ΔΗΜΗΤΗΡ Η θεά της γης και της επιβίωσης

Το όνομα της θεάς είναι ελληνικό: Δη-μήτηρ, Γη-Μήτηρ, Μητέρα της Γης, δηλαδή με υποκοριστικό το Δηώ. Ωστόσο, πριν την ενσωματώσουν οι Έλληνες στην θρησκεία τους, στην γνωστή μας μυθολογία, η λατρεία της είχε απλωθεί παντού, με διαφορετικά, πολλές φορές άγνωστα ονόματα. Λόγου χάριν, οι θρησκειολόγοι πιστεύουν ότι ήταν γνωστή από την 3η χιλιετία π.Χ.

Στην Ελευσίνα λατρευόταν αφ’ ενός η Δήμητρα και η Κόρη (Περσεφόνη ή Φερσεφόνη ή Πηριφόνα) και αφ΄ετέρου η Κόρη και ο απαγωγέας σύζυγός της Πλούτων ( θεός και του πλούτου που παράγει η γη και του Κάτω Κόσμου). Αυτή η διπλή ιδιότητα φαίνεται (ενδεικτικά), α) σε μια κύλικα στην οποία ο Πλούτων κρατά το Κέρας της Αμάλθειας, το γνωστό σύμβολο της αφθονίας, και β) η επωνυμία του ως στυγερός Άδης και η Κόρη ως φοβερή(επαινή) βασίλισσά του.

 

Οι προσωνυμίες της Δήμητρας, από την άλλη, δείχνουν την κύρια φύση της: Καρποφόρος, Σιτώ, Ιμαλίς, Μεγάλαρτος.
Το ρήμα δαματρίζω στην Κύπρο σήμαινε «μαζεύω τα γεννήματα» και οι καρποί της γης γενικότερα εξακολουθούν να φέρουν το όνομα της θεάς ως τις μέρες μας: δημητριακά.
Οι πρώτοι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με τη γη αισθάνονταν το προστατευτικό της χέρι πάνω τους, αφού όλα όσα έκαναν ήταν δικά της έργα, δική της διδαχή.
Τα Θαλύσια ήταν η γιορτή της συγκομιδής και λάμβαναν χώρα στο αλώνι και, παρά το γεγονός ότι γίνονταν θυσίες σε όλους τους θεούς, το τιμώμενο θεϊκό πρόσωπο ήταν η Δήμητρα.

Τα Αλώα γίνονταν τον Δεκέμβριο για να προστατέψουν τα σπαρτά που μόλις ξεφύτρωναν απο τη γη- εξ ού και το προσωνύμιο της θεάς:Χλόη- βάζοντας μέσα στη γιορτή και τον Διόνυσο, αφού άνοιγαν και τα βαρέλια με το καινούριο κρασί.

Πάνω απ’ όλες τις γιορτές, σημαντικότερη ήταν τα Θεσμοφόρια, τα οποία γιορτάζονταν το φθινόπωρο, την εποχή της σποράς, σε όλη την Ελλάδα. Όταν οι αρχαίοι μας πρόφονοι ήθελαν να αναφερθούν και στις δύο θεές(Δήμητρα και Κόρη) χρησιμοποιούσαν τη φράση τω θεώ ή τω Θεσμοφόρω. Και σ’ αυτή την σημαντικότατη γιορτή έπαιρναν μέρος μόνον γυναίκες. Οι κρυφές, μαγικές τελετές που γινόντουσαν κατά τη διάρκεια της γιορτής ήταν σχετικές με την ευφορία της γης, αλλά και με τη δική τους γονιμότητα- την συνέχιση της ζωής του ανθρώπινου είδους.

Στην Θέλπουσα της Αρκαδίας πίστευαν ότι όταν η Δήμητρα έψαχνε με αγωνία την Κόρη, ο αδελφός της Ποσειδών-κύριος της ζωής στη θάλασσα- την ακολουθούσε με άλλους σκοπούς. Εκείνη δεν είχε διάθεση για ζευγαρώματα και, βλέποντας κάποια κοπάδια αλόγων να βόσκουν, μεταμορφώθηκε σε φοράδα. Ο Ποσειδών δεν έχασε καιρό: μεταμορφώθηκε σε αρσενικό άλογο και έσμιξε μαζί της. Τούτο το σμίξιμο γέννησε δύο παιδιά: μια κόρη, που κανένας αμύητος δεν γνώριζε το όνομά της, και το άλογο Αρίων.

Πριν λάβει τη μορφή της, η Δήμητρα-φοράδα έσκυψε να πιει νερό στις πλαγιές των Αροανίων(Χελμός). Το νερό της πηγής ήταν σαν κρύσταλλο και είδε να καθρεφτίζεται η μορφή της, κάτι που δεν της άρεσε καθόλου. Καταράστηκε τα νερά, να μείνουν μαύρα στους αιώνες των αιώνων. Σήμερα, τα νερά της Στύγας είναι γνωστά ως Μαυρονέρι, λόγω της σκοτεινιάς και της θολούρας τους.
Η θυμωμένη με τα καμώματα του Ποσειδώνα Δήμητρα έγινε Ερινύς, αλλά βλέποντας την ομορφιά του ποταμού, μαλάκωσε και μπήκε να λουστεί και άλλαξε όνομα, έγινε Λουσία και το ποτάμι Λούσιος.

Ο Πλούτος ήταν γιός της θεάς, από την ένωση του έρωτά της με τον Ιασίωνα, στα εύφορα λιβάδια της Κρήτης, στα λιβάδια που είχαν οργωθεί τρεις φορές. Ο Δίας θύμωσε κι έριξε αστροπελέκι πάνω στον θνητό Ιασίωνα, κατακαίοντάς τον.
Ο συμβολισμός εδώ είναι ότι ο πλούτος, παιδί της θεάς γης, κάνει τα γεννήματα να πληθαίνουν, ενώ το σμίξιμο της θεάς με έναν απλό άνθρωπο πάνω στο χώμα καρπίζει την ίδια τη γη.

Της Dimitra Papanastasopoulou

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ