Οι έλεγχοι κεφαλαίων στην Κύπρο απειλούν την ευρωζώνη

Ο Κύπριος υπουργός Οικονομικών Μιχάλης Σαρρής, υποστήριξε αυτή την εβδομάδα ότι οι έλεγχοι κεφαλαίων που συνοδεύουν τη συμφωνία διάσωσης €10 δις της Κύπρου, θα διαρκέσουν μόνο λίγες εβδομάδες. Αυτό μου θύμισε τις ημέρες που η βρετανική οικονομία αντισταθμιζόταν ακόμα από συναλλαγματικούς ελέγχους και την περιβόητη δήλωση του πρωθυπουργού Χάρολντ Ουίλσον μετά την υποτίμηση της στερλίνας το 1967 ότι «αυτό δεν σημαίνει ότι έχει υποτιμηθεί η λίρα εδώ στη Βρετανία, στην τσέπη σας, στο πορτοφόλι ή την τράπεζά σας».

Ας μην κρυβόμαστε. Μία σαφής συνέπεια των περιορισμών στις μεταβιβάσεις τραπεζικών καταθέσεων και στις αναλήψεις μετρητών, είναι ότι το ευρώ στην Κύπρο έχει όντως υποτιμηθεί. Είναι, ουσιαστικά, ένα διαφορετικό νόμισμα από τo ευρώ της υπόλοιπης ευρωζώνης. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων πέρα από τα εθνικά σύνορα, που αποτελεί προϋπόθεση της νομισματικής ένωσης. Αποδυναμώνει επίσης, δυνητικά, την σταθερότητα της βάσης καταθέσεων των λιανικών τραπεζών της περιφέρειας της ευρωζώνης. Διότι, ενώ οι συνθήκες στην Κύπρο είναι μοναδικές, με το υπερδιογκωμένο της χρηματοπιστωτικό σύστημα και τη μεγάλη ρωσική παρουσία, το γεγονός παραμένει, ότι έχει προκληθεί τρόμος στην περιφέρεια της ευρωζώνης.

Όσο για την ιδέα ότι οι έλεγχοι κεφαλαίων θα είναι μικρής διάρκειας, αξίζει να θυμηθούμε ότι η Βρετανία επέβαλε συναλλαγματικούς ελέγχους ως καθαρά προσωρινό μέτρο μετά το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1939. Ίσχυε ένα εξαιρετικά περιοριστικό καθεστώς μέχρι την συντηρητική κυβέρνηση της Μάργκαρετ Θάτσερ που κατήργησε τους ελέγχους 40 χρόνια αργότερα. Όσο περισσότερο καιρό είναι εν ισχύ τέτοιοι έλεγχοι, τόσο πιο αβέβαιες είναι και οι συνέπειες χαλάρωσής τους, και τόσο πιο επικίνδυνο γίνεται, από πολιτικής άποψης, το ξεκίνημα μίας πορείας απελευθέρωσης. Να σημειωθεί επίσης, ότι οι έλεγχοι κεφαλαίων της Ισλανδίας, που εισήχθησαν ως προσωρινό μέτρο το 2008, παραμένουν στη θέση τους.

Το ευρύτερο συμπέρασμα είναι ότι οι έλεγχοι κεφαλαίου στην Κύπρο, όχι μόνο δεν αποτελούν μεμονωμένη περίπτωση, αλλά μπορεί να είναι και μέρος μίας ευρύτερης τάσης που ξεκίνησε από την ασιατική κρίση του 1997-8. Στη συνέχεια, καθώς προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις φρέσκες εκροές χρήματος, η Μαλαισία κατακρίθηκε έντονα από τους φορείς χάραξης πολιτικής της Δύσης για την εισαγωγή ελέγχων κεφαλαίων. Ωστόσο, για όσους δεν ήταν απόλυτοι υποστηρικτές της συναίνεσης της Ουάσιγκτον, αυτή η κίνηση ήταν προφανώς λογική. Άλλες χώρες στην περιοχή, όπως η Κίνα, η οποία θα μπορούσε διαφορετικά να σκεφτεί την απελευθέρωση των κεφαλαίων του ισοζυγίου πληρωμών της, κατέληξαν ότι θα ήταν τρέλα να πράξουν κάτι τέτοιο.

Το ιστορικό δείχνει ότι για το μεγαλύτερο μέρος της μεταπολεμικής περιόδου, υπήρξε μία γενική παραδοχή ότι αν το εμπόριο είναι ελεύθερο, τότε το κεφάλαιο θα πρέπει να ελέγχεται, ώστε να αποφεύγεται η αστάθεια της αγοράς και το χάος των συναλλαγματικών ισοτιμιών.  Τα πάντα άλλαξαν κατά την απερίσκεπτη τάση για απελευθέρωση των δεκαετιών του 1970 και 1980. Ωστόσο, καθώς καταργούνταν οι περιορισμοί, η μακρά περίοδος της μεταπολεμικής χρηματοπιστωτικής σταθερότητας έφτανε στο τέλος της. Η συχνότητα εμφάνισης νομισματικών και οικονομικών κρίσεων αυξήθηκε δραματικά. Το ζεστό χρήμα είχε πολλά να κάνει με αυτό. Όπως είχε γράψει και ο οικονομολόγος Πωλ Κρούγκμαν στη στήλη του στους New York Times, «η ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίου μοιάζει όλο και περισσότερο με αποτυχημένο πείραμα».

Ο Steve Hanke από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins προσφέρει ανταπάντηση, χρησιμοποιώντας μία φράση του Friedrich Hayek από το «The Road to Serfdom» (Ο δρόμος προς τη δουλεία) του 1944: «Τίποτα δε φαίνεται εκ πρώτης όψεως να επηρεάζει τόσο λίγο την ιδιωτική ζωή, όσο ο κρατικός έλεγχος των συναλλαγών σε ξένο νόμισμα, και οι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν την εισαγωγή ελέγχων με πλήρη αδιαφορία. Ωστόσο, η εμπειρία στις περισσότερες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης, έχει διδάξει τους σκεπτόμενους ανθρώπους να θεωρούν αυτό το βήμα ως αποφασιστική πρόοδο στην πορεία προς τον ολοκληρωτισμό και την καταστολή της ατομικής ελευθερίας. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για την απόλυτη παράδοση του ατόμου στην τυραννία του κράτους, την οριστική κατάργηση όλων των μέσων διαφυγής –όχι μόνος για τους πλούσιους, αλλά για όλους».

Υπάρχει αλήθεια σε αυτό το επιχείρημα, ιδιαίτερα όταν οι συναλλαγματικοί έλεγχοι περιορίζουν την κυκλοφορία των ιδιωτών –όπως έγινε σε μεγάλο βαθμό τις δεκαετίες του 1930 και του 1940, όταν η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία τιμωρούσαν το λαθρεμπόριο των συναλλαγματικών ισοτιμιών με τη θανατική ποινή. Σήμερα, η οικονομική κρίση δεν έχει φέρει πίσω τον ολοκληρωτισμό. Και, στις αγορές έχουμε ρυθμιστικό αρμπιτράζ. Αν θυμάμαι καλά, το συνταξιοδοτικό ταμείο της Τράπεζας της Αγγλίας, που είναι φύλακας της λίρας και διαχειριστής των συναλλαγματικών ελέγχων, είχε περίπου το ένα τρίτο του ενεργητικού του σε ξένους τίτλους, χρηματοδοτημένους από αμοιβαίες δανειοδοτήσεις που είχαν λάβει χώρα προτού καταργηθούν οι συναλλαγματικοί έλεγχοι το 1979. Τη δεκαετία του 1980, μια ανθηρή επιχείρηση παραγώγων μεγάλωσε στο Σικάγο για να παρέχει στα καναδικά συνταξιοδοτικά ταμεία συνθετική έκθεση σε ξένες μετοχές, παρακάμπτοντας έτσι τις περιοριστικές ρυθμίσεις για τις ξένες επενδύσεις. Και ούτω καθεξής.

Παρατηρώντας τα ιστορικά παραδείγματα, βλέπουμε ότι το πραγματικό κόστος των μακρόχρονων ελέγχων κεφαλαίου έχει να κάνει με τις προκύπτουσες στρεβλώσεις στην αγορά, αν μη τι άλλο σε σχέση με το κόστος του κεφαλαίου. Στο σημερινό κόσμο, οι στρεβλώσεις αυτές ενδέχεται να αποτελούν το μικρότερο κακό, σε σχέση με την ακραία οικονομική αστάθεια.

http://www.banksnews.gr/portal/home-page/124-top-story/16487-2013-03-27-15-14-27