Mονοθεϊστική Πλύση Εγκεφάλου

Δύο χιλιάδες χρόνια μονοθεϊστικής πλύσης εγκεφάλου έχουν κάνει τους περισσότερους Δυτικούς να βλέπουν τον πολυθεϊσμό σαν αμαθή και παιδαριώδη ειδωλολατρία. Πρόκειται για ένα άδικο στερεότυπο. Για να καταλάβουμε την εσωτερική λογική του πολυθεϊσμού, είναι απαραίτητο να συλλάβουμε την κεντρική ιδέα που στηρίζει την πίστη σε πολλούς θεούς.

Ο πολυθεϊσμός δεν αμφισβητεί κατ’ ανάγκη την ύπαρξη μίας και μοναδικής δύναμης ή νόμου που κυβερνά όλο το σύμπαν. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες πολυθεϊστικές ή ακόμα και ανιμιστικές θρησκείες αναγνώριζαν μια τέτοια υπέρτατη δύναμη που βρίσκεται πίσω από όλους τους διαφορετικούς θεούς, δαίμονες και ιερούς βράχους. Στον πολυθεϊσμό της κλασικής Ελλάδας, ο Δίας, η Ήρα, ο Απόλλωνας και οι συνάδελφοί τους υπάκουαν σε μια παντοδύναμη και πανταχού παρούσα δύναμη – τη Μοίρα (ή την Ανάγκη).

Οι σκανδιναβικοί θεοί, επίσης, ήταν όλοι δέσμιοι της μοίρας, η οποία τους καταδίκαζε να πεθάνουν στον κατακλυσμό του Ράγκναροκ (του Λυκόφωτος των Θεών).

Στην πολυθεϊστική θρησκεία των Γιορούμπα της δυτικής Αφρικής, όλοι οι θεοί είχαν γεννηθεί από τον υπέρτατο θεό Ολοντουμάρε και παρέμεναν υποτελείς του.

Στον ινδουιστικό πολυθεϊσμό, μία και μόνη αρχή, το Άτμαν, ελέγχει τις μυριάδες θεούς και πνεύματα, την ανθρωπότητα και τον βιολογικό και υλικό κόσμο. Το Άτμαν είναι η αιώνια ουσία ή ψυχή όλου του σύμπαντος, όπως και κάθε ατόμου και κάθε φαινομένου.

Η θεμελιώδης αντίληψη του πολυθεϊσμού, που τον διακρίνει από το μονοθεϊσμό, είναι ότι η υπέρτατη δύναμη που κυβερνάει τον κόσμο δεν έχει ενδιαφέροντα και προτιμήσεις και, συνεπώς, δεν ενδιαφέρεται για τις γήινες επιθυμίες, έγνοιες και ανησυχίες των ανθρώπων. Είναι άσκοπο να ζητάς από αυτή τη δύναμη νίκη στον πόλεμο, υγεία ή βροχή γιατί, καθώς περιβάλλει τα πάντα, από τη σκοπιά της δεν έχει διαφορά αν ένα συγκεκριμένο βασίλειο θα νικήσει ή θα ηττηθεί, αν μια συγκεκριμένη πόλη θα ακμάσει ή θα σβήσει, αν ένα συγκεκριμένο άτομο θα αναρρώσει ή θα πεθάνει. Οι Έλληνες δεν έχαναν το χρόνο τους κάνοντας θυσίες στη Μοίρα και οι Ινδουιστές δεν έφτιαχναν ναούς του Άτμαν.

Ο μόνος λόγος να προσεγγίσει κανείς την ανώτατη δύναμη του σύμπαντος θα ήταν να αποκηρύξει όλες τις επιθυμίες και να αποδεχτεί το κακό μαζί με το καλό – να αποδεχτεί ακόμα και την ήττα, τη φτώχεια, την αρρώστια και το θάνατο. Έτσι, ορισμένοι Ινδουιστές, γνωστοί ως σαντού ή σανιάσι, αφιερώνουν τη ζωή τους στην ένωση με το Άτμαν, πετυχαίνοντας έτσι τη φώτιση. Προσπαθούν να δουν τον κόσμο από την οπτική γωνία αυτής της θεμελιώδους αρχής, να συνειδητοποιήσουν ότι από την άχρονη σκοπιά της όλες οι γήινες επιθυμίες και φόβοι είναι εφήμερα φαινόμενα χωρίς νόημα.

Οι περισσότεροι Ινδουιστές, ωστόσο, δεν είναι σαντού. Είναι βυθισμένοι στο βούρκο των γήινων ανησυχιών, όπου το Άτμαν δεν βοηθάει και πολύ. Για βοήθεια σε αυτά τα ζητήματα, οι ινδουιστές απευθύνονται στους θεούς με τις περιορισμένες δυνάμεις τους. Ακριβώς επειδή οι δυνάμεις τους είναι περιορισμένες και δεν περιβάλλουν τα πάντα, θεοί όπως ο Γκανέσα, η Λάχσμι και η Σαρασβάτι έχουν ενδιαφέροντα και προτιμήσεις.

Οι άνθρωποι μπορούν, επομένως, να κάνουν συμφωνίες με αυτές τις περιορισμένες δυνάμεις και να στηριχτούν στη βοήθειά τους για να κερδίσουν πολέμους και να αναρρώσουν από αρρώστιες. Αναγκαστικά, υπάρχουν πολλές τέτοιες μικρές δυνάμεις, γιατί όταν αρχίσεις να διαιρείς την απόλυτη δύναμη μιας υπέρτατης αρχής, αναπόφευκτο θα καταλήξεις με περισσότερες θεότητες από μία. Από εκεί προκύπτει και το πλήθος των θεοτήτων.

Η αντίληψη του πολυθεϊσμού λειτουργεί θετικά για μια εκτεταμένη θρησκευτική ανεκτικότητα.Καθώς οι πολυθεϊστές πιστεύουν, αφενός, στη μία ανώτατη και απόλυτα αδιάφορη δύναμη και, αφετέρου, σε πολλές επιμέρους και μεροληπτικές δυνάμεις, οι πιστοί ενός θεού δεν έχουν κάποια δυσκολία να αποδεχτούν την ύπαρξη και την αποτελεσματικότητα άλλων θεών. Ο πολυθεϊσμός είναι εγγενώς ανοιχτόμυαλος και σπάνια διώκει «αιρετικούς» κα «άπιστους».

Ακόμα και όταν οι πολυθεϊστές κατέκτησαν τεράστιες αυτοκρατορίες, δεν προσπάθησαν να προσηλυτίσουν τους υπηκόους τους. Οι Αιγύπτιοι, οι Ρωμαίοι και οι Αζτέκοι δεν έστειλαν ιεραπόστολους σε ξένες περιοχές για να διαδώσουν  τη λατρεία του Όσιρη, του Δία ή του Ουιτζιλοπότστλι (του αρχηγού των θεών των Αζτέκων) και σίγουρα δεν έστειλαν στρατό για το σκοπό αυτό. Οι υποτελείς λαοί σε ολόκληρη την αυτοκρατορία έπρεπε να σέβονται τους θεούς και τις τελετουργίες της αυτοκρατορίας, εφόσον οι θεοί και οι τελετουργίες αυτές τη νομιμοποιούσαν. Ωστόσο, δεν ήταν αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν τους τοπικούς θεούς και τις τελετουργίες τους.

Στην αυτοκρατορία των Αζτέκων, οι υποτελείς λαοί ήταν υποχρεωμένοι να χτίσουν ναούς του Ουιτζιλοπότστλι, αλλά οι ναοί αυτοί φτιάχνονταν δίπλα σε εκείνους των τοπικών θεών, και όχι στη θέση τους Σε πολλές περιπτώσεις, η ίδια η αυτοκρατορική ελίτ υιοθετούσε τους θεούς και τις τελετουργίες των υποτελών λαών. Οι Ρωμαίοι πρόσθεσαν με ευχαρίστηση την ασιατική θεά Κυβέλη και την αιγύπτια θεά Ίσιδα στο πάνθεό τους.

Ο μόνος θεός που αρνήθηκαν να ανεχτούν οι Ρωμαίοι ήταν ο μονοθεϊστικός και προσηλυτιστής θεός των χριστιανών. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν απαιτούσε από τους χριστιανούς να εγκαταλείψουν τις πεποιθήσεις και τα τελετουργικά τους, αλλά περίμενε να σέβονται τους προστάτες θεούς της αυτοκρατορίας και τη θεϊκή φύση του αυτοκράτορα. Αυτό εκλαμβανόταν ως δήλωση πολιτικής πίστης. Όταν οι χριστιανοί αρνήθηκαν πεισματικά να το κάνουν αυτό και στη συνέχεια απέρριψαν κάθε προσπάθεια συμβιβασμού, οι Ρωμαίοι αντέδρασαν διώκοντας αυτό που θεωρούσαν πως ήταν μια ανατρεπτική πολιτική φράξια. Κι αυτό ακόμα το έκαναν με μισή καρδιά.

Στα 300 χρόνια που μεσολάβησαν από τη σταύρωση του Χριστού μέχρι τη μεταστροφή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στο χριστιανισμό, οι πολυθεϊστές ρωμαίοι αυτοκράτορες δεν έκαναν παρά τέσσερις εκτεταμένους διωγμούς χριστιανών. Ορισμένοι τοπικοί διοικητές και κυβερνήτες υποκίνησαν από μόνοι τους κάποια βία εις βάρος χριστιανών.

Ωστόσο, αν αθροίσουμε όλα τα θύματα αυτών των διωγμών, αποδεικνύεται ότι στους τρεις αυτούς αιώνες οι πολυθεϊστές Ρωμαίοι δεν σκότωσαν περισσότερους από μερικές χιλιάδες χριστιανούς.Αντίθετα, μέσα στα επόμενα 1.500 χρόνια, οι χριστιανοί σκότωσαν άλλους χριστιανούς κατά εκατομμύρια, για να υπερασπιστούν ελαφρώς διαφορετικές ερμηνείες της θρησκείας της αγάπης και της συμπόνιας.

Οι θρησκευτικοί πόλεμοι ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες που σάρωσαν την Ευρώπη τον 16ο και τον 17ο αιώνα είναι διαβόητοι. 

Όλοι όσοι συμμετείχαν σε αυτούς, αποδέχονταν τη θεία φύση του Χριστού και το ευαγγέλιό Του της αγάπης και της συμπόνιας. Ωστόσο, διαφωνούσαν ως προς τη φύση αυτής της αγάπης. Οι προτεστάντες πίστευαν ότι η Θεϊκή αγάπη είναι τόσο μεγάλη, που ο Θεός ενσαρκώθηκε και αφέθηκε να βασανιστεί και να σταυρωθεί, λυτρώνοντας έτσι τους ανθρώπους από το προπατορικό αμάρτημα και ανοίγοντας τις πύλες του παραδείσου για όσους διακήρυσσαν την πίστη τους σε Αυτόν. Οι καθολικοί υποστήριζαν ότι η πίστη, μολονότι απαραίτητη, δεν ήταν αρκετή.

Για να εισέλθουν οι πιστοί στον παράδεισο, έπρεπε να συμμετέχουν στα τελετουργικά της Εκκλησίας και να κάνουν καλές πράξεις. Οι προτεστάντες δεν το δέχονταν αυτό, υποστηρίζοντας ότι αυτού του είδους η ανταλλαγή μειώνει το μεγαλείο και την αγάπη του Θεού. Όποιος πιστεύει ότι η είσοδός του στον παράδεισο εξαρτάται από τις δικές του καλές πράξεις μεγαλοποιεί τη σημασία του και υπαινίσσεται πως το μαρτύριο του Χριστού στο σταυρό και η αγάπη του Θεού για την ανθρωπότητα δεν αρκούν.

Αυτές οι θεολογικές διαμάχες έγιναν τόσο βίαιες, που κατά τη διάρκεια του 16ου και του 17ου αιώνα καθολικοί και προτεστάντες αλληλοσκοτώνονταν κατά εκατοντάδες χιλιάδες. Στις 23 Αυγούστου 1572, οι γάλλοι καθολικοί που τόνιζαν την ανάγκη των καλών πράξεων επιτέθηκαν στις κοινότητες των γάλλων προτεσταντών που τόνιζαν την αγάπη του Θεού για την ανθρωπότητα.

Σε αυτή την επίθεση, τη σφαγή της Νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου, μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες σφαγιάστηκαν πάνω από 10.000 προτεστάντες. Όταν ο πάπας στη Ρώμη έμαθε τα νέα από τη Γαλλία, ενθουσιάστηκε τόσο πολύ, που διοργάνωσε εορταστικές προσευχές για τον εορτασμό του γεγονότος και ανέθετε στον Τζόρτζιο Βασάρι να διακοσμήσει μία από τις αίθουσες του Βατικανού με μια τοιχογραφία της σφαγής (εικόνα κάτω. Η αίθουσα είναι κλειστή για τους επισκέπτες). Περισσότεροι χριστιανοί σκοτώθηκαν από άλλους χριστιανούς μέσα σε αυτές τις 24 ώρες, παρά από την πολυθεϊστική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε όλη της την ιστορία.

@Yuval Noah Harari «Sapiens: Μια σύντομη ιστορία του ανθρώπου».

Εκατό χιλιάδες χρόνια πριν τουλάχιστον έξι “ανθρώπινα” είδη κατοικούσαν στη γη. Σήμερα υπάρχει μόνο ένα: ο Homo Sapiens, δηλαδή εμείς. Πώς τα κατάφερε το είδος μας στη μάχη για την κυριαρχία; Πώς βρέθηκαν οι τροφοσυλλέκτες πρόγονοί μας να στήνουν πόλεις και βασίλεια; Πώς φτάσαμε να πιστεύουμε σε θεούς, σε έθνη και σε ανθρώπινα δικαιώματα; Να εμπιστευόμαστε χρήματα, νόμους και βιβλία; Να υποδουλωνόμαστε σε γραφειοκρατίες, χρονοδιαγράμματα και καταναλωτικά μοντέλα; Και πώς θα είναι ο κόσμος μας στις χιλιετίες που θα έρθουν;

Ο καθηγητής Γιουβάλ Νώε Χαράρι διατρέχει όλη την ανθρώπινη ιστορία, από τους πρώτους ανθρώπους που περπάτησαν στη γη μέχρι τις ριζοσπαστικές -και ενίοτε καταστροφικές- καινοτομίες της Γνωστικής, της Αγροτικής και της Επιστημονικής Επανάστασης. Αντλώντας από ένα τεράστιο φάσμα επιστημών (βιολογία και γενετική, παλαιοντολογία και ιστορία, ανθρωπολογία, κοινωνιολογία και οικονομικά), προσφέρει πρωτότυπες και συχνά διασκεδαστικές απαντήσεις στα πιο κρίσιμα ερωτήματα. Τολμηρό, πολυδιάστατο, προκλητικό, το “Σάπιενς” θέτει υπό αμφισβήτηση όλα όσα νομίζαμε ότι ξέρουμε για την ανθρώπινη κατάσταση: τις πεποιθήσεις μας, τις πράξεις μας, τη δύναμή μας… και το ίδιο μας το μέλλον. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)

Η φωτιά μας έδωσε δύναμη.
Το κουτσομπολιό μας βοήθησε να συνεργαστούμε.
Η γεωργία μάς άνοιξε την όρεξη για περισσότερα.
Η μυθολογία διατήρησε το νόμο και την τάξη.
Το χρήμα μάς έδωσε κάτι που μπορούμε να εμπιστευτούμε.
Οι αντιφάσεις δημιούργησαν τον πολιτισμό.
Η επιστήμη μάς έκανε θανάσιμα επικίνδυνους.
Αυτός είναι ο συναρπαστικός απολογισμός
της εκπληκτικής μας ιστορίας – από ασήμαντοι πίθηκοι, άρχοντες του κόσμου. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Το “Σάπιενς” καταπιάνεται με τα μεγαλύτερα ερωτήματα της ιστορίας και του νεότερου κόσμου, γραμμένο σε μια αλησμόνητα ζωντανή γλώσσα» (Jared Diamond, συγγραφέας του “Όπλα, μικρόβια και ατσάλι”)

«Το πολύκροτο “Σάπιενς” του Χαράρι κάνει για την ανθρώπινη εξέλιξη ό,τι έκανε η “Σύντομη ιστορία του χρόνου” του Χώκινγκ για τη φυσική» (Forbes)

«Η εκπληκτική διάνοια του Χαράρι φωτίζει τις μεγαλύτερες τομές στην ανθρώπινη ιστορία… ένα σπουδαίο ανάγνωσμα για σοβαρούς, αναστοχαστικούς σάπιενς» (Washington Post)

«Η σκέψη δεν ήταν ποτέ τόσο απολαυστική» (Booklist)

http://terrapapers.co