Υπατία η Αλεξανδρινή

 

Η Υπατία (370-415 ή 416 μ.κ.ε) ήταν Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός. Έζησε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια όπου και δολοφονήθηκε από όχλο φανατικών χριστιανών υπό την καθοδήγηση του Αρχιεπίσκοπου Κύριλλου. Ο αστεροειδής 238 Υπατία, που ανακαλύφθηκε το 1884, πήρε το όνομά του από την ιστορική και χαρισματική αυτή μορφή.

Κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα, έλαβε, με τις φροντίδες του πατέρα της, πολύ καλή εκπαίδευση και ταξίδεψε στην Αθήνα και στην Ιταλία. Στην Αθήνα παρακολούθησε μαθήματα στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του Νεότερου και της κόρης του Ασκληπιγένειας αλλά μαθήτευσε και κοντά στον Ιεροκλή. Επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια, επικεφαλής της εκεί σχολής των Πλατωνιστών (400 μ.κ.ε.) δίδαξε φιλοσοφία και μαθηματικά και αποτέλεσε πόλο έλξης για τους διανοούμενους της εποχής, ενώ έκανε εκτενή και ουσιώδη σχόλια στα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου. Δυστυχώς παρότι η ίδια η Υπατία υπήρξε πολυγραφότατη κανένα από τα έργα της δεν σώζεται [με χριστιανική ευθύνη] κι έχουμε μόνο αναφορές για αυτά. Πολλοί από τους μαθητές της ανήκαν στους ανώτατους κύκλους της αριστοκρατίας της πόλης και έγιναν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο επίσκοπος Κυρήνης Συνέσιος και ο έπαρχος της Αλεξανδρείας Ορέστης. Η ίδια επηρεάστηκε φιλοσοφικά από τους νεοπλατωνικούς Πλωτίνο και Ιάμβλιχο.

Αν και πολλοί αναφέρουν ότι η Υπατία ήταν καθαρά Ελληνίδα, υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι ήταν μισή Ελληνίδα και μισή Αιγύπτια. Και αυτό διότι α) ο πατέρας της ο Θέων έχει αναγνωριστεί ως Έλληνας και Αιγύπτιος και β) το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της Αλεξάνδρειας ήταν Έλληνες και Αιγύπτιοι. Λόγω του γεωγραφικού της αποκλεισμού από την υπόλοιπη Αίγυπτο, η Αλεξάνδρεια ήταν ελεύθερη από μισογυνικές παραδόσεις που ήταν γνωστές στην υπόλοιπη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αν και οι Ρωμαίοι ανάγκαζαν τις κατακτημένες περιοχές να ακολουθούν τους δικούς τους νόμους, οι κατακτημένοι είχαν μια σχετική αυτονομία, με αποτέλεσμα το δίκαιο να είναι ένα μείγμα από τοπικούς και ρωμαϊκούς νόμους, και ειδικά στην Αλεξάνδρεια, όπου συγχέονταν ελληνικοί, ρωμαϊκοί και αιγυπτιακοί νόμοι.

Η Υπατία, ως μια γυναίκα μεικτής εθνικότητος, μπορούσε να επιλέξει να ακολουθεί τους ελληνικούς ή τους αιγυπτιακούς χωρίς κάποια παρέμβαση των ρωμαϊκών. Γι’ αυτό μπορούσε να κατέχει γη και να έχει μία δική της επιχείρηση χωρίς κάποιον επιβλέποντα. Οι νόμοι μαζί με την εκπαίδευσή της συντέλεσαν στα δημόσια κηρύγματα της, στο να διδάσκει και να δίνει συμβουλές σε άνδρες, στο να μετακινείται στην πόλη χωρίς κάποιον να την επιβλέπει και να κατέχει το δικό της σπίτι. Το περίεργο είναι ότι με αυτές τις ενέργειες δεν προκαλούσε, αλλά αντίθετα οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας  ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιες καταστάσεις.

Η μαθηματικός και φιλόσοφος Υπατία έζησε στην Αλεξάνδρεια [περίπου] από τα μέσα του 4ου αι. μ.κ.ε. μέχρι την βίαια δολοφονία της από φανατικούς χριστιανούς υπό την καθοδήγηση της εκκλησίας το 415. Η ημερομηνία γέννησής της δεν είναι επιβεβαιωμένη, αλλά πιστεύεται ότι γεννήθηκε το 370 μ.κ.ε. Αυτό είναι γνωστό λόγω του της έκλειψης που μελετούσε ο πατέρας της το 364 μ.κ.ε. Ήταν αγνή και άξια σεβασμού, καθηγήτρια μαθηματικών και της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια. Φορώντας την κλασική χλαμύδα των φιλόσοφων δίδασκε δημόσια σε κοινό αποτελούμενο από εθνικούς και χριστιανούς. Αποδείξεις για τη ζωή και το έργο της Υπατίας μπορούν να βρεθούν σε διάφορα ιστορικά κείμενα, όπως για παράδειγμα στα έργα του Σωκράτη του Σχολαστικού.

Οι Σπουδαίοι Μαθητές της
Η φήμη της προσείλκυε μαθητές απ’ όλη τη Μεσόγειο. Μάλιστα, αναφέρεται ότι την εποχή που πέθανε η Υπατία ήταν η καλύτερη μαθηματικός του Ελληνορωμαϊκού κόσμου, και πολύ πιθανόν και όλου του υπόλοιπου, επισκιάζοντας έτσι τον πατέρα της στη φήμη της ως δασκάλα. Αν και δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε όλους τους μαθητές της, υπάρχουν ενδείξεις ότι ήταν γενικά πλούσιοι και ισχυροί. Ο πιο γνωστός μαθητής της είναι ο Συνέσιος της Κυρήνης, ο οποίος προσπάθησε να συνδέσει τον πρόωρο χριστιανισμό με τον Νεοπλατωνισμό. Κάποια από τα γράμματά του προς αυτή έχουν διασωθεί, όπως και κάποια άλλα απεσταλμένα σε συμμαθητές του, όπου εκφράζει τον θαυμασμό του και την επιρροή που του είχε ασκήσει. Στα γράμματα του Συνέσιου μας δίνονται κάποια ονόματα μαθητών της Υπατίας που επικυρώνουν το ταλέντο και τη φήμη της.

Εκτός από τον Συνέσιο, μαθητές επίσης ήταν ο μικρότερος αδερφός του (Euoptius) και ο θείος του (Αλέξανδρος), ο καλύτερός του φίλος (Herculian) με τον αδερφό του (Olympius), όπως και άλλοι (Hessychius, Athanasius,Theodosius). Για να καταλάβουμε την δύναμη και τη μόρφωση των μαθητών της, ο Συνέσιος έγινε ο Επίσκοπος της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ο αδερφός του έγινε ο διάδοχός του. Ο Ολύμπιος ήταν ένας πλούσιος γαιοκτήμονας από τη Σελεύκεια και ήταν καλά συνδεδεμένος με την Αλεξάνδρεια, το οποίο μάλλον ίσχυε και για τον αδερφό του, αν και αργότερα έγινα νομάρχης της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Ησύχιος ήταν κυβερνήτης της Άνω Λιβύης, ο Αθανάσιος ήταν ένας πολύ γνωστός αλεξανδρινός σοφιστής και ο Θεοδόσιος ήταν ένας γραμματικός, που έγραψε κανόνες για ρήματα και ουσιαστικά.

Η φρικτή δολοφονία της από τους “θεοσεβούμενους χριστιανούς της αγάπης” είναι ίσως και ο λόγος που η Υπατία έμεινε αθάνατη στο πέρασμα των αιώνων. Πολλοί ερευνητές μάλιστα, χωρίζουν την εποχή του Παγανισμού από την εποχή του Χριστιανισμού σύμφωνα με την ημερομηνία του θανάτου της, το 415, έναντι του 529 που ο Ιουστινιανός έκλεισε την Αθηναϊκή Σχολή. Υπεύθυνος για την δολοφονία της είναι ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος και οι διαταγές του. Η πιο αξιόπιστη πηγή για τον θάνατό της είναι από τον μαθητή της, Σωκράτη τον Σχολαστικό, που έγραψε γι’ αυτόν 25 περίπου χρόνια αργότερα. Εκείνη την περίοδο, υπήρχε πολύ ένταση και μίσος μεταξύ των Εβραίων και των Χριστιανών της Αλεξάνδρειας· είναι η εποχή όπου ο έπαρχος Ορέστης και ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος (γνωστός από τον σκληρό τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε τον αιρετικό Νεκτάριο) βρίσκονταν σε αντιπαράθεση.

Περίπου 500 φανατικοί [ταλιμπάν] μοναχοί έφτασαν στην πόλη για να ταχθούν στο πλευρό του Αρχιεπισκόπου. Κατηγόρησαν τον Ορέστη (ο οποίος ήταν βαπτισμένος χριστιανός) ότι είναι ειδωλολάτρης και ότι έκανε θυσίες στους Έλληνες θεούς σε αντίθεση με τον νόμο του Θεοδοσίου που απαγόρευε κάθε είδος ειδωλολατρίας. Όταν ένας μοναχός ονόματι Αμμώνιος πέθανε, επειδή είχε πετάξει μία πέτρα στον έπαρχο, ο Κύριλλος και οι άλλοι χριστιανοί στράφηκαν ενάντια στην Υπατία, η οποία ήταν εκείνη την εποχή βοηθός του. Αποκαλώντας την ειδωλολατρική μάγισσα και ιέρεια, την έγδυσαν και την έσυραν μέχρι τον Καθεδρικό ναό, όπου την δολοφόνησαν γδέρνοντάς και διαμελίζοντας την με κοφτερά όστρακα. Το διαλυμένο σώμα της το μετέφεραν στο Κυνάριον όπου την έκαψαν.

Η δολοφονία της Υπατίας περιγράφεται στα γραπτά του χριστιανού ιστορικού του 5ου αιώνα Σωκράτη του Σχολαστικού ως εξής σε απόδοση: “Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γινόταν φίλοι. Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν.”

“Death of the philosopher Hypatia, in Alexandria” from Vies des savants illustres,
depuis l’antiquité jusqu’au dix-neuvième siècle, 1866, by Louis Figuier.

Η Υπατία τελικά δολοφονήθηκε, σύμφωνα με το Σωκράτη Σχολαστικό, από πλήθος φανατικών χριστιανών, με την φαιδρή δικαιολογία, ότι ήταν υπαίτια για τη μη συμφιλίωση του Επάρχου Ορέστη και του Επισκόπου Αλεξανδρείας Κύριλλου. Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός αναφέρει: «῏Ην τις γυνὴ ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ͵ τοὔνομα Ὑπατία· αὕτη Θέωνος μὲν τοῦ φιλοσόφου θυγάτηρ ἦν· ἐπὶ τοσοῦτον δὲ προὔβη παιδείας͵ ὡς ὑπερακοντίσαι τοὺς κατ΄ αὐτὴν φιλοσόφους͵ τὴν δὲ Πλατωνικὴν ἀπὸ Πλωτίνου καταγομένην διατριβὴν διαδέξασθαι͵ καὶ πάντα τὰ φιλόσοφα μαθήματα τοῖς βουλομένοις ἐκτίθεσθαι· διὸ καὶ οἱ πανταχόθεν φιλοσοφεῖν βουλόμενοι κατέτρεχον παρ΄ αὐτήν. Διὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῇ ἐκ τῆς παιδεύσεως σεμνὴν παρρησίαν καὶ τοῖς ἄρχουσι σωφρόνως εἰς πρόσωπον ἤρχετο· καὶ οὐκ ἦν τις αἰσχύνη ἐν μέσῳ ἀνδρῶν παρεῖναι αὐτήν· πάντες γὰρ δι΄ ὑπερβάλλουσαν σωφροσύνην πλέον αὐτὴν ᾐδοῦντο καὶ κατεπλήττοντο. Κατὰ δὴ ταύτης τότε ὁ φθόνος ὡπλί↔σατο· ἐπεὶ γὰρ συνετύγχανε συχνότερον τῷ Ὀρέστῃ͵ διαβολὴν τοῦτ΄ ἐκίνησε κατ΄ αὐτῆς παρὰ τῷ τῆς ἐκκλησίας λαῷ͵ ὡς ἄρα εἴη αὕτη ἡ μὴ συγχωροῦσα τὸν Ὀρέστην εἰς φιλίαν τῷ ἐπισκόπῳ συμβῆναι. Καὶ δὴ συμφρονήσαντες ἄνδρες τὸ φρόνημα ἔνθερμοι͵ ὧν ἡγεῖτο Πέτρος τις ἀναγνώστης͵ ἐπιτηροῦσι τὴν ἄνθρωπον ἐπανιοῦσαν ἐπὶ οἰκίαν ποθέν· καὶ ἐκ τοῦ δίφρου ἐκβαλόντες͵ ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν ᾗ ἐπώνυμον Καισάριον συνέλκουσιν͵ ἀποδύσαντές τε τὴν ἐσθῆτα ὀστράκοις ἀνεῖλον· καὶ μεληδὸν διασπάσαντες͵ ἐπὶ τὸν καλούμενον Κιναρῶνα τὰ μέλη συνάραντες πυρὶ κατηνάλωσαν. Τοῦτο οὐ μικρὸν μῶμον Κυρίλλῳ καὶ τῇ Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίᾳ εἰργάσατο· ἀλλότριον γὰρ παντελῶς τῶν φρονούντων τὰ Χριστοῦ φόνοι καὶ μάχαι καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια. Καὶ ταῦτα πέπρακται τῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς Κυρίλλου ἐπισκοπῆς͵ ἐν ὑπατείᾳ Ὁνωρίου τὸ δέκατον͵ καὶ Θεοδοσίου τὸ ἕκτον͵ ἐν μηνὶ Μαρτίῳ͵ νηστειῶν οὐσῶν», οι οποίοι βρίσκονταν σε διένεξη και παρότι είχε πολλούς χριστιανούς φίλους. 

 

Ο φανατισμένος χριστιανικός όχλος την ξεγύμνωσε, την κατέκοψε με θραύσματα αγγείων ή κοφτερά όστρακα και μετά έκαψαν τα σκορπισμένα και αιμόφυρτα μέλη της, πρακτική που ακολουθούσε ο χριστιανικός όχλος της περιοχής και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση του Πατριάρχη Προτέριου. Για τα κίνητρα της δολοφονίας της, αλλά και την ενεργή ανάμιξη του Κυρίλλου Αλεξανδρείας έχουν εκφραστεί πολλές αναφορές κι απόψεις. Σύμφωνα με το Σωκράτη το Σχολαστικό, μαθητή της Υπατίας “ό φόνος ούτος προσήψεν ού μικρόν μώμον είς τόν Κύριλλον”.

Η Νεοπλατωνική Φιλοσοφία της Υπατίας
Σύμφωνα με πηγές, εκτός από φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος, κατείχε και την προεδρία της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας και ήταν ένα άτομο άξιο σεβασμού, που ασκούσε επιρροή στους σημαντικούς άρχοντες της Αλεξάνδρειας αλλά και της Μεσογείου. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ορέστης, ο Ρωμαίος έπαρχος. Συναντιόντουσαν πολύ συχνά και μιλούσαν κυρίως για πολιτικά ζητήματα. Η Υπατία ασκούσε επιρροή [δηλ. γυναίκα που ασκούσε επιρροή και ξέρουμε τι απόψεις έχουν οι χριστιανοί για τις γυναίκες] όχι μόνο στην Αλεξάνδρεια, αλλά και στη Κωνσταντινούπολη, στη Συρία και στην Κυρήνη. Δυστυχώς, τα έργα της Υπατίας τα ‘χουν εξαφανίσει. Μερικοί αναλυτές πιστεύουν ότι τα έργα της ήταν γραμμένα στα Αραβικά, άλλοι στα Ελληνικά, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι η δουλειά της αποτελούνταν από μαθηματικές φόρμουλες που η ίδια είχε δημιουργήσει.

Η Υπατία είναι σημαντική για τον ρητορικό κανόνα, γιατί αποδεικνύει ότι και οι γυναίκες συμμετείχαν στις κοινωνικές και πνευματικές δραστηριότητες του αρχαίου κόσμου. Η Υπατία δίδασκε δημόσια για τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αποδεικνύοντας την εκπαίδευσή της στη φιλοσοφία και στη ρητορική. Υπάρχουν πολλά κείμενα που επικυρώνουν την ενασχόλησή της ως διδάσκουσα εκτός από τα μαθηματικά φιλοσοφία και ρητορεία. Η Υπατία μάλλον έκανε δύο είδη μαθημάτων. Ένα ιδιαίτερο, για την ελίτ των μαθητών της και τα δημόσια κηρύγματα της, στα οποία ασκούσε επιρροή στους Αλεξανδρινούς υπαλλήλους. Ήταν αγαπητή απ’ όλο τον κόσμο και οι διάφοροι επικεφαλής την συμβουλεύονταν πολύ συχνά.

Η Υπατία σχολίασε την Αριθμητική του Διόφαντου, έγραψε τον Αστρονομικό Κανόνα και τελειοποίησε τον Κώνο του Απολλώνιου. Επίσης συνεργάστηκε με τον πατέρα της για τον σχολιασμό του 3ου τόμου της Αλμαγέστης και επίσης βοήθησε τον μαθητή της Συνέσιο στην κατασκευή ενός αστρολάβου και ενός υδρομέτρου. Βέβαια, αν και δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι ήταν μια σπουδαία μαθηματικός και φιλόσοφος της εποχής της, η Υπατία έμεινε γνωστή πιο πολύ για τη διδασκαλία της. Η Υπατία ήταν μια σεβαστή και επιφανής δασκάλα, αρκετά χαρισματική και αγαπητή στους μαθητές της. Πηγές αναφέρουν ότι είχε φυσική ομορφιά και φορούσε απλά ρούχα.

Έδινε δημόσιες διαλέξεις και ίσως διατηρούσε κάποιου είδους δημόσιο γραφείο. Η Υπατία δίδασκε και έγινε γνωστή τόσο για την φιλοσοφία όσο και για τα μαθηματικά. Η φιλοσοφία που ανέπτυξε η Υπατία είναι γνωστή ως Νεοπλατωνική. Αν και υπήρχαν διάφορες εκδοχές του Νεοπλατωνισμού, λέγεται ότι η Υπατία κήρυξε ένα δικό της, διαφορετικό. Οι επιστολές και τα ποιήματα παρέχουν συμπεράσματα για τη Νεοπλατωνική φιλοσοφία της Υπατίας αλλά δεν παρέχουν σημαντικές πληροφορίες. Επιπλέον, ενώ τα γραπτά των φιλοσόφων διαδόχων της Υπατίας έρχονται για να ρίξουν φως σχετικά με τις συνεισφορές της στο Νεοπλατωνισμό, δεν υπάρχουν δικά της σωζόμενα μαθηματικά έργα.

Ό,τι γνωρίζουμε για τα Μαθηματικά της είναι μόνο ένα μικρό υποσύνολο του έργου της. Σε μεγάλο βαθμό θεωρείται ως δάσκαλος και λόγιος. Επιμελήθηκε έργα Γεωμετρίας, Άλγεβρας και Αστρονομίας και ήξερε πώς να κάνει αστρολάβους και υγροσκόπια. Αν και το έργο της χάθηκε, η παράδοση στην οποία εργάστηκε και τα κείμενα που σχολίασε αποδείχτηκε ότι ήταν η ακριβής βάση για το επόμενο βήμα στην ιστορία των μαθηματικών. Όταν τον δέκατο έβδομο αιώνα ο Vieta και ο Φερμά άρχισαν να διερευνούν τις κωνικές τομές τα έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου ήταν ζωτικής σημασίας. Οι συνεισφορές της στην Αλεξανδρινή φιλοσοφία και η εξερεύνησή της για την πιθανή επέκταση και δημιουργία προχωρημένων μαθηματικών της αρχαιότητας αξίζουν προσεκτική μεταχείριση.

Θεωρείται ότι υπάρχει μια σύνδεση ανάμεσα στην Νεοπλατωνική Φιλοσοφία και τα Μαθηματικά. Η φύση των μαθηματικών είναι το να δημιουργούν ιδέες παρμένες από υλικά αντικείμενα. Έτσι είναι η Γεωμετρία. Παρόλο που έχει προέλευσή της στον κόσμο της πρακτικής τοπογραφίας και των επιθεωρητών των βαρών και των μέτρων, ξεπερνά αυτές τις αρχές. Τα Στοιχεία ασχολούνται με έναν κόσμο που δεν είναι πλέον ο κόσμος της πρακτικής, αλλά ο κόσμος των ιδεών. Έτσι, τα Μαθηματικά θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα παράδειγμα της εν λόγω υπέρβασης πάνω από το υλικό που ο Νεοπλατωνισμός κάλεσε.

Το γεγονός ότι η Υπατία ήταν μαθηματικός δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Η Υπατία έμαθε μαθηματικά από τον πατέρα της τον Θέωνα. Κατάφερε να τον ξεπεράσει σε αυτό τον τομέα και να διδάξει σε πολλούς μαθητές. Μία πηγή αναφέρει ότι «Ισίδωρος επισκίασε σε μεγάλο βαθμό η Υπατία, όχι μόνο επειδή ήταν ένας άντρας και μια γυναίκα εκείνη, αλλά με τον τρόπο που μια πραγματική φιλόσοφος θα ανερχόταν σε απλή γεωμέτρης.» Παρ’ όλα αυτά η γνώμη αυτή δεν κέρδισε τον έπαινο ούτε από τις γυναίκες, ούτε από τους μαθηματικούς. Επιπλέον από το λεξικό του Σουίδα (βυζαντινό λεξικό που ήταν στηριγμένο στα έργα του Δαμασκίου), της αποδίδεται η συγγραφή τριών έργων. Τα μόνα που είναι γνωστό ότι έχει γράψει συνδέονται με τα μαθηματικά και την αστρονομία. Θεωρείται ότι έχει βασίσει τα βιβλία της στη Νεοπλατωνική Φιλοσοφία.

Ο Αστρονομικός Κανών
Το λεξικό του Σούδα αποκαλύπτει ότι η Υπατία έγραψε ένα τόμο με τίτλο «Ο Αστρονομικός Κανών» καθώς επιδίωκε να μελετήσει και να εμβαθύνει περισσότερο στους τομείς των μαθηματικών του πατέρα της, απ’ ότι έκανε αυτός. Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι ο «Αστρονομικός Κανών» ήταν απλά μια συλλογή από αστρονομικούς πίνακες άλλοι πάλι θεωρούν ότι ήταν ένα σχόλιο σχετικά με τον Πτολεμαίο. Ένα από τα σημαντικά βιβλία του Πτολεμαίου είναι η Αλμαγέστη. Σχόλια πάνω στο Βιβλίο Τρία έχει κάνει ο Θέων, όπου λέει ότι το έργο είναι “στην κριτική αναθεώρηση της φιλοσόφου Υπατίας, η κόρη μου. “. Υπάρχει η υπόθεση ότι η Υπατία είχε γράψει μέρη από αυτά τα Σχόλια.

Επιπλέον σημείωμα στο λεξικό του Σούδα αναφέρει τους τίτλους των έργων της Υπατίας, ενώ έχουν χαθεί τμήματα αυτών όπου η Υπατία ανέλυε τους κώνους του Απολλώνιου και την αριθμητική του Διόφαντου. Και τα δύο έργα αντιμετωπίζουν παραστάσεις της ανώτερης τάξης των εξισώσεων αλλά επειδή η προσέγγιση του Απολλώνιου ήταν αριθμητική και του Διόφαντου γεωμετρική, καταλαβαίνουμε ότι η Υπατία ήταν εξοικειωμένη τόσο με τις αλγεβρικές όσο και με τις γεωμετρικές αναπαραστάσεις υψηλότερης τάξης εξισώσεων.

Οι Απολλώνιοι κώνοι: Οι κώνοι του Απολλώνιου θεωρούνται από τα πιο δύσκολα έργα της αρχαιότητας και ήταν αυτοί που έθεσαν τα θεμέλια για πολλά από αυτά που στο μέλλον έγιναν γνωστά ως προβολική γεωμετρία.

Τα αλγεβρικά έργα του Διόφαντου ήταν πολύ πιο εξελιγμένα από τα προηγούμενα. Σε κάθε περίπτωση οι μαθηματικοί της Αλεξάνδρειας του τέταρτου και πέμπτου αιώνα ανέπτυξαν τα μαθηματικά που θα χρησιμοποιούσαν για την λύση ανώτερης τάξεως συστημάτων εξισώσεων. Ο μαθηματικός κόσμος του σήμερα οφείλει στην Υπατία ένα μεγάλο χρέος, διότι χωρίς εκείνη θα είχαμε πολύ λιγότερα από τα έργα του Διόφαντου. Μέσα από αυτούς τους Σχολιασμούς θα ήταν δυνατόν να δούμε ποιο έργο, ανάμεσα σε όλα τα άλλα, είναι δικό της. Αυτή η σκέψη μας δημιουργείται καθώς λέγεται ότι ένας γραφέας προσπάθησε να αναμείξει αρχικό κείμενο του Διόφαντου με τα δικά της έργα. Παρ’ όλα αυτά πιο πιθανό είναι ότι οι παρεμβολές της Υπατίας είναι δύο “ασκήσεις φοιτητών” στην αρχή του Βιβλίο ΙΙ. Η πρώτη ζητά για τη λύση του ζεύγους ταυτόχρονες εξισώσεις:
x – y= a, x2 – y2 = (x – y) + b
όπου a, b είναι γνωστό. Η επόμενη είναι μια μικρή γενίκευση. Απαιτεί τη λύση του ζεύγους των ταυτόχρονων εξισώσεων:
x – y = a, x2 – y2 = m (x – y) + b,
όπου a, b και m είναι γνωστές. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που συνδέουν αυτό το πρόβλημα με την Υπατία: μια εννέα λέξη-φράση στην αρχική ελληνική ταυτίζεται με ένα από τα Στοιχεία του Ευκλείδη, που ο πατέρας της είχε επεξεργαστεί.

Ο αστρολάβος
Μία άλλη πηγή πληροφοριών για τις μαθηματικές δραστηριότητες της Υπατίας είναι η αλληλογραφία του Συνέσιου που αποκαλύπτει ότι σπούδασε φιλοσοφία και αστρονομία κάτω από την καθοδήγηση της Υπατίας και αναφέρει τη δημιουργία κάποιων επιστημονικών οργάνων όπως ο αστρολάβος και το υγρόμετρο. Υπάρχει μια θεωρία της στερεογραφικής προβολής, ότι ο δρόμος είναι ανοικτός για την κατασκευή μιας πιο πρακτικής δισδιάστατης συσκευής. Αυτό μας δίνεται από την ιστορία του Συνέσιου Αστρολάβου, ο οποίος γράφοντας για τον Παίωνα δηλώνει ότι είχε σχεδίασε ο ίδιος τον αστρολάβο με τη βοήθεια της Υπατίας και είχε δημιουργηθεί από τα καλύτερα υλικά της αργυροχοΐας. Το συμπέρασμα είναι ότι η θεωρία του αστρολάβου και οι λεπτομέρειες της κατασκευής του είχαν περάσει κάτω από τον Πτολεμαίο, μέσω του Θέωνα, για να φτάσουν στην Υπατία, η οποία με τη σειρά της δίδαξε τον Συνέσιο.

Cameron’s 1867 photograph Hypatia
An actress, possibly Mary Anderson, in the title role of the play Hypatia, circa 1900.

Ο θάνατος της Υπατίας, [εικ. αριστερά] ελαιογραφία του Τσαρλς Ουίλιαμ Μίτσελ (Charles William Mitchell), 1885.

ΣΗΜΕΡΑ 2016
Αμετανόητη η χριστιανική εκκλησία για τη δολοφονία της Υπατίας

@Αναγνώστης Λασκαράτος

Η Ορθόδοξη και η Καθολική Εκκλησία, την ίδια στιγμή που κηρύττουν τη μετάνοια αρνούνται να παραδεχθούν πως ένας Άγιός τους, ο πάπας Αλεξανδρείας Κύριλλος, την εποχή που ήταν ενωμένες, βαρύνεται με την ηθική αυτουργία της κατακρεούργησης της Υπατίας. Ήταν λένε απών την ώρα του εγκλήματος. Ασφαλώς, όπως και η Φρειδερίκη την ώρα που δολοφονούσαν οι παρακρατικοί τον Λαμπράκη. Λένε ψέματα όσοι τον κατηγορούν; Ποιος όμως έστησε τον μηχανισμό των πατριαρχικών σωματοφυλάκων των «παραβολάνων» και των μοναχών που τρομοκρατούσαν την κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια, την κάποτε δοξασμένη πόλη της βιβλιοθήκης, των ποιητών, των φιλοσόφων, των αστρονόμων, των χημικών και των μαθηματικών; Ποιος ευλογούσε τη δράση τους; Ποιος ήταν ο επίσκοπός τους; Παραπέρα, τι ποινή τους επέβαλε για την πράξη τους; Πως εκφράστηκε ο αποτροπιασμός του για το γδάρσιμο και το κομμάτιασμα μιας αθώας γυναίκας και μάλιστα γυμνωμένης μέσα στην εκκλησία; Που καταγράφηκε η αποδοκιμασία του; Που κατατέθηκε η αίτηση συγνώμης του; Ποιού ο θείος και προκάτοχος, ο σκληρός πατριάρχης Θεόφιλος, έκαψε τα υπολείμματα της αλεξανδρινής βιβλιοθήκης, διαπράττοντας έγκλημα κατά της ανθρωπότητας; Ποιος μνημονεύεται τιμητικά «Αθανασίου και Κυρίλλου πατριαρχών Αλεξανδρείας …» σε κάθε λειτουργία;

Ο ορθόδοξος λόγιος Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος έζησε 9 αιώνες μετά. Τι κι αν ήταν παπάς της Αγίας Σοφίας, τι κι αν λέγεται πως έγινε μοναχός με το όνομα Νείλος, δεν είναι κατά τους ορθόδοξους και καθολικούς απολογητές αξιόπιστος όταν πιστώνει στον άγιο Κύριλλο την ηθική ευθύνη για το έγκλημα. Πως τόλμησε όμως να ισχυριστεί τέτοιο ψέμα για έναν κορυφαίο Άγιο της Ορθοδοξίας; Απλούστατα η Εκκλησία δεν είχε τότε κανένα λόγο να αμφισβητήσει την ιδιότητα του φονιά από έναν Άγιο της. Δεν λογοδοτούσε πουθενά και στην βυζαντινορθόδοξη κουλτούρα ο δολοφόνος και ο βασανιστής του αιρετικού ή του παγανιστή ήταν αξιέπαινος.
Σήμερα η Εκκλησία παριστάνει πως δεν ξέρει ό,τι δεκάδες άγιοί της (Κύριλλος Αλεξανδρείας, Κωνσταντίνος, Ελένη, Θεοδόσιος, Ιουστινιανός, Θεοδώρα Α, Θεοδώρα Β, Όλγα, Ειρήνη η Αθηναία, Βλαδίμηρος, Πορφύριος Γάζας, Νικόλαος, τσάρος Νικόλαος, τσαρίνα Αλεξάνδρα, Βόρις, Νίκων, Πουλχερία, κλπ κλπ) ήταν κοινοί χασάπηδες, φονιάδες, βάνδαλοι και βασανιστές. Οι καθολικές πηγές που υπερασπίζονται κι αυτές τον κοινό με τους ορθόδοξους άγιό τους Κύριλλο στην προσπάθειά τους να μειώσουν την αξία της μαρτυρίας του Νικηφόρου τον λένε κουτοπόνηρα «σχισματικό», αφήνοντας να εννοηθεί πως ανήκε σε κάποια περίεργη σέχτα.

Ήταν όμως όχι τυχαίος σχισματικός, αλλά Ορθόδοξος και είχε κάθε λόγο να τιμά έναν Άγιο της Ορθοδοξίας όπως ο Κύριλλος. Με τον ίδιο τρόπο απαξιώνουν τους προτεστάντες ιστορικούς, τον Βολταίρο κλπ άθεοι, αιρετικοί, άρα αναξιόπιστοι «δεν δικαιούνται δια να ομιλούν». Έτσι βέβαια δεν ανατρέπεται η επιστημονική αξία κανενός. Μαζί με τον Νικηφόρο, άλλος ένας ορθόδοξος, πολύ πιο κοντά από αυτόν στον θάνατο της Υπατίας (415) ο χρονογράφος Ιωάννης Μαλάλας (6ος αι.) που έγραψε Ιστορία μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού βασισμένη σε χαμένα σήμερα συγγράμματα, λέει: «κατ’ εκείνον δε τον καιρόν παρρησίαν λαβόντες υπό του επισκόπου οι Αλεξανδρείς έκαυσαν φρυγάνοις αυθεντήσαντες Υπατίαν την περιβόητον φιλόσοφον» (ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ -Λόγος Δ΄, 359.8). Ο πιστός Μαλάλας που δείχνει τον αίτιο, όχι μόνο δεν κατακρίνει το έγκλημα, αλλά βρίζει και το θύμα και βέβαια δεν έχει πρόβλημα να αναφέρει τον ηθικό αυτουργό τον επίσκοπο της πόλης, ήδη άγιο της Εκκλησίας, θεωρώντας την πράξη του -όπως και η Εκκλησία- θεάρεστη. Το ίδιο ατάραχος και ο Αιγύπτιος μονοφυσίτης Ιωάννης επίσκοπος Νικίου στο Χρονικό του κατηγορεί την Υπατία για μάγισσα αλλά μια χαρά περιγράφει το έγκλημα.

Σύγχρονη μαρτυρία, χριστιανική, υπάρχει. Είναι ο Σωκράτης ο σχολαστικός, που ενδεχομένως ήταν Νοβατιανός (Ο Κύριλλος καταδίωξε και τους Νοβατιανούς) του οποίου η «Εκκλησιαστική ιστορία» θεωείται νηφάλια, τεκμηριωμένη και αξιόπιστη. Αυτός αναφέρει πως ο φόνος της Υπατίας έγινε με πρωτοβουλία του αναγνώστη Πέτρου και πως «ου μικρόν μώμον (ψόγο, ντροπή) Κυρίλλω και τη Αλεξανδρέων εκκλησία ειργάσατο». Ο ίδιος μαρτυρεί πως ο άγιος δολοφόνος Κύριλλος τιμούσε ως μάρτυρα το φανατικό μοναχό Αμμώνιο που θανατώθηκε αφού επιτέθηκε στον φίλο και προστάτη της Υπατίας τον έπαρχο Ορέστη! Η φρίκη της δολοφονίας ανάγκασε ένα χρόνο μετά τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β’ να υπαγάγει τους «παραβολάνους» τους 500 δηλαδή παρακρατικούς τραμπούκους του δολοφόνου επισκόπου Αλεξανδρείας, που μαζί με τους καλόγερους της ερήμου Νιτρίας δολοφόνησαν την Υπατία, κάτω από τον έπαρχο Αλεξανδρείας.

Ο εθνικός νεοπλατωνικός φιλόσοφος Δαμάσκιος ο τελευταίος σχολάρχης της Φιλοσοφικής Σχολής της Αθήνας που αναγκάστηκε από τον άγιο Ιουστινιανό να ζητήσει άσυλο στην αυλή του Πέρση βασιλιά, μαθητής του πατέρα της Υπατίας του σοφού δάσκαλου Θέωνα, έναν αιώνα μετά αποδίδει τη δολοφονία στον φθόνο του Κύριλλου.

Δεν έχει νόημα να απαριθμήσουμε μαρτυρίες. Οι ορθόδοξοι απολογητές θα βρουν κάτι να πουν για όλους. Το θέμα είναι πως ο Κύριλλος ήταν όπως και ο θείος του από τον οποίο κληρονόμησε τον θρόνο, ένας φανατικός δολοφόνος, υπεύθυνος για τις βιαιότητες του ποιμνίου του κατά Εβραίων, αιρετικών και εθνικών, ο οποίος μισούσε ακόμη και τον έπαρχο Ορέστη. Η Υπατία ήταν [κατ’ αρχάς γυναίκα] μια πολυσχιδής προσωπικότητα, φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος, δημοφιλής δασκάλα πολλών λαμπρών νέων, ορθολογίστρια που προκαλούσε τον παραλογισμό της πίστης, ανεξάρτητη και ισχυρή προσωπικότητα, μια όμορφη γυναίκα που φυσικό ήταν να προκαλέσει το φθόνο των φανατικών κρετίνων χριστιανών, που τα πρότυπά τους για το άλλο φύλο κινιόντουσαν στους αντίποδες και εξ ίσου φυσικό να μπει στο μάτι του Κύριλου. Ποιος ξέρει τι σεξουαλικά απωθημένα προκαλούσε συν τοις άλλοις η ωραία αυτή γυναίκα στους διαστροφικούς βδελυρούς Αιγύπτιους καλόγερους της ερήμου και στον άπλυτο πατριάρχη τους. Ο Κύριλλος και ο θείος του έστησαν το κλίμα και τον μηχανισμό της βίας. Τα υπόλοιπα ήταν φυσικό επακόλουθο.

Η Εκκλησία όχι μόνο δεν ζήτησε συγγνώμη αλλά θορυβημένη από το φρικιαστικό έγκλημα προσπάθησε να θολώσει τα νερά, φτάνοντας στην γελοία απόπειρα να ταυτίσει την Υπατία με την Αγία Αικατερίνη. Ξέχωρα από αυτό, πλαστογραφείται [ξέρουν οι χριστιανοί κρετίνοι από πλαστογραφείες] μια δήθεν δήλωσή της στον μαθητή της Συνέσιο. Ο επίσκοπος Συνέσιος της Πτολεμαϊδας, νεοπλατωνικός φιλόσοφος που έγραψε και το «Φαλάκρας εγκώμιον» (στην ταινία εμφανίζεται μακρυμάλλης! Τίποτα βέβαια δεν αποκλείει να του έπεσαν τα μαλλιά αργότερα διαβάζοντας τις αναλύσεις του Μεταλληνού) δεν ήταν φυσικά κάποιος φανατικός χριστιανός. Το πιθανότερο ήταν να επέλεξε επαγγελματικά την ιερωσύνη σε εκείνη την ταραγμένη εποχή.

Ούτε ο πρώτος θα ήταν ούτε ο τελευταίος. Ο επίσκοπος της Τρωάδος Πηγάσιος παλιότερα αλλά και ο συμπατριώτης του Συνέσιου και σύγχρονός του, ο φωτισμένος φιλόσοφος και ποιητής Κύρος ο Πανοπολίτης, ο δεύτερος μετά τον αυτοκράτορα στην κρατική Ιεραρχία, αυτός που εισήγαγε πρώτος το δημόσιο φωτισμό των πόλεων, κατηγορήθηκε ως εθνικός και εξαναγκάστηκε να γίνει επίσκοπος και να εξοριστεί στο φοβερό Κοτυάειον (Κιουτάχεια) όπου οι φανατικοί χριστιανοί δολοφονούσαν τους επισκόπους τους. Εκεί είδε κι έπαθε για να γλυτώσει το λυντσάρισμα.
Ο Συνέσιος λοιπόν κατηγορεί τους μοναχούς («Επιστολή 154» και «Δίων» 4-11), που τους θεωρεί βαρβάρους, φανατικούς και αμαθείς. Όμως ο Γιώργος Μεταλληνός στο βιβλίο του «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία -Αρμός 2003», όπως τουλάχιστον αυτό μεταφέρεται χωρίς διάψευση από πιστούς του στο Διαδίκτυο, ισχυρίζεται χωρίς να παραπέμπει σε κάποια πηγή, [ποθώ γαρ Χριστιανή αποθανείν”, φέρεται να του είπε] στον Συνέσιο. Ήθελε λοιπόν η Υπατία να γίνει χριστιανή σαν την τελευταία αγράμματη γυναικούλα της Αλεξάνδρειας και ο Μεταλληνός αμελεί να μας πει που ακριβώς γράφτηκε αυτό. Η περίεργη πληροφορία από το πουθενά πολλαπλασιάζεται από τα πνευματικά του τέκνα που αναβαθμίζουν τον Συνέσιο σε καθηγητή της Υπατίας και αρκετοί παραλείπουν ακόμη και την ενοχλητική επιφύλαξη του δρα εκείνο το «φέρεται».

Βέβαια δεν φαίνεται να υπάρχει καμία επιστολή του Συνέσιου προς την Υπατία που έστω να υπονοεί πως η Υπατία ήθελε να πεθάνει χριστιανή! Άλλωστε κάτι τέτοιο θα ήταν φυσικά αδιανόητο για προφανείς λόγους αλλά και θα καθιστούσε την δολοφονία της ανεξήγητη. Έψαξα και εγώ σε όλα τα ορθόδοξα μπλογκς. Επαναλαμβάνουν όλα μονότονα τον ισχυρισμό του δρος Μαϊντανού χωρίς πουθενά να μνημονεύεται η πηγή από την οποία ο δρ (ο δήθεν αυτήκοος από τον Παύλο Μπακογιάννη της δήθεν ρήσης του Κίσιγκερ περί ελληνισμού) αντλεί την πληροφορία.
Αντιγράφω από την ορθόδοξη ναυαρχίδα του Διαδικτύου την ΟΟΔΕ. “Η Υπατία ήταν χριστιανή, ο Συνέσιος ήταν καθηγητής της (!!!), η πηγή της επιστολής δεν βρίσκεται πουθενά, ούτε η επιφύλαξη «φέρεται» του Μεταλληνού, η Υπατία πιθανόν δεν ήταν άλλη από τη (μυθολογική) αγία Αικατερίνη (!!!): «Ο Συνέσιος καθηγητής και θαυμαστής της Υπατίας, μέσα από την αλληλογραφία του με την Υπατία άφησε την πληροφορία ότι είχε εκφράσει την επιθυμία της να γίνει Χριστιανή: «ποθώ γαρ Χριστιανή αποθανείν». Όχι μόνο λοιπόν δεν υπήρχαν θρησκευτικοί λόγοι του φόνου της αλλά ο φόνος αυτός εργάσθηκε κατά της Εκκλησίας, επειδή η θαυμάσια αυτή γυναίκα, αγαπούσε τον Χριστό. Αλλά οι ψευδείς συκοφάντες τού Νεοπαγανισμού, προσπαθούν να παρουσιάσουν την πολιτική αυτή δολοφονία ως θρησκευτική. Φωνάζει ο κλέφτης αν φοβάται ο νοικοκύρης! Γι’ αυτό, επειδή η Υπατία ήταν Χριστιανή προσύλητη, η Εκκλησία σύμφωνα με κάποιες μελέτες, την τιμά ως Χριστιανή, και μάλιστα ως ΑΓΙΑ, επειδή είχε την πρόθεση να βαπτισθεί και δεν πρόλαβε λόγω της δολοφονίας της. Τιμάται με το όνομα: Αγία Αικατερίνη. (δες το βιβλίο της Μ. Dzielska, σσ. 209/210. Πρβλ. R. Richardson, T he Starlovers, N.Y. 1967. Επίσης, το βιβλίο «Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία;» π. Γ. Μεταλληνού, Εκδ. Αρμός 2003). Μια ταύτιση όμως, για την οποία δεν είναι όλοι πεπεισμένοι, θεωρώντας ότι η Αικατερίνη είναι διαφορετικό πρόσωπο».

Η περισπούδαστη απολογία της ΟΟΔΕ για τον Κύριλλο καταλήγει με μια κουτοπόνηρη επιφύλαξη: «Το βέβαιο πάντως είναι ότι η φρικτή δολοφονία της Υπατίας είναι αναμφίβολα αντίθετη με το πνεύμα του Χριστιανισμού και καταδικαστέα από την Εκκλησία. Οφείλουμε να έχουμε πάντα υπόψιν ότι ένας άγιος δεν γεννιέται, αλλά γίνεται. Έτσι ο Κύριλλος, ακόμη κι αν είχε ένα μερίδιο ευθύνης για το θάνατο της Υπατίας, έγινε άγιος μετέπειτα στην πορεία. Πολλοί άγιοι ήταν ακόμη κι εγκληματίες προτού αποκηρύξουν την αμαρτωλή τους ζωή και αφιερωθούν στον Θεό».
Πότε μετάνιωσε ο Κύριλλος, πότε η Εκκλησία αποκήρυξε τη δολοφονία της Υπατίας, αυτά δεν μας το λένε οι Απολογητές. Oι νέοι του «Λάος» όμως δεν απορούν. Με το αλάνθαστο ένστικτό τους παραδέχονται την εκδοχή του Μεταλληνού: «Ο Συνέσιος ο Κυρηναίος καθηγητής της Υπατίας !!! Πιστεύω την εκδοχή που αναφέρει ο σεβαστός Πατήρ Γεώργιος Μεταλληνός. Δηλαδή θεωρώ πως η Υπατία κατατάσσεται στους Αγίους της Εκκλησίας μας». Αδίστακτη η Εκκλησία τιμάει έναν αιμοσταγή κακούργο. [δεν είναι άλλωστε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά] Ξέρει πως το ηθικό και νοητικό επίπεδο των πιστών της δεν θα τη φέρει ποτέ στη δύσκολη θέση να δώσει εξηγήσεις: «Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας υπήρξε το ισχυρό θεολογικό πνεύμα, που χαριτώθηκε από τον Θεό να αντιμετωπίσει, με τεράστιες δυσκολίες αλλά και με επιτυχία, το θεμελιώδες πρόβλημα της χριστολογίας». Από τέτοια καθάρματα και δολοφόνους λοιπόν, θεμελιώθηκε η ορθόδοξη δογματική.

Πάνε πολλά χρόνια που η Μαθηματική Εταιρεία ζήτησε από τον Ρωμιό ποιμένα της Αλεξάνδρειας που βόσκει την κατώτερη φυλή των Νέγρων ορθοδόξων, να ζητήσει συγνώμη για το έγκλημα. Οι καιροί τώρα αλλάξανε και ο βυζαντινός Αλεξανδρινός επίσκοπος, αυτός που ξεδιάντροπα αποκαλείται «τρίτος και δέκατος των Αποστόλων και Μέγας Κριτής της Οικουμένης» εκπρόσωπος αργόσχολων ψιλών επισκόπων (χωρίς ποίμνιο στην Αίγυπτο όπου τα εκατομμύρια των ιθαγενών ορθόδοξων αποσχίστηκαν και ανήκουν στην Κοπτική Εκκλησία), συναντιέται με τον Τσίπρα οι οποίοι επαινούν το σκοταδιστικό έργο που επιτελεί η Επισκοπή του. Τι κι αν αυτή στήριξε τον ρατσισμό στη Ν. Αφρική, ύμνησε τη Δικατορία στην Ελλάδα, κατηγορήθηκε για οικονομικά και σεξουαλικά σκάνδαλα και αποκοιμίζει με ψευτοελεημοσύνες, δεισιδαιμονίες και μαγικά ξόρκια δυό-τρεις εκατοντάδες χιλιάδες δυστυχισμένους Αφρικανούς;

YΓ. Δείτε την ταινία Agora. Παρά τις αδυναμίες της είναι ενδιαφέρουσα

 http://terrapapers.com/?p=36245