία, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος να μη περισσεύουν πια 'επόμενες μέρες' (3)
45. «σύντροφοι!..» : προσφώνηση από το παρελθόν που μόνο στο ΚΚΕ μοιάζει αυθεντική. Στο ΣΥΡΙΖΑ και στο ΣΥΝ έμοιαζε πάντα παράφωνη. Κάποτε ανασύρεται και από το χρονοντούλαπο της Χαριλάου Τρικούπη -οποτεδήποτε ο ομιλητής κρίνει ότι το συγκεκριμένο ακροατήριο 'πιστεύει και εις τον σοσιαλισμόν' (για να παραφράσω τον πατέρα του ιδρυτή του). Στη ΝΔ η προσφώνηση δεν έχει χρησιμοποιηθεί ούτε από τον κ. Παναγιωτόπουλο ούτε κάν από τον κ. Γιακουμάτο -ακόμα. Γενικά χρησιμοποιείται συχνά μεταξύ κομματικών μελών ως παρότρυνση κομματικής αυτοσυντήρησης και πλαστής ομόνοιας μέσω της υπενθύμισης της κυριολεκτικής της σημασίας (σύντροφος: αυτός που συντρώγει, αυτός με τον οποίο μοιράζεσαι τη μάσα!). Συχνά πάντως δίνει την εντύπωση υποκριτικής προσφώνησης, προδίδουσα και σχετική ενοχή, όταν χρησιμοποιείται από εργαζόμενο (συνήθως συνδικαλιστή) του δημόσιου τομέα προς εργαζόμενο του ιδιωτικού τομέα αμειβόμενο με το 1/3 των αποδοχών του (και χωρίς τη μονιμότητα της αργομισθίας του) (6),(7)
46. «αφήστε με να ολοκληρώσω» : κοινότατη πρόφαση/κραυγή στα τηλεπαράθυρα από όποιον θέλει να φορτώσει στους φωνασκούντες συνομιλητές του την αδυναμία του να κλείσει τη φράση του ή τη φτώχεια του σε επιχειρήματα (πράγμα που τελικά πιάνει, γιατί κάθε συνομιλητής φωνασκεί και διακόπτει μονίμως κάθε άλλο συμμετέχοντα στον αποκαλούμενο τηλεοπτικό διάλογο. (7)
47. «αλλάζει το τοπίο», «καθαρίζει το τοπίο», «το τοπίο είναι θολό» : γενικός passepartout όρος που διευκολύνει την ασάφεια της διήγησης. Λέμε 'τοπίο' και καθαρίζουμε με υποκείμενα, αντικείμενα, γεγονότα και αιτιώδεις σχέσεις τους (1)
48. «το θρίλερ του μικρού Άλεξ» : έκφραση με την οποία ένα συνταρακτικό γεγονός καθίσταται ανώδυνο τηλεοπτικό θέαμα για αναψυχή[12] (4)
49. «η αστυνομία εξαπέλυσε ανθρωποκηνυγητό» = ο ληστής ή/και φονιάς έγινε άφαντος και οι πιθανότητες να βρεθεί είναι ελάχιστες. Το εξαπολύω από πού βγήκε άραγε; :Ισως πρόκειται για παράφραση από τη Γραφή, ας πούμε 'νυν εξαπολύεις τους μπάτσους σου κύριε (Αττικάρχα)» (6)
50. «άρχισε η αντίστροφη μέτρηση» : λέγεται για το παραμικρό γεγονός, που η εξέλιξή του καμιά σχέση δεν έχει με την ακρίβεια στην εκτόξευση πυραύλου (3)
51. «δεν ζητώ λευκή επιταγή» : ντρέπομαι να σας ζητήσω να μου την ξαναδώσετε (6), (7)
52. «εν τάξει» : χωρίς να το αντιληφθούμε έχει φτάσει να έχει την ακριβώς αντίθετη από την αρχική του έννοια, καθώς χρησιμοποιείται κυρίως σε περίπτωση κατάλυσης κάθε τάξης.[13] Στην ουσία είναι συνώνυμο του 'δεν βαρυέσαι', 'δεν πειράζει', και 'δεν έγινε και τίποτε' (1)
53. «υπάρχουν υπόνοιες ότι η αστυνομία του φέρθηκε εξ απαλών ονύχων» : προφανώς πρόκειται για άτομο με τέτοια εγκληματική φύση που έχει δοσοληψίες με την αστυνομία από τη μωρουδιακή του ηλικία. Από τις πιο συχνές παρεξηγημένες αρχαιοπρεπείς εκφράσεις (9)
54. «ποιος έχει την υπευθυνότητα για τις πράξεις αυτών των παιδιών;» : ευθύνη και υπευθυνότητα χρησιμοποιούνται εναλλακτικά ως συνώνυμα (9)
55. «οι ληστές έφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση» : άλλη φορά να αφήνουν διεύθυνση και τηλέφωνο επικοινωνίας (1)
56. «να πούμε επίσης», «να σας ευχαριστήσουμε», «αν θέλετε», «ας πούμε» : σάμπως διστάζεις και δεν λες στην πραγματικότητα ό,τι λες, αλλά απλώς έχεις την πρόθεση να το πεις[14] (8)
57. χρήση της γενικής ως ένδειξη λόγιας παιδείας. Προφανώς θεωρείται ότι στην αρχαιοπρεπή ή καθαρεύουσα γλώσσα η γενική χρησιμοποιείται ακριβώς όπως η αιτιατική στην καθομιλουμένη. Εξ ου και συναντώνται πατάται, όπου η γενική αλλάζει εντελώς το νόημα της φράσης, όπως[15]:, «το ΕΣΥ δεν επιδέχεται κομματικών αντιπαραθέσεων» (!!), «και κάλεσε όσους μετέρχονται αυτής της μεθόδου να στείλουν όποια στοιχεία διαθέτουν στη Δικαιοσύνη», «μετήλθε παντός μέσου» ή τέλος «αύξησε τις πιέσεις υπέρ του δέοντος» (λες και πρόκειται για έρανο υπέρ της ανεγέρσεως Ιερού Ναού του Αγίου Δέοντος) [16] (9)
58. «υπάρχουν ενδείξεις μιας διαρκής ανόδου των τιμών στο επόμενο τρίμηνο»: Τελευταία πληθαίνει η διαστροφή αυτή της γενικής των τριτόκλιτων ουσιαστικών. Το θηλυκό γένος βιάζεται γενικώς. (9)
59. «οι νεαροί ξέφυγαν από το σώμα της πορείας και έκαψαν τρία υποκαταστήματα τραπεζών, δεκαπέντε αυτοκίνητα και ένα αστυνομικό τμήμα» : Η χρήση άλλου υποκειμένου των εμπρησμών θα έδινε στην πράξη το πραγματικό κακοποιό της βάρος. Αποδίδοντάς την όμως σε 'νεαρούς', η πράξη αποκαθαίρεται: νεαροί είναι, πάνω στη βράση της νιότης έκαψαν τη μισή Αθήνα, και μαζί κάηκαν και δυο τρία 'όργανα καταστολής' (4)
60. το νεοελληνικό δίδυμο του μ : «μαλάκας» και «μαγκιά του»
μαλάκας : συνώνυμο των εννοιών πατριώτης, εργατικός, έντιμος, ασχολούμενος με τα κοινά, ψηφίζων ιδεολογικά και άλλες παρόμοιες απηρχαιωμένες ιδιότητες, που χαλάνε το προφίλ του lifestyle.
μαγκιά του : συνοδεύει την περιγραφή ατόμων που ανήκουν στις κατηγορίες απατεώνας, αυτοδημιούργητος λωποδύτης, φοροφυγάς, διαπλεκόμενος υπουργός ή γενικός γραμματέας ή διευθύνων σύμβουλος ή οδηγός ΙΧ σταματημένου στη μέση του δρόμου μέχρις ότου ο ίδιος, κωφεύων προκλητικά στις διαμαρτυρίες των εγκλωβισμένων οδηγών, διεκπεραιώσει αγορά από παρακείμενο κατάστημα ανδρικών ειδών και μπαίνοντας στη BMW του απαντά με θράσος 'σιγά, τι έγινε;' (4)
61. «πολύ πιο καλύτερα θα ήταν, αν...» = καλύτερα θα ήταν αν... (9)
62. «ο προπονητής Κλωτσόγλου αποτελεί παρελθόν από την τεχνική ηγεσία της κιτρινοκίτρινης ΠΑΕ» : όλα τα ζωντανά πράγματα στη φύση κάποτε 'αποτελούν παρελθόν'. Οι προπονητές της ελληνικής σουπερλίγκας αποτελούν παρελθόν πριν καλά-καλά αποκτήσουν παρόν και, πολύ περισσότερο, μέλλον[17] (2), (3)
63. «η μετοχή της Άλφα διαπραγματεύτηκε στα 32 ΕΥΡΩ»: Η πιο κοινή κακοποίηση ενεργητικού ρήματος δια της χρήσης του ως μέσου, επειδή έχει κατάληξη μέσου. Αποτελεί ίσως την υπ'αριθμόν ένα καθιερωμένη ασυνταξία. Όσες φορές κι αν το ακούσεις, δεν παύεις να αναρωτιέσαι πώς τα κατάφερε αυτή η μετοχή και τι διαπραγματεύτηκε. (9)
64. «όσες φορές προσπάθησα να επικοινωνήσω στους ακροατές αυτό το μήνυμα, δεν είχα καμμιά απήχηση»: Φυσικά και δεν είχε. Αντί να προσπαθεί να επικοινωνήσει το μήνυμα, θα αρκούσε να επικοινωνήσει με τους ακροατές (if you know what I mean) (9)
65. «ο διάλογος είναι προσχηματικός» : το συνηθέστερα επικαλούμενο πρόσχημα για να μη συμμετάσχω στο διάλογο, όποτε η αποχή κρίνεται κομματικά πιο αβανταδόρικη από τη συμμετοχή (και σχεδόν πάντα έτσι κρίνεται) (4)
66. «οι δυνάμεις της καταστολής» : συνώνυμο της αστυνομίας στο λεξιλόγιο εκπροσώπου του φοιτητικού κινήματος που προσβλέπει σε πολιτική καριέρα, μέσω συνδικαλιστικής, (6)
67. «οι επιστήμονες δεν αποκλείουν το γεγονός της συνέχισης των μετασεισμών άνω των 5 ρίχτερ» : η αποθέωση της άκριτης χρήσης των λέξεων. Ακόμα κι ένας σεισμολόγος με δέκα ντοκτορά δεν μπορεί να αποκλείσει το άτιμο το γεγονός. Το ενδεχόμενο, ίσως. (9)
68. «ψιλο-...» : πρώτο συνθετικό πολλών σύγχρονων εκφράσεων, κυρίως νεανικών: ψιλο-ερωτευμένη, ψιλο-απατεώνας, με την έννοια του 'λίγο'. Ακραία, σουρεαλιστική, έκφραση το 'ψιλο-έγκυος' και το 'ψιλο-πέθανε', που έχει την έννοια του παρ' ολίγον. (1),(8)
69. «η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης» :είναι πάντα «σφοδρή», παρόλο που ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης επανέλαβε χιλιοειπωμένα συνθήματα. Ο κορεσμός της επανάληψης δεν μας πηγαίνει ούτε σε σφοδρότητα ούτε καν σε επίθεση. Εκτός κι αν ο συντάκτης θεωρεί ότι οι πολεμικοί χαρακτηρισμοί επιβάλλονται από τον όρο 'αξιωματική' (3)
70. «η ατμόσφαιρα» είναι πάντα «περιρρέουσα» (1)
71. «το μήνυμα» έχει πάντα «πολλαπλούς αποδέκτες» (2)
72. «η καταστροφή» είναι πάντα «βιβλική» (3)
73. «η αδρεναλίνη» είναι πάντα «στα ύψη» (2)
74. «το θερμόμετρο» πάντα «χτυπά κόκκινο» (2)
75. «το σενάριο» είναι πάντα «εφιαλτικό». Ακούς π.χ. «ένα εφιαλτικό σενάριο είναι να φέρουμε ισοπαλία με την Ουγγαρία». Τι επίθετο θα ταίριαζε, κατά το συντάκτη, για το σενάριο της αυτοανάφλεξης των δασών λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη; (2)
76. «το παιγνίδι» είναι πάντα «στημένο» (1),(6)
77. «η επέμβαση» γίνεται πάντα «χωρίς αναισθητικό» (2)
78. «η έρευνα» θα πάει πάντα «σε βάθος» : σε τέτοια βάθη συνήθως δεν φτάνει ποτέ το φως (6),(7)
79. «απαιτείται η συστράτευση όλων μας» : εσείς όλοι ως στρατιώτες οφείλετε να αγωνιστείτε για να με κάνετε στρατηγό (6),(7)
80. «ανοιχτή συμμετοχική διαδικασία» : διαδικασία αρκετά ασαφής, ώστε να επιτρέπει σε όποιον την ελέγχει να διευρύνει ή να περιορίζει τη συμμετοχή στο βαθμό που τον συμφέρει (3),(7)
81. «είναι ένα πολιτικό στέλεχος με παρελθόν, παρόν και μέλλον» / «ο Α είναι ένα καταξιωμένο στέλεχος του κινήματος» / «πρόκειται για ένα ιστορικό στέλεχος του κόμματος»: Πρόκειται για τρεις κλασικές περιπτώσεις υποκριτικού λόγου που διατυπώνει πολιτικός για 'συνάδελφό' του. Ερμηνείες: της πρώτης φράσης: καθώς ο ομιλών δεν διακινδυνεύει άποψη για θετικό ή αρνητικό παρελθόν είτε για λαμπρό ή μαύρο μέλλον η έκφραση μπορεί να εκληφθεί είτε ως (άχρηστη) κυριολεξία είτε ως κολακεία. της δεύτερης: μπορεί να είναι και προοίμιο καταγγελτικού λόγου κατά του Α, στον οποίο χαρίζεται ένα εισαγωγικό κολακευτικό επίθετο πριν λουστεί με ένα σωρό απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς. της τρίτης: αυτός δοξάστηκε, έφαγε με δυο κουτάλια, ας κάτσει τώρα στη μπάντα (λέγεται κυρίως από 'σύντροφο') (1),(2),(3),(7),(8)
82. «υπάρχει κρυφή ατζέντα» : είναι τόσο σπάνια η ύπαρξη ουσιαστικής ατζέντας, που λες, ας υπήρχε κι ας ήταν και κρυφή (2),(3)
83. «έκανε την αυτοκριτική του αναλαμβάνοντας τις ευθύνες του» = έγραψε στο τετράδιο τιμωρίας εκατό φορές 'δεν θα το ξανακάνω'. Είναι απίστευτο με τι μαγικό τρόπο η φράση αυτή επιδρά ευνοϊκά σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Στο άκουσμά της οι έλληνες είναι έτοιμοι να συγχωρήσουν κάθε προνομιούχο, αγύρτη, απατεώνα, αμελή, μιζαδόρο και εγκληματία ακόμα που την εκστομίζει με ύφος μετανοούσας Μαγδαληνής, ακόμα κι όταν είναι πασιφανές ότι πρόκειται για λόγια χωρίς αντίκρυσμα κι επειδή έτσι επιβάλλει η επικοινωνιακή τακτική (4),(6)
84. «το πελατειακό κράτος» : άλλη μια πολυφορεμένη φράση που παραγνωρίζει ότι οι κρατικοί πελάτες είναι δύο ειδών, στο ένα άκρο οι ήδη καταγεγραμένοι στο ρουσφετολόγιο προνομιούχοι στους οποίους εύκολα χαρίζονται αναθέσεις δημοσίων προμηθειών και στο άλλο οι παρακατιανοί των οποίων το αίτημα καταγράφεται απλώς στο πελατολόγιο.
85. «η πορεία μας είναι αταλάντευτη» προχωρούμε με βήμα σημειωτόν στην επανίδρυση του κράτους-----προηγουμένως υποσχεθήκαμε ότι θα επαναδιαπραγματευτούμε τη σύμβαση, τώρα ζητάμε απ' τον κάπταιν Γουέϊ πέρα από το λιμάνι να αναλάβει και τον ΟΣΕ!
86. «αυτό είναι θέμα για απάντηση από τα συντεταγμένα όργανα του κόμματος» = δεν ξέρω το θέμα ή αν απαντήσω τι πιστεύω πραγματικά θα βρεθώ εκτεθειμένος (1),(7)
87. «για να λέμε τα πράγματα με τ' όνομά τους» = όπως καταλαβαίνετε ο συνομιλητής μου, σε αντίθεση με εμένα, δεν έχει το θάρρος της γνώμης του όντας, εννοείται, δέσμιος συμφερόντων (8)
88. «στο σημείο αυτό ολοκληρώθηκε το δελτίο μας» = τέλος των ειδήσεων ή το δελτίο μας ολοκληρώθηκε (5)
89. «θα χυθεί άπλετο φως» : ίσως από λάθος του χειριστή ο προβολέας ρίχνει τη φωτεινή του δέσμη σε λάθος σημείο, σπανίως στις σκοτεινές περιοχές (2),(7)
90. «η παράταξη που υπόσχεται ρήξη με τους καθεστωτικούς μηχανισμούς» : ακόμα και οι μισές ρήξεις αν είχαν συμβεί, δεν θα είχε μείνει τίποτα όρθιο σ' αυτόν τον τόπο. Οι μόνες ρήξεις που διαπιστώνονται είναι των χιαστών στα γήπεδα (3),(6)
91. «κάποιοι μέσα στο κόμμα έκαναν περιουσίες» : ιστορική δήλωση που εκλήφθηκε ως καθυστερημένη αντίδραση στην ανοχή της διαφθοράς και που ορισμένοι αφελείς θεώρησαν ως προοίμιο αποχώρησης από το κόμμα. Επειδή αυτό δεν συνέβη, η καλόπιστη κοινή γνώμη ερμήνευσε τη δήλωση ως αυτοέπαινο ('εγώ δεν πολιτεύτηκα σαν τους άλλους') και η κακόπιστη ως παράπονο ('πώς την πάτησα έτσι εγώ;') (4),(6)
92. «ή αλλάζουμε ή βουλιάζουμε»: ο θρίαμβος της ασάφειας του πληθυντικού αριθμού. Παραμένει εντελώς σκοτεινό το αν όλοι αλλάζουμε ή βουλιάζουμε ή το αν άλλοι αλλάζουμε και άλλοι βουλιάζουμε. Αν και το ποιοι βουλιάζουμε το γνωρίζουμε -απλώς ρητορικό είναι το ερώτημα για όποιον επινόησε το σύνθημα (1),(7)
93. «οι οπαδοί του ΟΦΠΣ υποστήριξαν ότι προκλήθηκαν, αλλά ο ανακριτής υπήρξε αμετανόητος». Ο εκφωνητής εννοεί αμετάπειστος και εμφανίζεται να αγνοεί πως δεν μετανοεί κανείς για πράξεις άλλων (9)
94. «δεν φταίνε κάποιοι, όταν η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία τελεί υπό παρακολούθηση;»[18] Αν συνεχίσει να γράφει έτσι, σε λίγο θα τελεί ο ίδιος υπό παραίτηση -άσε που μπορεί να τον παραιτήσουν κιόλας! (9)
95. «ποιος είναι εκείνος που έχει χρέος να διασφαλίσει την ασφάλεια των επικοινωνιών;»[19] Ασφαλώς ο διασφαλίζων θα διασφαλίσει την ασφάλεια. Ποιος άλλος να το κάνει; (9)
96. «οι εργαζόμενοι διεκδικούν τη μη τήρηση των υπεσχημένων».[20] Πρωτοφανές για εργαζόμενους! Το μόνο συνδικαλιστικό όργανο που θα μπορούσε δικαιολογημένα να προβάλει τέτοιες διεκδικήσεις είναι ο Σ.τ.Ε.Ε.κ.Δ.Υ.[21] (9)
97. «παρατηρούνται απόπειρες αυτοχειρίας από τα παιδιά του ασύλου σε τακτά χρονικά διαστήματα». Δεν πρόκειται φυσικά για προγραμματισμένες απόπειρες. Στην ουσία εννοεί 'κατά καιρούς', 'ενίοτε', συχνά'. (9)
98. «η αστυνομία πιστεύει ότι η ρουκέτα προμηθεύτηκε στην Αλβανία». Μένω για πάντα με την απορία τι διάολο προμηθεύτηκε αυτή η ρουκέτα (9)
99. «αυτά τα ακραία φαινόμενα δημιουργούν προβληματισμό».[22] Ας...δημιουργήσουμε όλοι μαζί τον εξής προβληματισμό: πως συμβιβάζεται αξίωμα πρύτανη με ακραία φαινόμενα αγραμματοσύνης; (9)
100. «ο ασθενής γλίτωσε χάριν της έγκαιρης ιατρικής διάγνωσης». Τέτοιοι ασθενείς θα πρέπει να είναι πολύ αλτρουιστές, ώστε, αντί να αγωνίζονται χάριν της επιβίωσής τους, το κάνουν με σκοπό να δοξάσουν το γιατρό για την έγκαιρη διάγνωσή του! (9)
101. «με ό,τι αυτό συνεπάγεται», «εντός ή εκτός εισαγωγικών», «καλώς ή κακώς», Εκφράσεις ακρισίας και αναποφασιστικότητας. Λες και είναι το ίδιο αν είναι κάτι μέσα ή έξω από τα εισαγωγικά κλπ. Απλώς ο ομιλών ή ο γράφων δεν ξέρει ή δεν κάνει τον κόπο να σκεφτεί αν πρέπει να είναι 'εντός ή εκτός' και 'τι αυτό συνεπάγεται'. (1)
[1] ΝΙΜΒΥ, από τα αρχικά 'not in my back yard', που δηλώνει την αντίδραση των τοπικών κοινωνιών ή φορέων στην απόπειρα χωροθέτησης ανεπιθύμητων χρήσεων γης, όπως οι χώροι εναπόθεσης ή επεξεργασίας αποριμμάτων ή τα κέντρα αποτοξίνωσης ναρκομανών.
[2] Υπάρχει βέβαια και ο τρίτος υστερόβουλος σκοπός, η αποσιώπηση του μηνύματος, αλλά αυτός δεν χρειάζεται ξύλινη γλώσσα, δεν χρειάζεται κάν γλώσσα, απλώς σιωπή.
[3] Όπως το διατύπωσε ο βρετανός κοινωνιολόγος Stuart Hall, 'Encoding/decoding', in Centre for Contemporary Cultural Studies (Ed.): Culture, Media, Language: Working Papers in Cultural Studies, 1972-79. London: Hutchinson
[4] Το modus operandi της προπαγάνδας είναι παρόμοιο με αυτό της διαφήμισης. Εντός στενότερων σημειολογικών πλαισίων, ως προπαγάνδα εννοείται ένα σύνολο πληροφοριών οι οποίες είναι επίτηδες παροδηγητικές ή ψευδείς, προκειμένου να υποστηρίξουν πολιτικές σκοπιμότητες ή να προστατεύσουν τα συμφέροντα αυτών που κατέχουν την εξουσία. Ο προπαγανδιστής επιδιώκει να μεταλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται ένα ζήτημα ή μία ορισμένη κατάσταση, ώστε οι αντιδράσεις και οι προσδοκίες του να εξυπηρετούν πλέον τα συμφέροντα της οντότητας που αντιπροσωπεύει ο προπαγανδιστής (Βικιπαίδεια, η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια)
[5] Για μερικούς (λίγους ομολογουμένως), χωρίς υπερβολή και χωρίς σατυρική διάθεση, τρέφω μεγάλη εκτίμηση που μπορούν όντως και κρατούν αδιάσπαστο το ενδιαφέρον του μέσου, από απόψεως διανοητικής στάθμης, ακροατή σε καθημερινό πρόγραμμα με πιθανόν δίωρη διάρκεια. Το θεωρώ τιτάνιο έργο. Εκεί να συγχωρήσω και σαρδάμ και παρεκτροπές σε ξύλινη γλώσσα.
[6] Αυτόματα έρχεται στο νου το δοκίμιο του Ραιημόν Κενώ Ασκήσεις Στυλ (Raymond Queneau, Exercices de style, 1947), ένα μοναδικό βιβλίο-σταθμός, στο οποίο μια απλή ιστορία περιγράφεται με 99 διαφορετικούς ως προς το στυλ τρόπους.
[7] Η αλήθεια είναι ότι ακόμα και με απόλυτα ειλικρινή προσπάθεια ένας εκφωνητής ή συντάκτης είναι δύσκολο να αποκαθάρει την είδηση από το σχολιασμό, γιατί η άτιμη η επιθυμία να επηρεάσουμε μπορεί και εισχωρεί ακόμα και στην πρόθεση απλής μετάδοσης του γεγονότος.
[8] Η έκπτωση του απλώς θετικού απαιτεί τη χρήση του εμφατικού ή και του υπερθετικού. Άλλοτε θα αρκούσε ο συνδιαλεγόμενος με το Στρατή να απαντήσει με ένα 'ναι'. [9] Ηθικό δίδαγμα: ζούμε σε μια κοινωνία που ενδιαφέρεται λιγότερο για την αξιολόγηση (ατόμων, προϊόντων και δράσεων) και περισσότερο για το μπλα-μπλα των προθέσεων.
[10] από τους δασκάλους του είδους ο Κώστας Λαλιώτης
[11] το 'μετερίζι' καθόλου δεν παραπέμπει στον προφανώς ευνοϊκό διορισμό με τον παχυλό μισθό, αλλά σε θέση, κάπου στα άγρια βουνά, που για να την κρατήσεις χρειάζεσαι σκληρό αγώνα και ηρωική προσπάθεια υπερασπιζόμενος λαό και πατρίδα.
[12] το επισήμανε η Μ. Τζιαντζή στην 'Καθημερινή', 4.7.06 [13] απαντώντας ο νέος φοιτητής σε σχετική ερώτηση λέει 'ναι, κάηκαν πέντε αυτοκίνητα και καταστράφηκαν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές του Τμήματος, αλλά εν τάξει'.
[14]όμοια και το «να σας ευχαριστήσουμε». Ποτέ δεν άκουσα αυτόν στον οποίο απευθύνεται η πρόθεση ευχαριστιών να πει «ευχαριστείστε με λοιπόν»
[15] Verbatim όλα από απογευματινές εφημερίδες
[16] τουλάχιστον το αναγνώρισε ο Δέων ή επέδειξε αχαριστίας;
[17] δεν κρύβεται όμως και η υπόνοια κάποιας χαιρεκακίας ('καλά να πάθει') από μέρους όσων χρησιμοποιούν την έκφραση
[18] Verbatim, από απογευματινή ημερησία εφημερίδα
[19] Το ίδιο, ως 3
[20] Ακούστηκε σε εθνικής εμβέλειας ραδιοφωνικό σταθμό, 13.12.06
[21] Σύλλογος των Εν Ενεργεία και Διατελεσάντων Υπουργών
[22] Πρύτανης αθηναικού ΑΕΙ ,βραδυνό δελτίο ειδήσεων, 28.01.07
Εργαλείο παραγωγής Ξύλινης Γλώσσας !!!
Το απλό σκεπτικό του πολιτικού λόγου είναι να μπορεί ο πολιτικός να μιλάει λέγοντας... τίποτα! Αλλά με τρόπο δυναμικό και στομφώδη! Για να μην μπαίνει όμως στη σφαίρα του φανταστικού ψάχνοντας τι να πει (δεν είναι εύκολο να μπορεί να σκεφτεί... τι να μην πει!) δημιουργήθηκε ένας πίνακας που λύνει την γλώσσα.
Ο εν λόγω πίνακας αποτελείται από 4 στήλες με τυχαίες εκφράσεις. Ο αριθμός των αράδων μπορεί να αυξομειώνεται ανάλογα με την ικανότητα χρήσης του από τον εκάστοτε πολιτικό. Αυτός το μόνο που έχει να κάνει είναι να δημιουργεί προτάσεις χρησιμοποιώντας μία φράση, σε τυχαία σειρά, από κάθε στήλη κάθε φορά. Οι συνδυασμοί είναι χιλιάδες και το νόημα πάντα ίδιο... Η απόλυτη παπαρολογία!
Read more: ΜΙΚΡΟ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΞΥΛΙΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ http://www.schizas.com/site3/index.php?option=com_content&view=article&id=4765:2010-09-07-170000&catid=30:texnes&Itemid=1#ixzz0yxdVhK56
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου