Ρομά ή Ρομ ή Τσιγγάνοι ή Γύφτοι: Από πού κατάγονται τελικά;

Πώς ήρθαν και πώς εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη; Από πού προέρχονται τα διάφορα ονόματά τους;
Ρομά ή Ρομ ή Αθίγγανοι ή Τσιγγάνοι ή Γύφτοι… Τόσες λέξεις, για μια φυλή, η καταγωγή της οποίας αποτελούσε μυστήριο και μόνο τους τελευταίους αιώνες ξεκαθάρισε.

Στο σημερινό άρθρο, θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με την καταγωγή των Ρομά και τους πρώτους αιώνες της διαδρομής τους στην Ευρώπη.
Η χρήση των άλλων όρων γι' αυτούς (Αθίγγανοι,Τσιγγάνοι και, κυρίως, Γύφτοι) δεν έχει κανένα μειωτικό σκοπό, απλά γίνεται για να δοθούν απαντήσεις στην ετυμολογία των όρων αυτών. 

Οι Ρομά (αγγλ. Gypsies, γαλλ. Tsiganes ή Tziganes, γερμ. Zigeuner), αποδείχτηκε ότι είναι Καυκασοειδής λαός με σκουρόχρωμο δέρμα, που προέρχεται από τη Βόρεια Ινδία, αλλά σήμερα κατοικέι σχεδόν σε όλες τις περιοχές του πλανήτη. Κυρίως όμως στην Ευρώπη.

Είναι ο μόνος νομαδικός λαός που δεν υπήρξε ούτε κατακτητικός ούτε κτηνοτροφικός και παρά το ότι έχουν γίνει αντικείμενο πολλών μελετών από κορυφαίους επιστήμονες, εξακολουθούν να περιβάλλονται από μύθους και μυστήρια.

Την άποψη για προέλευση των Ρομά από την Ινδία, διατύπωσε ο Αδαμάντιος Κοραής στο έργο του "Άτακτα" 4,37. Θεωρεί βέβαια, ότι κάποια φύλα (οι Ατσίγγανοι) ήρθαν στην Ευρώπη μέσω Ασίας, ενώ άλλα (οι Γύφτοι) μέσω Αιγύπτου. Αυτό το θέμα δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμα, πάντως η ταύτιση Αθίγγανων και Γύφτων έγινε αργότερα από την έλευσή τους στην Ευρώπη (περ. 14ο - 15ο αι.).

Φαίνεται λοιπόν, ότι οι Ρομά ήταν Ινδοί παρίες (οι οποίοι σύμφωνα με το "καστικό" σύστημα που ίσχυε ως την εποχή του Γκάντι, ονομαζόταν "Άθικτοι", οι οποίοι μετά τον 9ο αιώνα, μέσω διαδοχικών μεταναστεύσεων, έφτασαν από το Ιράν και από εκεί στα εδάφη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και στη συνέχεια σε όλη την Ευρώπη.

Πράγματι, στο Βυζάντιο, ήταν γνωστοί από τον 9ο αιώνα με την ονομασία Αιγύπτιοι, από την οποία προήλθε η ονομασία Γύφτοι.

Το όνομα Αιγύπτιοι, το πήραν, είτε γιατί ήρθαν μέσω της Αιγύπτου, είτε γιατί ήρθαν μέσω της Κιλικίας (περιοχής της Μικράς Ασίας), που λόγω της ευφορίας του εδάφους της, χαρακτηριζόταν "Μικρά Αίγυπτος". Για το όνομα Αθίγγανοι, υπάρχει η εξής ερμηνεία. Αθίγγανοι ονομάζονταν οι Έλληνες αιρετικοί Μελχισεδεκίτες ή Καθαροί. Όταν η αίρεση είχε παρακμάσει και είχαν απομείνει μόνο οι εξωτερικές της εκδηλώσεις και οι δεισιδαιμονίες, ο όρος Αθίγγανος έφτασε να σημαίνει αυτόν που ασκούσε τη μαντεία. Επειδή και οι Γύφτοι ήταν επίσης γνωστοί για την ενασχόλησή τους με τη μαντεία, ονομάστηκαν κι αυτοί Αθίγγανοι (όπως αναφέρει ο αείμνηστος φιλόλογος γλωσσολόγος Δικαίος Βαγιακάκος).

Πάντως, σήμερα, σχεδόν πάντα, οι Αθίγγανοι, οι Τσιγγάνοι και οι Γύφτοι ταυτίζονται με τους Ρομά, παρόλο ότι είναι κοινής μεν προέλευσης φύλα, που ήρθαν όμως στην Ευρώπη μέσω διαφορετικών περιοχών και σε διαφορετικές εποχές.

Ο όρος Ρομ, με τον οποίο αυτοαποκαλούνται οι ίδιοι, σημαίνει άντρας ή σύζυγος. Στο κορυφαίο γαλλικό λεξικό "Le Petit Robert" σημειώνεται ότι ο όρος πρωτοεμφανίστηκε το 1857. Στο κορυφαίο αμερικανικό λεξικό, Merriam-Webster's (11η έκδοση), αναφέρεται ότι ο όρος Ρομ πρωτοεμφανίστηκε το 1841 και δηλώνει τον σύζυγο. Όσο για τον όρο Gupsy (Γύφτος), αναφέρει ότι πρωτοεμφανίστηκε το 1537!

Οι Ρομά, για τους μη ομόφυλούς τους, χρησιμοποιούν τον όρο gadje, άκρως μειωτικό, που σημαίνει "άξεστος επαρχιώτης", "χωριάτης", "στουρνάρι" ή "βάρβαρος".



Η εξάπλωση των Ρομά στην Ευρώπη και τις άλλες ηπείρους - Οι δυσκολίες που συνάντησαν

Όπως αναφέραμε, από τον 9ο αιώνα, οι Ρομά είχαν εγκατασταθεί στη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Τον 15ο αιώνα, για να αποφύγουν τους πολέμους μεταξύ Βυζαντινών και Οθωμανών, εγκατέλειψαν σταδιακά τις περιοχές όπου κατοικούσαν και χάρη σε έγγραφα που τους χορήγησε το 1417-1418 ο βασιλιάς της Βοημίας, εγκαταστάθηκαν σχεδόν σε όλη την Ευρώπη. Το 1721, Πολωνοί τσιγγάνοι διέσχισαν τη Ρωσία και εγκαταστάθηκαν στη Σιβηρία.

Αντιμετώπισαν βέβαια και περιοριστικές νομοθεσίες εναντίον τους. Οι Ισπανοί τσιγγάνοι (Gitanos), από το 1499 ως το 1783, αντιμετώπισαν διώξεις. Ομοίως και οι Γάλλοι ομοεθνείς τους το 1539. Στην Αγγλία, το 1530, διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα, αλλιώς θα φυλακίζονταν! Επίσης, οι πρώτες αναχωρήσεις τσιγγάνων για τις ευρωπαϊκές αποικίες στην Αμερική και την Αφρική, δεν ήταν εθελοντικές. Οι Ισπανοί, οι Βρετανοί και οι Πορτογάλοι επιχείρησαν μ' αυτό τον τρόπο να απαλλαγούν από αυτούς. Επίσης, τσιγγάνοι μετείχαν στον αποικισμό της Λουϊζιάνας από τους Γάλλους.

Η γλώσσα των Ρομά λέγεται Ρομανί "Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας", Ακαδημία Αθηνών, έκδ. 2014) και έχει μεγάλη ομοιότητα με τη σανσκριτική και τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες της Βόρειας Ινδίας. Αυτό, παρατηρήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και οδήγησε στην ανακάλυψη της αρχικής κοιτίδας των Ρομά.

Σήμερα, είναι διασκορπισμένοι σχεδόν σε όλο τον πλανήτη, ζουν όμως κυρίως στην Κεντρική και Νότια Ευρώπη. Οι εκτιμήσεις για τον συνολικό πληθυσμό τους διαφέρουν, θεωρείται ωστόσο ότι ανέρχεται περίπου, σε 6.000.000.

Πολύτιμες πληροφορίες για το άρθρο αυτό, αντλήσαμε από την εγκυκλοπαίδεια "ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ" (έκδ. 1993) και την εγκυκλοπαίδεια "ΔΟΜΗ" (εκδ. 2005).

https://www.protothema.gr