Ανυπαρξία Δικαιοσύνης

 

                                Το 2009 έφαγα 105.000 ευρώ «φέσι» από 6 πελάτες. Πλήρωσα ΦΠΑ που δεν εισέπραξα. Πλήρωσα αγγελιόσημο που δεν εισέπραξα. Πλήρωσα τις διαφημιστικές τους καταχωρήσεις στα ΜΜΕ. Πλήρωσα τους τυπογράφους για τα έντυπά τους. Πλήρωσα τους υπαλλήλους μου που τα σχεδίασαν. Πλήρωσα φόρο για εισοδήματα που δεν απέκτησα. Πλήρωσα προκαταβολή φόρου που υπολογίστηκε σε ανύπαρκτα κέρδη. Πλήρωσα επιπλέον και έκτακτη εισφορά διότι λογιστικά η εταιρεία μου είχε κέρδος πάνω από 100.000 ευρώ. Το κράτος δεν δέχεται ότι υπάρχει περίπτωση και να μην πληρωθείς! Θεωρεί ότι αφού κόπηκε τιμολόγιο έχει νομοτελειακά εξοφληθεί. Και σε φορολογεί.

Παρένθεση-ερώτηση 1η προς τους φωστήρες του οικονομικού επιτελείου: όταν υπολογίζετε το ύψος των ακάλυπτων επιταγών (το 2012 ήταν 1,3 δις, με 2,3 δις το 2011 – κι εκεί ύφεση έχουμε!) έχετε υπολογίσει τους φόρους που αναλογούν και θα μπουν στην τσέπη σας, χωρίς να έχουν μπει ποτέ στην τσέπη του φορολογούμενου; Αυτός, λοιπόν, που τρώει τη μια μαχαιριά από την ακάλυπτη επιταγή, τρώει και τη δεύτερη από την εφορία για να τον αποτελειώσει. Κάποιοι καταρρέουν και κλείνουν. Κάποιοι αντέχουν, γιατί είχαν κρατήσει «καβάτζα» για τα δύσκολα, από προηγούμενες χρήσεις. Άντεξα κι εγώ. Τα 45 χιλιάρικα αποφάσισα να τα ξεχάσω. Ήταν από εταιρείες, σωστές στις πληρωμές τους, παλιούς συνεργάτες, που είχαν φάει κι αυτοί φέσι. Ντόμινο. Οι 60.000 όμως ήταν από μία νέα Α.Ε., τυπικό δείγμα ελληνικού μάνατζμεντ, που είχε να πληρώσει, αλλά οι διευθύνοντες προτιμούσαν να κάνουν dolce vita με τα λεφτά άλλων. Δεν παίζει μόνο στο Δημόσιο αυτό το σενάριο.

Ανέχτηκα ένα χρόνο την κοροϊδία «στο τέλος του μήνα θα σας εξοφλήσουμε, ξαναπάρτε» και πλέον, καθώς είχαμε φτάσει στα μέσα του 2010, τους απείλησα με αγωγή. Οπότε, μίλησα με το δικηγόρο τους. Μου λέει «να συμβιβαστούμε, να σου δώσω 4 χιλιάρικα και να το κλείσουμε». Από τις 60 χιλιάδες, μόνο οι 12.000 αφορούσαν αμοιβή της εταιρείας μου. Οι 48.000 ήταν έξοδα τρίτων: τυπογραφικά, πληρωμές σε ΜΜΕ, ΦΠΑ, αγγελιόσημο (το χαράτσι υπέρ τρίτων, που πάει στη σύνταξη του Τράγκα και του Χατζηνικολάου -να μην το ξεχνάμε). Απόρησα με το θρασύ ποσοστό του «κουρέματος» – τότε τα μπαρμπέρικα χρεών δεν ήταν ακόμα της μόδας. Του το εξέφρασα. Η απάντησή του ήταν κυνική και αφοπλιστική.

«Να λες κι ευχαριστώ. Θα μπορούσα και μη σου δώσω φράγκο. Γιατί αν πας δικαστικά θα κάνει καμιά 15αριά χρόνια μέχρι να τελεσιδικήσει και θα φας τα μισά στους δικηγόρους. Κι όταν βγει η απόφαση, θα έχουμε κλείσει και, μετά, πιάσ’ το αυγό και κούρευ’ το!». Σε άψογο ενικό και με λιμανίσια «αξάν», μολονότι ήταν η πρώτη φορά που μιλούσαμε. «Μόνο οι μαζόχες πάν’ στα δικαστήρια» με προειδοποίησε. «Μαζόχας» δεν είμαι. Αλλά στο δικαστήριο θα πήγαινα.

Την κατέθεσα την αγωγή. Η πρώτη δικάσιμος ορίστηκε, από το 2010, για φέτος, στις 30 Μαΐου. Η εξέλιξη εντελώς προβλέψιμη. Εμφανίζεται στο δικαστήριο μια νέα δικηγόρος του αντιδίκου που λέει «μόλις χτες μου ανέθεσαν την υπόθεση, να ο φάκελος του κούριερ και δεν έχω προφτάσει να τη μελετήσω. Ζητάμε αναβολή». Αυτό είναι το ένα από τα τρία μόνιμα κόλπα για αναβολή. Τα άλλα δύο είναι «είμαι άρρωστος» ή «έχω δικαστήριο αλλού».

Παρένθεση-ερώτηση 2η προς τους νομοθέτες. Γιατί αυτή η απροκάλυπτη ασέβεια στη δικαιοσύνη να γίνεται αποδεκτή, χωρίς επιπτώσεις; Είχες 3 χρόνια μπροστά σου να ετοιμάσεις την υπεράσπιση και άλλαξες δικηγόρο την παραμονή της εκδίκασης; Η υπόθεση θα εκδικασθεί ούτως ή άλλως! Ας ξενυχτούσε να τη διαβάσει. Παλιότερα έδιναν αναβολή σε όλες αυτές τις μεθοδεύσεις. Τώρα είναι πιο αυστηροί. Αλλά πάλι είναι σε ποιον θα πέσεις, θέμα τύχης. Ήμουν τυχερός και το δικαστήριο δεν δέχθηκε την αναβολή. Η υπόθεση εκδικάσθηκε, ουσιαστικά, ερήμην του αντιδίκου. Ναι, αλλά δεν ξέρω επίσημα αν δικαιώθηκα! Η απόφαση θα βγει σε 7 μήνες!

Παρένθεση-ερώτηση 3η προς τους φωστήρες του Υπουργείου Δικαιοσύνης: έχει πάρει το αυτί σας κάτι που λέγεται μηχανογράφηση; Κάτι που έχουν όλα τα σοβαρά κράτη, ανάμεσά τους και η Τουρκία και λέγεται e-justice; Έχετε μετρήσει πόσοι γραμματείς αναλογούν σε ένα δικαστή εδώ και πόσοι στην Αγγλία, ας πούμε; Είναι δυνατόν να περιμένουμε 7 μήνες να καθαρογραφεί μια απόφαση; Άκου, «καθαρογραφεί»! Tην εποχή που άλλοι ετοιμάζουν κβαντικούς υπολογιστές! Όταν βγει η απόφαση, το δικαστήριο επιδικάζει ένα ποσό άμεσα καταβλητέο (αν υπάρχει) και τα υπόλοιπα τα παίρνεις (αν έχει μείνει τίποτε) όταν τελεσιδικήσει η υπόθεση, κάτι που όπως φαίνεται από τις ημερομηνίες που ορίζονται αυτή τη στιγμή για πρωτοείσακτες υποθέσεις, θα πάει μετά το 2020!

Κι εδώ η λογική, αλλά και η επιχειρηματικότητα, σηκώνουν τα χέρια ψηλά. Γιατί από τη στιγμή που κάποιος χάνει πρωτόδικα την υπόθεση δεν υποχρεώνεται να εξοφλήσει το χρέος του στο σύνολο; Έχει καταδικαστεί, έτσι δεν είναι; Καταδίκη χωρίς «ποινή» γίνεται; Αν στο εφετείο κερδίσει την υπόθεση, να πάρει όλο το ποσό πίσω! Αλλά τώρα, που την έχασε, με ποια λογική το κρατάει; Γιατί το κράτος «βάζει πλάτη» στον απατεώνα; Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις εταιρειών που κέρδισαν αγωγές στους «φεσατζήδες» πρωτόδικα, τις κέρδισαν και στο εφετείο, αλλά, εντωμεταξύ, ο faux Ντάριο Φο (δεν πληρώνω – δεν πληρώνω) είχε προφτάσει να κάνει τις νομικές αλχημείες και δεν βρήκαν τίποτε να πάρουν. Δεκάρα τσακιστή. Ο απατεώνας περνάει ζωή και κότα με την ευγενική χορηγία της Ελληνικής Δικαιοσύνης και ο συνεπής καταρρέει.

Επίσης, γιατί όλες οι υποθέσεις να έχουν δικαίωμα έφεσης; Όταν προσπαθούμε να αποσυμφορήσουμε το σύστημα απονομής δικαιοσύνης, μια λύση δεν είναι κάποιες, μη ποινικές τουλάχιστον, υποθέσεις να μην μπορούν να προσφύγουν σε δεύτερο βαθμό; Αν, ας πούμε, η καταδίκη είναι παμψηφεί και σύμφωνα με την εισαγγελική πρόταση; Αν είναι αυτό που λέμε «καραμπινάτη περίπτωση, που βγάζει μάτι»; Δηλαδή, όταν κάποιος έχει αποδεχθεί όλα σου τα τιμολόγια, τα έχει καταχωρήσει, έχει αφαιρέσει τον ΦΠΑ, τα έχει παρουσιάσει ως έξοδα στον ισολογισμό του και δεν σε πληρώνει με το «έτσι γουστάρω», τι διαφορετικό θα πει στο εφετείο; Αν δεν έχει ούτε καν εμφανιστεί στην εκδίκαση πρωτοδίκως, γιατί να εμφανιστεί στο εφετείο; Χρόνο προσπαθεί να κερδίσει. Δεν είμαι νομικός, κοινό νου έχω, απ’ ό,τι διαβάζω όμως ανάλογες προτάσεις έχουν διατυπώσει και έγκριτοι νομικοί.

Και πάμε στο ουσιαστικότερο. Αν, τελικά, δεν εισπραχθεί το ποσό, διότι η εταιρεία θα κλείσει ή δεν έχει μετρητά ή υπάρχουν κι άλλες απαιτήσεις «στην ουρά» πριν από σένα, γιατί το ποσό να μην επιστρέφεται από την εφορία ως αχρεωστήτως καταβληθέν; Αν, δηλαδή, αποδείξεις τελεσίδικα, ότι τον ΦΠΑ που πλήρωσες ουδέποτε τον εισέπραξες και τα εισοδήματα για τα οποία φορολογήθηκες ουδέποτε τα είχες, γιατί το κράτος να επιμένει να παρακρατεί ένα ποσό που δεν του ανήκει; Με ποια λογική; Με ποια ηθική; Με ποια αναπτυξιακή οπτική, διάολε;

Αλλά, θα μου πείτε, τι ψάχνω να βρω όταν ο μεγαλύτερος φεσατζής είναι το ίδιο το κράτος. Σε 7,5 δις έφτασαν οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του κράτους στην αγορά, για να παρουσιάσει, δήθεν, λογιστικό πλεόνασμα. Μεγαλοφυές! Δεν σε πληρώνω κι εμφανίζω αυτά, τα δικά σου λεφτά, τα κλεμμένα από την αγορά λεφτά, σαν οικονομική πρόοδο, μπας και κοροϊδέψω λίγο ακόμα τους «κουτόφραγκους» και τους ψηφοφόρους. Όταν, ο μέγας απατεών, ο φεσαδόρος των 7,5 δις «το παίζει» εγγυητής της νομιμότητας, όταν το ίδιο το κράτος δίνει το ρυθμό στο χορό της παρανομίας παραβαίνοντας τους νόμους που θέσπισε, ακόμα και τη συμφωνία που υπέγραψε με τους δανειστές, όπου προβλέπεται ρητά η εξόφληση των κρατικών χρεών, για ποιο θεσμικό πλαίσιο να συζητάμε;

Ίσως ο «μάγκας» δικηγόρος να είχε, τελικά, δίκιο: «μαζόχες» είμαστε. Γιατί πώς αλλιώς να εξηγηθεί το ότι εξακολουθούμε να δίνουμε, κυριολεκτικά, ψήφο εμπιστοσύνης σε ανθρώπους που όλη τους τη ζωή την πέρασαν στην ασφάλεια της οικονομικής θεωρίας και της κρατικής αγκαλιάς (με τα δικά μας χρήματα, ε;) και δεν διακινδύνεψαν να χάσουν ούτε μισό ευρώ, κουμαντάροντας έστω και μια βαρκούλα, στη θάλασσα της πραγματικής οικονομίας; @ Θάνος Τζήμερος

Η διαρκής απουσία κοστίζει ακριβά

Οι πολιτικοί αποφεύγουν με κάθε τρόπο το λεγόμενο κόστος

Σχεδόν καθημερινά επιβεβαιώνεται ότι το κόστος της ουσιαστικής απουσίας της Ελλάδας από τις ευρωπαϊκές και διεθνείς εξελίξεις είναι τεράστιο. Οι πολιτικοί μας διαχειρίζονται τις εκκρεμότητες με τη λογική του πολιτικού, εκλογικού κόστους. Σπρώχνουν τα προβλήματα κάτω από το χαλί επειδή εκτιμούν ότι έτσι κερδίζουν χρόνο, ενώ στην πραγματικότητα προετοιμάζουν την επιδείνωση της κατάστασης.

Εισαγόμενο μνημόνιο

Το νέο μνημόνιο έχει τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά με τα προηγούμενα. Είναι σχεδόν 100% εισαγόμενο, γεγονός που κάνει πιο δύσκολη την εφαρμογή του. Στόχος της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα ήταν η κατάργηση των μνημονίων γι’ αυτό και ο τότε υπουργός Οικονομικών κ. Βαρουφάκης δεν ασχολήθηκε με το περιεχόμενο της αναγκαίας οικονομικής προσαρμογής. Χρειάστηκε η εκπαραθύρωση του κ. Βαρουφάκη από την κυβέρνηση, λίγο πριν το Grexit, για να συμφωνήσει η ελληνική πλευρά το τρίτο πρόγραμμα-μνημόνιο χωρίς να το διαπραγματευτούν, πιθανότατα ούτε και να το διαβάσουν, οι εμπλεκόμενοι κυβερνητικοί παράγοντες.

Τώρα λοιπόν διαπιστώνουμε ότι ορισμένες από τις ρυθμίσεις του νέου προγράμματος-μνημονίου ελάχιστη σχέση έχουν με την ελληνική πραγματικότητα κι άλλες είναι υπερβολικά υφεσιακές. Από τη στιγμή που η κυβέρνηση Τσίπρα δεν πρωταγωνίστησε στο σχεδιασμό του νέου προγράμματος-μνημονίου δημιουργούνται πρόσθετες δυσλειτουργίες και δεν υπάρχει η λεγόμενη ιδιοκτησία του προγράμματος. Η τελευταία θεωρείται από τους Ευρωπαίους εταίρους και τους πιστωτές αναγκαία προϋπόθεση για να κινηθεί δυναμικά η κυβέρνηση και να εμπνεύσει την κοινωνία. ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και στη συνέχεια ΣΥΡΙΖΑ κράτησαν αποστάσεις ασφαλείας από την επεξεργασία του μνημονίου, σε αντίθεση με τις κυβερνήσεις της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επεξεργασία του και το προσάρμοσαν, στο μέτρο του δυνατού, στις ανάγκες της εθνικής οικονομίας και της κοινωνίας.

Επένδυση στην Τουρκία

Εντυπωσιακή είναι η απουσία της Ελλάδας και από τη διαχείριση του προσφυγικού, μεταναστευτικού. Οι προσφυγικές, μεταναστευτικές ροές ήταν 120.000 το χρόνο πριν την κυβέρνηση Σαμαρά. Στη συνέχεια περιορίστηκαν σε 40.000, ενώ με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ στην εξουσία και την επιδείνωση της κρίσης στη Συρία εισέρχονται στην Ελλάδα, μέσω Τουρκίας και με στόχο να προωθηθούν σε Αυστρία, Γερμανία, σκανδιναβικές χώρες, πάνω από 600.000 πρόσφυγες και οικονομικοί μετανάστες το χρόνο.

Η ελληνική κυβέρνηση δεν ασκεί πίεση στην Τουρκία για να ελέγξει τους διακινητές που θησαυρίζουν σε συνεργασία με το τουρκικό κράτος και παρακράτος, αλλά και ορισμένους Έλληνες αρμόδιους, ούτε προχώρησε στη δημιουργία κέντρων φιλοξενίας, καταγραφής και ελέγχου των εισερχομένων. Επιπλέον η κυβέρνηση και τα κόμματα λένε όχι στην πρόταση της κ. Μέρκελ και του κ. Γιούνκερ για έλεγχο των στενών μεταξύ της Μικράς Ασίας και των ελληνικών νησιών από ελληνικές και τουρκικές ναυτικές δυνάμεις για να σταματήσουν να δρουν ανενόχλητα τα κυκλώματα των διακινητών.

Η ελληνική αδράνεια δικαιολογείται από τους αρμόδιους άλλοτε με αναφορές στη διεθνή κατάσταση και άλλοτε στο όνομα του ανθρωπισμού ή της προάσπισης των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Από τη στιγμή που δηλώνουμε ότι δεν παίζουμε κανένα ρόλο ούτε επιδιώκουμε κάτι τέτοιο, η ευρωπαϊκή διπλωματία στρέφεται στην κατεύθυνση της Άγκυρας. Επιδιώκει να περιορίσει τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές προσφέροντας ανταλλάγματα που περιλαμβάνουν την επιτάχυνση της διαδικασίας ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.

Πλεονέκτημα στα Σκόπια

Μέχρι και στο θέμα των Σκοπίων η ελληνική πλευρά έχει χάσει, εδώ και χρόνια, την πρωτοβουλία εξαιτίας της διαρκούς διεθνούς απουσίας της. Στον ΟΗΕ έχει δημιουργηθεί ευρύτατη πλειοψηφία χωρών που κατανοούν περισσότερο τις θέσεις των Σκοπίων και λιγότερο της Αθήνας, ενώ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πάνω από 80% των 751 ευρωβουλευτών θεωρεί ότι πρέπει να καμφθούν οι αντιδράσεις της Ελλάδας και να αναπτυχθούν οι σχέσεις της ΕΕ με τη γειτονική χώρα, την οποία αναγνωρίζουν σαν «Μακεδονία».

Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών προσπάθησε να διερευνήσει τις προθέσεις των κομμάτων για το πώς ακριβώς πρέπει να χειριστούμε το ζήτημα του ονόματος και γενικότερα τις σχέσεις με την ΠΓΔΜ. Εισέπραξε διάφορα σχόλια του τύπου δεν διαπραγματευόμαστε τα εθνικά θέματα ή η Μακεδονία είναι μία και είναι ελληνική, λες και το πρόβλημα είναι η ελληνική κοινή γνώμη κι όχι η διαρκής αλλαγή του διεθνούς περιβάλλοντος σε βάρος των θέσεων της Αθήνας και υπέρ των θέσεων των Σκοπίων. Η επιλογή της διαρκούς απουσίας έχει τεράστιο κόστος.

Ο υπάλληλος του Μπόμπολα κι άλλα διηγήματα

Η προπαγάνδα, ή αλλιώς η επιστήμη του ψεύδους –αναφερόμαστε κυρίως στην γκρίζα και μαύρη προπαγάνδα– αποτελεί το βασικό μέσο διαμόρφωσης της κοινής γνώμης και χρησιμοποιείται ευρύτατα από κυβερνήσεις, κόμματα και ομάδες συμφερόντων. Στην προπαγάνδα δεν υπάρχουν ηθικοί φραγμοί. Είναι στη διακριτική ευχέρεια του προπαγανδιστή να χρησιμοποιήσει τις μεθόδους που επιθυμεί με βάση την ηθική του υπόσταση. Όσο πιο αμοραλιστής είναι, τόσο πιο ανέντιμες και ανήθικες μεθόδους χρησιμοποιεί. Ένα ψέμα είναι ένα ψέμα, αλλά ό,τι κι αν είναι ποτέ δεν χάνεται εξ ολοκλήρου, κάτι μένει, έστω η σκόνη του.

Ο βασικός στόχος του προπαγανδιστή δεν είναι η διάδοση των ιδεών του, αλλά η φθορά του αντιπάλου. Αυτό κυρίως γίνεται με τη διασπορά κατασκευασμένων ειδήσεων και πληροφοριών, με διάφορους τρόπους, και τα τελευταία χρόνια κυρίως μέσω του διαδικτύου. Πολλές φορές οι «πληροφορίες» αυτές εκτός από ανυπόστατες μπορεί να είναι και εξόφθαλμα αστήρικτες, αδύναμες ή και αστείες, με την έννοια ότι στερούνται σοβαρότητας. Όμως, για τον προπαγανδιστή αυτό δεν έχει και τόση σημασία όταν η προπαγάνδα του στοχεύει σε ένα κοινό που είτε αρέσκεται σε σενάρια συνωμοσίας, κιτρινισμού κ.λπ. είτε λειτουργεί ενστικτωδώς, έχει μαζοποιημένη αντίληψη, δεν προχωρά σε δεύτερες σκέψεις.

Δυστυχώς και στη χώρα μας οι τριγμοί που προκλήθηκαν από την οικονομική κρίση τα τελευταία χρόνια, αντί να ταράξουν την αφασία και το συβαριτισμό μας και να μας ξυπνήσουν από το λήθαργο, τάραξαν τους εγκεφάλους μας και κυρίως εκείνων που ανέκαθεν επιθυμούσαν τη χειραγώγηση του πολιτικού συστήματος ή εκείνων που άδραξαν την ευκαιρία να αυξήσουν την πολιτική τους δύναμη μέσω του φανατισμού, της φενάκης και της προπαγάνδας.

Και αφού παραπλάνησαν τους επιρρεπείς πολίτες με τα ευήκοα ώτα, αναλώθηκαν σε ένα κυνήγι μαγισσών, που όσο τελεσφορούσε τόσο ενθαρρύνονταν τα φαντάσματα του παρελθόντος. Και προχώρησαν σε ασκήσεις προπαγάνδας με έναν, είναι αλήθεια, αριστοτεχνικό τρόπο αλλά και συνάμα ακραίο, ανήθικο, ανατριχιαστικό και επικίνδυνο. Μετά την παρέλαση χαρακτηρισμών που ανασύρθηκαν από το αρρωστημένο παρελθόν, όπως γερμανοτσολιάδες, προδότες κ.λπ. ή «αυθόρμητων» αντισυγκεντρώσεων, τι θυμήσεις κι αυτές, κατέφυγαν σε ανελέητα χτυπήματα που θυμίζουν άλλες εποχές και μας γεμίζουν θλίψη.

Ο Θεοδωράκης και η πολιτική του κίνηση ήταν ένα από τα θύματα αυτής της τεράστιας βρόμικης προπαγάνδας, τρομακτικής όχι τόσο ως ιδέα των εμπνευστών της όσο για το συντονισμό, τη μεθόδευση και το εύρος της. Είναι αξιοσημείωτο ότι σχεδόν αμέσως με την ιδρυτική διακήρυξη του κόμματός του, εμφανίστηκαν τα πρώτα τρολαρίσματα ταυτόχρονα, ομογενοποιημένα, πανομοιότυπα διατυπωμένα. «Τα συμφέροντα κρύβονται πίσω από τον Θεοδωράκη».

Σε περιόδους κρίσεων, αυτοί που προσπαθούν να καρπωθούν τη δυσαρέσκεια αλλά αδυνατούν να προσφέρουν λύσεις, εγείρουν τα συναισθήματα και το προσωποποιημένο κακό ευαισθητοποιεί περισσότερο τις μάζες. Έτσι για κάποιο διάστημα έκαναν πασαρέλα αρκετά ονόματα, όπως Κόκκαλης, Βαρδινογιάννης, Μπόμπολας, για να επικρατήσει τελικά το τελευταίο. Ο Μπόμπολας πληρούσε τα χαρακτηριστικά που βόλευαν. Και ΜΜΕ και δημόσια έργα. Ο τέλειος συνδυασμός της διαπλοκής. Βέβαια ο Μπόμπολας εξακολουθεί να κατέχει ΜΜΕ, όπως και να παίρνει έργα του δημοσίου χωρίς σ’ αυτή την ειρηνική συνύπαρξη να μεσολαβεί ο Θεοδωράκης. Η επινόηση, όμως, της κρυφής συνωμοτικής αποστολής του έρχεται να κατασιγάσει τις κραυγές του αγριεμένου πλήθους. Να αποπροσανατολίσει το οργισμένο κοινό αποτρέποντας το βλέμμα του από την κατ’ εξακολούθηση αδιατάρακτη σχέση κράτους και Μπόμπολα και ταυτόχρονα να παραδώσει τον πολιτικό αντίπαλο βορά στο μίσος που αυτές οι σχέσεις προκάλεσαν.

Μιλάνε, δηλαδή, για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου. Η απόλυτη αντιστροφή της πραγματικότητας. Το κραυγαλέο αυτό παράδειγμα ανερυθρίαστης προπαγάνδας δεν αποτελεί φυσικά τη μοναδική περίπτωση δράσης λιλιπούτιων γκεμπελίσκων της νέας εποχής. Αν αναφερόμαστε στην περίπτωση Θεοδωράκη είναι γιατί αυτή η προπαγάνδα στάθηκε ικανή να επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα ενός κόμματος και άρα να καθορίσει τις εξελίξεις.

Η συμμετοχή ή ακόμα η αδιαφορία σε τέτοιες μεθόδους μπορεί να ζωντανέψει παλιές, ξεχασμένες εποχές που δεν θα θέλαμε να ξαναζήσουμε. Δυστυχώς, η ιστορία μάς διδάσκει ότι σε περιόδους δύσκολες, όπως αυτή που περνάει σήμερα η χώρα, οι δυνάμεις που μπορούσαν και θα έπρεπε να συμβάλλουν στη λύση του προβλήματος, επεδίωξαν αντίθετα να επωφεληθούν, αδιαφορώντας για το κοινό καλό. Αυτό που δεν αντιλαμβάνονται είναι ότι το ατομικό συμφέρον δεν μπορεί παρά να περνά μέσα από το συλλογικό. @Τάκης Φραγκούλης

                           

                       

                                    http://terrapapers.com/?p=33078                               

Η θρησκεία απειλή για την υγεία

                           

                                Ο Χίτσενς ανήκει στον ευρύτερο κύκλο των σύγχρονων συγγραφέων (Ντάνιελ Ντένετ, Σαμ Χάρις, Ρίτσαρντ Ντόκινς, Μισέλ Ονφρέ) που είναι ιδιαίτερα σκληροί και ειρωνικοί στα γραπτά τους – εξ ου και η χαρακτηρισμός του ως «ρήτορα – πυγμάχου»: η γραφή του δεν φείδεται επιθετικών χαρακτηρισμών και κοσμητικών επιθέτων. Μέσα από μια ευρύτατη γκάμα φιλοσοφικών και λογοτεχνικών αναφορών και σύγχρονων και παλαιότερων ιστορικών στοιχείων ο Χίτσενς επιθυμεί να τεκμηριώσει τον τίτλο του βιβλίου του, τα βασικότερα σημεία του οποίου συνοψίζονται στα εξής:

Η θρησκεία είναι ανθρώπινο (δηλ. ανδρικό) επινόημα

Η οργανωμένη μορφή της είναι βίαιη, συγγενική με τον ρατσισμό και τον σεχταρισμό, περιφρονεί τις γυναίκες, καταπιέζει τα παιδιά, οδηγεί σε αυταπάτες και ψυχώσεις. Το μήνυμά της είναι μήνυμα μόνιμης υποταγής και ευγνωμοσύνης. Οι θρησκείες εμφανίστηκαν όταν οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν αγράμματοι και ακόμα και σήμερα απευθύνονται πρώτα στους πολλούς, που είναι φτωχοί, αμόρφωτοι και βρίσκονται σε σύγχυση. Οι πρώτοι πατέρες της πίστης (φρόντισαν να μην υπάρχουν μητέρες) ζούσαν σε μια εποχή αβυσσαλέας άγνοιας και φόβου. Σ’ εκείνη την κλαψιάρικη νηπιακή ηλικία του ανθρώπινου είδους, κλήθηκε να ικανοποιήσει την ανάγκη για γνώση, παρηγοριά και φυσικά την επιθυμία αποφυγής του θανάτου.

Παραδόξως οι τρεις βασικές μονοθεϊστικές θρησκείες χαρακτηρίζονται από έναν Παντοδύναμο που έχει την τάση να εμφανίζεται σε αγράμματα πρόσωπα στη Μέση Ανατολή (κατεξοχήν τόπο προφητών, δεισιδαιμονιών και ειδωλολατριών) και σε απελπιστικά τοπικό πλαίσιο. Αυτοί οι επαρχιώτες ή ο θεός τους, δεν φαίνεται να έχουν την παραμικρή ιδέα για το τι συμβαίνει πέρα από την έρημο και τα κοπάδια τους. Τελικά εκείνος ήταν που δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους.

Ο θεός δεν δημιούργησε τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και ομοίωσή του, αλλά μάλλον συνέβη το αντίθετο, κάτι που αποτελεί την ανώδυνη εξήγηση για την πληθώρα θεών και θρησκειών και την αδελφοκτονία στο εσωτερικό των δογμάτων. Άλλωστε οι ίδιοι οι ιδρυτές αδυνατούν να συμφωνήσουν μεταξύ τους στα στοιχειώδη. Αν προσθέσει κανείς όλους όσους διεκδικούν καταγωγή από τον ιδρυτή μιας θρησκείας, το άθροισμά τους θα υπερέβαινε τον αριθμό των κομματιών του προφανώς εκατοντάδων μέτρων σταυρού (αν κρίνουμε από το τίμιο ξύλο που κυκλοφορεί) του Ιησού. Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας η ελευθερία απιστίας ή επιλογής θρησκείας δεν υπήρχε. Οι κατατρομαγμένοι χωριάτες της αρχαιότητας θα πίστευαν ή στον έναν ή στον άλλον θεό.

Σε όλα τα θρησκευτικά κείμενα απαντά ο αρχέγονος φόβος πως η μισή ανθρώπινη φυλή είναι διεφθαρμένη και ακάθαρτη, η επιθυμία για μικροδιευθετήσεις αντιδικιών σε αγροτικά ζητήματα και η δικαιολογία για δουλεμπόριο και εθνοκάθαρση. Άλλωστε η θρησκεία έχει κάνει πάρα πολλούς ανθρώπους να συμπεριφέρονται χειρότερα απ’ όσο οι άλλοι αλλά και να επιτρέπουν στον εαυτό τους ακριβώς αυτή τη συμπεριφορά. Οι ευσεβείς πάντα θα καίνε ο ένας τις εκκλησίες, τα τεμένη και τις συναγωγές του άλλου. Αναρίθμητες περιπτώσεις αποδεικνύουν πως η θρησκεία λειτουργεί σαν ένας τεράστιος πολλαπλασιαστής φυλετικής καχυποψίας και μίσους και δεν διαφέρει σε τίποτα από τον ρατσισμό.

Παραμένει εντυπωσιακό το ότι όλες οι θρησκείες έχουν αντισταθεί σθεναρά σε κάθε προσπάθεια να μεταφραστούν τα ιερά κείμενά τους σε γλώσσες κατανοητές. Ακόμα και σήμερα κάθε μεταγραφή του Κορανίου στην καθομιλούμενη πρέπει να τυπώνεται παράλληλα με το αραβικό πρωτότυπο κι «αυτό θα έπρεπε να γεννάει υποψίες ακόμα και σε έναν ηλίθιο». Τα Ευαγγέλια αδυνατούν να συμφωνήσουν ακόμα και στα βασικά, στην περιγραφή π.χ. της Σταύρωσης ή της Ανάστασης. Όλες φροντίζουν να φιμώνουν ή να εκτελούν όσους τις αμφισβητούν και αυτό αποτελεί μάλλον απόδειξη βαθιάς ανασφάλειας και αδυναμίας παρά δύναμης.

Συχνότατα οι θρησκείες αποτελούν μόνιμη απειλή για την δημόσια υγεία.

Η στάση τους έναντι της ιατρικής είναι πάντα από προβληματική έως εχθρική: την καταπολεμά μαζί με την επιστήμη γιατί σπάνε το μονοπώλιό της (είναι βολικότερο να διαδίδει πως οι ασθένειες αποτελούν θεϊκή τιμωρία για τις αμαρτίες). Ιεχωβάδες και άλλοι Χριστιανοί αρνούνται επείγουσα ιατρική περίθαλψη στα παιδιά τους, μουσουλμάνοι άφησαν πληθυσμούς σακατεμένους διαδίδοντας πως το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας αποτελεί μέρος μιας … πλεκτάνης του ΟΗΕ. Σ’ ένα μεγάλο μέρος της ανιμιστικής και μουσουλμανικής Αφρικής νεαρά κορίτσια υποβάλλονται στο μαρτύριο της κλειτοριδεκτομής και πρόσδεσης του αιδοίου, ενώ τα αγόρια ακρωτηριάζονται σεξουαλικώς με την περιτομή. Ακόμα και στη Νέα Υόρκη του 21ου αιώνα λαμβάνουν χώρα πρωτόγονοι ακρωτηριασμοί με τραγικά αποτελέσματα – ελάχιστοι θα άντεχαν να διαβάσουν τις σχετικές περιπτώσεις.

Εδώ υπεισέρχεται η τερατώδης σχέση της θρησκείας με το σεξ και ο φόβος που προκαλεί η αναπαραγωγική πράξη. Η σχέση μεταξύ θρησκευτικής βαρβαρότητας και σεξουαλικής καταπίεσης είναι άμεση. Το σεξ πρέπει να χάσει την απολαυστική του πλευρά. Αναρωτιέται κανείς τι είδους θεοί είναι εκείνοι που αφού ποίησαν τα πάντα εν σοφία έδωσαν την σεξουαλική ορμή στον άνθρωπο κι ύστερα την καταδίκασαν. Όταν οι νεαροί μουσουλμάνοι στερούνται κάθε σχέση με το αντίθετο φύλο και μαθαίνουν να προτιμούν το μαρτύριο της αποχαυνωτικής μηχανικής απαγγελίας του Κορανίου, το πρόβλημά τους, γράφει ο Χίτσενς, δεν είναι ότι επιθυμούν παρθένους αλλά ότι οι ίδιοι είναι παρθένοι

Οι μονοθεϊστές παρενοχλούν συνεχώς τον θεό τους, σα να είναι κουφός – πώς όμως αυτοί, ένα απλό δημιούργημα του θεού, γνωρίζουν τις προθέσεις εκείνου αλλά και τις επιθυμίες του σχετικά με συνήθειες, διατροφή και σεξουαλική ηθική; Η θρησκεία έχει αποδειχτεί εξαιρετικά παραβατική πάνω στο ένα και μοναδικό θέμα όπου δεν θα έπρεπε αποδεικνύοντας το αυτονόητο: πως ηθική και ηθικότητα είναι εντελώς ανεξάρτητες απ’ την πίστη. Και σε τελική ανάλυση ποιοι είναι οι κληρικοί για να ερμηνεύσουν τη φύση εν γένει; Έχουν αποδειχτεί ανίκανοι γι’ αυτό. Σήμερα είναι αποδεδειγμένη η σύνδεση σωματικής και ψυχικής υγείας με την σεξουαλική λειτουργία / δυσλειτουργία.

Η εμπλοκή της θρησκείας στην πολιτική είναι εξίσου καταστροφική

Μπέλφαστ, Βηρυτός, Βελιγράδι, Ιερουσαλήμ, Βαγδάτη, Ρουάντα. Η ισραηλινοπαλαιστινιακή διένεξη θα είχε λυθεί με ευκολία (δύο όμορα κράτη) αν δεν είχαν ανακατευτεί ραβίνοι και μουλάδες. Οι ορθόδοξοι έκαναν γαργάρα τους αμέτρητους ομαδικούς τάφους των ομόδοξων Σέρβων εγκληματιών πολέμου Κάραζιτς και Μλάντιτς. Οι εκκλησιαστικές αρχές πάντα είναι απρόθυμες να καταδικάσουν γεγονότα όπως οι δολοφονίες των μεταφραστών του Ράσντι (ενώ αντίθετα καταδίκασαν το έργο του!) και σπάνια παρεμβαίνουν σε περιπτώσεις παιδικής κακοποίησης, δουλείας ή γενοκτονίας. Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Γκάντι, Μορμόνοι, ψευτομεσσίες: η θρησκεία πάντα χρησιμοποιήθηκε για εδραίωση εξουσίας.

Διόλου τυχαία σε όλες τις τυραννίες, οι τύραννοι ήταν και θεοί ή επικεφαλής εκκλησιών, ενώ τα ολοκληρωτικά καθεστώτα χρησιμοποίησαν τους όρους της θρησκείας: δουλική εξύμνηση του τέλειου ηγέτη, επιτήρηση και αποποίηση κάθε ιδιωτικότητας και ατομικότητας (και στο σεξ), καταγγελίες και τιμωρίες. Άλλοτε συμβάδισαν αρμονικά (ο φασισμός πήγαινε παρέα με την ρωμαιοκαθολική εκκλησία, που άλλωστε οργάνωσε και την διαφυγή των ναζιστών στην Λατινική Αμερική, το απαρτχάιντ κραύγαζε τις χριστιανικές του αρχές), άλλοτε απλώς την αντικατέστησε (σταλινισμός). Κάθε άπιστος θεωρήθηκε τρελός, εξ ου και ο εγκλεισμός των διαφωνούντων της Σοβιετικής Ένωσης σε φρενοκομεία.

Από τις χιλιάδες εγκαταλελειμμένες σήμερα θρησκείες του παρελθόντος έτυχε να ριζώσει ο χριστιανισμός, αφού πέρασε διάφορες ιουδαϊκές μεταλλάξεις και υιοθετήθηκε για τους γνωστούς πολιτικούς λόγους από τον Κωνσταντίνο. Μια δυο στρατιωτικές νίκες των αντιπάλων – όπως στην περίπτωση του Λίνκολν στο Αντιέταμ – «και δεν θα ήμασταν όμηροι τοπικών διενέξεων που έλαβαν στην Ιουδαία και την Αραβία προ αμνημονεύτων χρόνων».

Το ισλάμ βασίζεται στην εβραϊκή και χριστιανική θρησκεία, απ’ όπου τσιμπολόγησε αμέτρητες σκόρπιες παραγράφους, αλλά και σε πλήθος άλλων αρχαιοελληνικών, ινδικών, περσικών κ.ά. στοιχείων. Οι φανατικοί του ενηλικιώνονται μαθαίνοντας να θεωρούν υποδεέστερα τα θηλυκά μέλη της οικογένειας, χωρίς ποτέ να έχουν συζητήσει, πόσο μάλλον σχετιστεί με κάποια γυναίκα – κατάσταση εξ ορισμού παθολογική. Στο ιερούς τόπους του Θιβέτ, μια μοναστική μονάδα εκλεκτών περιφέρεται και φλυαρεί στο επέκεινα σε εξωτικό και πολυτελές περιβάλλον, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός βρίσκεται σε καθεστώς δουλείας και τρόμου.

Η θρησκεία πάντα χαρακτηρίζεται από μια απωθημένη επιθυμία να δει τα πάντα να διαλύονται και να ερειπώνονται, εξ ου και η εμμονή με τις Δεύτερες Παρουσίες και τις Αποκαλύψεις. Το 2000 ήταν «ένα ακόμα οδόμετρο για ηλίθιους», ενώ με κάθε αφορμή πλήθη εύπιστων ανεγκέφαλων ξεπουλούν τα υπάρχοντά τους ή παραδίδουν τις γυναίκες τους στον ηγέτη ενόψει κάποια επερχόμενης Καταστροφής. Όμως κάτι που δεν έχει φυσική εξήγηση, δε σημαίνει πως έχει και υπερφυσική. Σ’ αυτό τον κόσμο τίποτα δεν είναι παράξενο. Οι φυσικές «θεομηνίες» σίγουρα δεν συνιστούν παραβιάσεις των νόμων της φύσης, αλλά μάλλον οφείλονται στις αναπόφευκτες διακυμάνσεις στο εσωτερικό τους.

Η ιδέα βέβαια πως οι συμφορές συνιστούν θεϊκή τιμωρία είναι πάντα χρήσιμη και χρησιμοποιείται με κάθε ευκαιρία ακόμα και σήμερα (δίδυμοι πύργοι, τυφώνας Κατρίνα). Σήμερα ακόμα και το μικρότερο απ’ τα παιδιά μου γνωρίζει περισσότερα για την φυσική τάξη απ’ ότι οι «Πατέρες» γράφει ο Χίτσενς και αναρωτιέται: Γιατί δεν είναι ευτυχισμένοι όσοι πιστεύουν πως κάποιος πανάγαθος και παντοδύναμος δημιουργός τους έπλασε και τώρα τους επιτηρεί ακόμα κι όταν κοιμούνται; Μήπως τελικά αυτός ο δημιουργός δεν είναι κάποιος, αλλά μια συνεχής διαδικασία μεταλλαγών με πολύ περισσότερα τυχαία στοιχεία απ’ όσο θα ήθελε η ματαιοδοξία των πιστών;

Η Εκκλησία πάντα προτιμούσε τους αθώους και τους ανυπεράσπιστους για πειραματικούς σκοπούς και φυσικά επιδιώκει να μονοπωλήσει τα παιδιά στο ξεκίνημα της ζωής τους. Το ασχημάτιστο παιδικό μυαλό πάντα ήταν το ιδανικότερο πεδίο εφαρμογής των μεθόδων της. Όσοι εφάρμοσαν τέτοιες ασκήσεις ηθικής τρομοκρατίας στα παιδιά είναι εμφανώς διεστραμμένοι. Εκείνοι που κήρυξαν τον φόβο και το μίσος σε αμέτρητης παιδικές ζωές πρέπει να είναι ευγνώμονες που η κόλαση που κήρυτταν ήταν απλώς ένα από τα πολλά πρόστυχα ψέμματά τους και δεν έχουν σταλεί εκεί για να σαπίσουν. Δεδομένου όλων όσων αποκαλύπτονται σήμερα, φρίττει κανείς όταν σκέφτεται τι μπορεί να συνέβαινε παλαιότερα όταν η εκκλησία ήταν υπεράνω κριτικής.

Η χρησιμότητα της θρησκείας ανήκει στο παρελθόν

Τα θεμελιώδη βιβλία της περιέχουν κατάφωρα ψεύδη, συντηρούνταν με την ψέμα, τον φόβο, την άγνοια και την ενοχή. Η εποχή των προφητών, των μεγάλων θεολόγων και των θαυμάτων είναι μακριά. Ακόμα κι η τέχνη της ανάστασης πέθανε, εκτός αν εξ αρχής οι πηγές ήταν αναξιόπιστες. Οι επιστήμες της κειμενικής κριτικής, της αρχαιολογίας, της φυσικής και της μοριακής βιολογίας έχουν δείξει ότι οι θρησκευτικοί μύθοι είναι ψευδείς και επινοημένοι από τον άνθρωπο κι έχουν επιτύχει να παρουσιάσουν καλύτερες εξηγήσεις. Μάλιστα η ίδια η θρησκεία ερμηνεύεται πλέον με όρους «φυσικής επιστήμης». Τα φαινόμενα εξηγούνται με βιολογικούς όρους και στο ψυχολογικό πεδίο είναι προτιμότερο οι άνθρωποι να πιστεύουν σε κάτι από το να μην πιστεύουν σε τίποτα. Αλλά μάλλον απλώς πιστεύουν στην πίστη.

Σαφώς η θρησκευτική πίστη δεν θα εκλείψει ποτέ, ή τουλάχιστο όχι προτού οι άνθρωποι ξεπεράσουν το φόβο του αγνώστου, του θανάτου και τους ενός για τον άλλο. Οι άνθρωποι είναι πάντα ελεύθεροι να ιδρύουν ή να ακολουθούν τη θρησκεία που τους ταιριάζει, ικανοποιεί ή κολακεύει. Αρκεί να μην κάνουν τόση φασαρία οι ιεροκήρυκες που ισχυρίζονται ότι ο δικός τους Μεσσίας και κανενός άλλου είναι εκείνος που οφείλει να δέχεται ο κόσμος με δουλοπρέπεια και δέος. Αρκεί να αφήσουν ήσυχους εκείνους που δεν «πιστεύουν» – πράγμα που ποτέ δεν κάνουν. Οι υπερασπιστές της ας συνεχίσουν να βασίζονται αποκλειστικά στην πίστη τους, όμως να έχουν το θάρρος ακριβώς αυτό να παραδεχτούν. Το αίσθημα δικαιοσύνης ας το επιβάλλει η συνείδηση, όχι κάποια θεϊκή οργή.

Η ανάγκη για θαυμασμό και μυστήριο ικανοποιείται άριστα με μουσική, τέχνη, λογοτεχνία, ανθρώπινη επικοινωνία, φιλία, ψυχαγωγία. Η μελέτη της λογοτεχνίας μπορεί να αντικαταστήσει την παθητική εμμονή στα παραποιημένα και χαλκευμένα ιερά κείμενα και στις φανταστικές ηθικολογικές ιστορίες τους. Άλλωστε οι σπουδαίοι λογοτέχνες αντιμετωπίζουν τα μεγάλα ηθικά διλήμματα πολύ καλύτερα. Στον Σαίξπηρ υπάρχει πολύ περισσότερη ηθική υπεροχή απ’ όσο στο Ταλμούδ ή στο Κοράνι ή στο οποιοδήποτε χρονικό διενέξεων μεταξύ πρωτόγονων φυλών. Μπορούμε να ζούμε ηθικά χωρίς τη θρησκεία και κανένα μέρος της γης δεν μπορεί να είναι «ιερότερο» από τα υπόλοιπα. Κάθε στάση που δηλώνει υποταγή και παράδοση ανήκει στην προϊστορία του ανθρώπινου είδους.

Θα περίμενε κανείς ο συγγραφέας να έχει ζήσει σε απόσταση από τις θρησκείες, αλλά όχι: υπήρξε αγγλικανός, σπούδασε σε σχολείο μεθοδιστών, μεταστράφηκε λόγω γάμου στην Ορθοδοξία, ξαναπαντρεύτηκε από ραββίνο. Σήμερα εργάζεται ως συνεργάτης περιοδικών (Vanity Fair) και έκτακτος καθηγητής «φιλελεύθερων σπουδών», προφανώς ο δικός του θεός είναι η ικανότητα και η αξία του, εφόσον αυτά του παρέχουν τα προς το ζην!

@ Christopher Ηitchens “Ο Θεός δεν είναι μεγάλος. Πώς η θρησκεία δηλητηριάζει τα πάντα”

                           

                       

                                http://terrapapers.com/?p=32174                                   

Η Περί Θεού Αυταπάτη

                              
 “Σε κάθε χωριό υπάρχει ένας πυρσός – ο δάσκαλος κι ένας πυροσβεστήρας – ο κληρικός” Βίκτωρ Ουγκό

Ο Richard Dawkins, κορυφαίος εξελικτικός βιολόγος και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, έχει καταστεί διεθνώς γνωστός ως μαχητικός υπερασπιστής ενός αθεϊστικού ανθρωπισμού, ασυμβίβαστου με κάθε θρησκευτική πίστη. Αγωνίζεται εναντίον όλων των σύγχρονων φονταμενταλισμών, ιδιαίτερα της χριστιανικής πανούκλας που προβάλλει τον «δημιουργισμό» ή το «ευφυές σχέδιο» ως δήθεν εναλλακτική άποψη απέναντι στη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης. Το βιβλίο του «The God Delusion», μπεστ σέλερ αφότου κυκλοφόρησε στην Αγγλία και στις ΗΠΑ (φθινόπωρο του 2006) έχει ξεσηκώσει θύελλα συζητήσεων κι αρθρογραφίας, όπως καταγράφεται στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο – και φυσικά στο Διαδίκτυο.

Αποσπάσματα από το βιβλίο που προτείνω ανεπιφύλακτα

Υποψιάζομαι ότι πολλοί άνθρωποι που ανατράφηκαν στο περιβάλλον της μιας ή της άλλης θρησκείας είναι δυστυχείς, δεν πιστεύουν ή ενοχλούνται με όσα αποτρόπαια διαπράττονται στο όνομά της. Νιώθουν μια αόριστη λαχτάρα να εγκαταλείψουν τη θρησκεία των γονέων τους και εύχονται να μπορούσαν να το πράξουν· αλλά δεν συνειδητοποιούν ότι η φυγή αποτελεί επιλογή. Αν είστε ένας από αυτούς, το ανά χείρας βιβλίο σας αφορά. Στοχεύει στο να αφυπνίσει συνειδήσεις – στην αφύπνιση της συνείδησης απέναντι στο γεγονός ότι το να είναι κανείς άθεος αποτελεί μια ρεαλιστική φιλοδοξία και μάλιστα γενναία και μεγαλοπρεπή. Μπορείτε να είστε άθεος, αλλά κι ένα ευτυχές, ηθικό και διανοητικά ολοκληρωμένο άτομο.

Ομοίως, θέλω να αφυπνίσω συνειδήσεις και σχετικά με κάποια άλλα ζητήματα: Ισως διδαχτήκατε ότι οι φιλόσοφοι και οι θεολόγοι έχουν εκθέσει βάσιμους λόγους για τους οποίους πρέπει να πιστεύουμε στον Θεό. Αν έχετε τέτοια γνώμη, τότε θα δοκιμάσετε μεγάλη έκπληξη μαθαίνοντας ότι τα επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης του Θεού είναι εντυπωσιακά ασθενή. Πολλοί άνθρωποι, λόγου χάριν, πιστεύουν στον Θεό επειδή νομίζουν ότι έχουν δει κάποιο όραμά του με τα ίδια τους τα μάτια. ‘Η επειδή άκουσαν τη φωνή του. Αυτό το επιχείρημα προσωπικής εμπειρίας είναι το πειστικότερο για όσους ισχυρίζονται ότι είχαν παρόμοια εμπειρία, αλλά το λιγότερο πειστικό για οποιονδήποτε άλλον – πόσο μάλλον για όποιον έχει αρκετές γνώσεις ψυχολογίας.

Λέτε ότι είχατε άμεση εμπειρία του Θεού; Ε, λοιπόν, μερικοί άνθρωποι λένε ότι βίωσαν την εμπειρία ενός ροζ ελέφαντα, αλλά αυτό πιθανότατα δεν σας εντυπωσιάζει. Ο Peter Sutcliffe, ο αντεροβγάλτης τού Γιόρκσαϊρ, άκουγε πολύ καθαρά τον Ιησού να του λέει να σκοτώσει γυναίκες και φυλακίστηκε ισόβια. Ο Τζορτζ Μπους λέει ότι ο Θεός του είπε να εισβάλει στο Ιράκ (τι κρίμα που δεν του αποκάλυψε ότι δεν υπήρχαν εκεί όπλα μαζικής καταστροφής). Πολλοί τρόφιμοι ασύλων νομίζουν ότι είναι ο Ναπολέοντας ή ο Τσάρλι Τσάπλιν ή ότι όλος ο κόσμος συνωμοτεί εναντίον τους. Δεν τους κακοκαρδίζουμε, αλλά ούτε βέβαια παίρνουμε στα σοβαρά τις ένδοθεν εξ αποκαλύψεως πεποιθήσεις τους, κυρίως επειδή ελάχιστοι άλλοι τις συμμερίζονται. Οι θρησκευτικές εμπειρίες διαφέρουν μόνο κατά το ότι όσοι ισχυρίζονται πως τις έχουν βιώσει είναι πολυάριθμοι.

Πολύ συχνά εκλαμβάνουμε το φύσημα του ανέμου ή κάποια σκιά ως απόκοσμη φωνή ή σατανική φιγούρα, αντίστοιχα. Θέλω να πω ότι στην κατασκευή μοντέλων είναι άριστος ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Οταν κοιμόμαστε, το μοντέλο ονομάζεται «όνειρο» όταν είμαστε ξύπνιοι λέγεται φαντασία ή, αν πρόκειται για ιδιαίτερα ζωηρή παράσταση, ψευδαίσθηση. Αν είμαστε εύπιστοι, τότε δεν αναγνωρίζουμε την ψευδαίσθηση ή τα έντονα όνειρα ως τέτοια κι ισχυριζόμαστε ότι είδαμε ή ακούσαμε κάποιο φάντασμα ή έναν άγγελο ή τον Θεό ή, ειδικά αν συμβαίνει να είμαστε νεαρής ηλικίας, γυναίκες και καθολικές, την Παρθένο Μαρία. Αυτά τα οράματα και τα «φανερώματα» σίγουρα δεν συνιστούν βάσιμους λόγους για να πιστεύει κανείς ότι τα φαντάσματα ή οι άγγελοι, οι θεοί ή οι παρθένοι υπάρχουν και στην πραγματικότητα. […]

Ισως νομίζετε ότι θα πρέπει να υπάρχει Θεός, διότι ανθρωπολόγοι και ιστορικοί αναφέρουν ότι η θρησκεία κυριαρχεί σε κάθε ανθρώπινη κουλτούρα.

Αν το βρίσκετε αυτό πειστικό, παρακαλώ επιτρέψτε μου να διαφωνήσω: μπορεί η πίστη να είναι πανταχού παρούσα, αλλά αυτό δεν αυξάνει καθόλου την αλήθεια των ισχυρισμών της θρησκείας. Το γεγονός ότι η θρησκεία είναι πανταχού παρούσα σημαίνει πιθανόν ότι έχει λειτουργήσει προς κάποιο όφελος, αλλά ενδέχεται να μην αφορά εμάς ή τα γονίδιά μας. Ισως να λειτουργεί μόνο προς όφελος των ίδιων των θρησκευτικών ιδεών, εφόσον συμπεριφέρονται ως οιονεί γονίδια, ως αντιγραφείς. Ο φιλόσοφος Daniel Dennett μας θυμίζει πολύ εύστοχα ότι το κοινό κρυολόγημα είναι καθολικό σε όλους τους λαούς όπως και η θρησκεία, ωστόσο δεν θα ισχυριζόμασταν ότι τα κρυολογήματα μας ωφελούν.

Πράγματι, τόσοι ευσεβείς άνθρωποι έχουν πεθάνει για τους θεούς τους και έχουν σκοτώσει για χάρη τους· έχυσαν το αίμα τους αυτοτιμωρούμενοι, ορκίστηκαν να περάσουν όλη τη ζωή τους άγαμοι ή σε μοναστική σιωπή, όλα στην υπηρεσία της θρησκείας. Για ποιον λόγο; Ποιο το όφελος από τη θρησκεία; Η θρησκεία, αντίθετα, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του ευσεβούς ατόμου, καθώς και τη ζωή των άλλων. Χιλιάδες άνθρωποι έχουν βασανιστεί λόγω της πίστης τους σε μια θρησκεία, ή έχουν καταδιωχθεί από ζηλωτές για κάτι που – σε πολλές περιπτώσεις – αποτελεί ελάχιστα διαφορετική εναλλακτική πίστη. Η θρησκεία καταβροχθίζει και πόρους, μερικές φορές σε τεράστια κλίμακα: ένας μεσαιωνικός καθεδρικός ναός μπορούσε να απαιτήσει 100 εργατοαιώνες για την κατασκευή του, ωστόσο δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ ως κατοικία ή για κάποιον πραγματικά χρήσιμο σκοπό.

Μήπως ανήκετε σε αυτούς που πείθονται να πιστέψουν στον Θεό από τις ενδείξεις που προσφέρουν οι Γραφές;

Το γεγονός ότι κάτι είναι απλώς καταγεγραμμένο αποτελεί πειστικό επιχείρημα για ανθρώπους που δεν έχουν συνηθίσει να διατυπώνουν ερωτήσεις όπως: «Ποιος το έγραψε, και πότε;» – «Πώς ήξεραν τι να γράψουν;» – «Αραγε εκείνοι, γράφοντας στην εποχή τους, εννοούν πράγματι αυτό που εμείς, στην εποχή μας, καταλαβαίνουμε;» – «Ηταν άραγε αμερόληπτοι παρατηρητές ή μήπως είχαν απώτερους στόχους οι οποίοι επηρέαζαν τα γραπτά τους;». Από τον 19ο αιώνα ήδη, οι εργασίες εμβριθών θεολόγων έχουν τεκμηριώσει την άποψη ότι τα Ευαγγέλια δεν συνιστούν αξιόπιστες καταγραφές όσων συνέβησαν πραγματικά. Ολα γράφτηκαν πολύ αργότερα από τον θάνατο του Ιησού, και επίσης μετά τις Επιστολές του Παύλου, οι οποίες δεν αναφέρουν σχεδόν κανένα από τα δήθεν γεγονότα της ζωής του Ιησού. Κατόπιν, όλα αντιγράφηκαν και ξανααντιγράφηκαν, μέσω μιας διαδικασίας που θυμίζει το παιχνίδι «χαλασμένο τηλέφωνο», από αντιγραφείς οι οποίοι όχι μόνο δεν ήταν αλάνθαστοι, αλλά είχαν και τις δικές τους θρησκευτικές προτεραιότητες. […]

Λογικές (χωρίς θεό) 10 εντολές

Σε μια ιστοσελίδα αθεϊστικού περιεχομένου έτυχε να βρω έναν «Νέο Δεκάλογο»:

1. Μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θα ήθελες να σου κάνουν.

2. Σε όλα σου τα εγχειρήματα μην προκαλείς βλάβες.

3. Να φέρεσαι στους συνανθρώπους σου, στα έμβια όντα και στον κόσμο γενικότερα με αγάπη, εντιμότητα, συνέπεια και σεβασμό.

4. Μην παραβλέπεις το κακό όταν γίνεται, ούτε να αποφεύγεις να αποδώσεις δικαιοσύνη· όμως να είσαι επίσης πρόθυμος και να συγχωρήσεις κάποιον για αδικήματα που έχει αυτοβούλως παραδεχθεί και για τα οποία ειλικρινώς έχει μεταμεληθεί.

5. Ζήσε τη ζωή με αίσθημα χαράς και θαυμασμού.

6. Να επιδιώκεις πάντα να μαθαίνεις κάτι νέο.

7. Να εξετάζεις όλα τα πράγματα· να ελέγχεις πάντα τις ιδέες σου βάσει των γεγονότων και να είσαι έτοιμος να αποκηρύξεις ακόμη και πεποιθήσεις που διαφυλάσσεις ως κόρη οφθαλμού αν δεν συμβαδίζουν με αυτά.

8. Ποτέ να μη λογοκρίνεις ούτε να γυρνάς την πλάτη στην έκφραση κριτικής· να σέβεσαι πάντοτε το δικαίωμα των άλλων να διαφωνούν μαζί σου.

9. Να διαμορφώνεις τις απόψεις σου ανεξάρτητα, με βάση τη λογική σου και την πείρα σου· μην επιτρέπεις στον εαυτό σου να καθοδηγείται τυφλά από τους άλλους.

10. Να αμφιβάλλεις για το καθετί.

Αυτή η μικρή συλλογή εντολών δεν αποτελεί έργο κάποιου μεγάλου σοφού ή προφήτη ή επαγγελματία ηθικού φιλοσόφου. Είναι απλώς η συμπαθέστατη απόπειρα ενός ανώνυμου χρήστη του Διαδικτύου να συνοψίσει τις σύγχρονες ηθικές αρχές στο ιστοημερολόγιό του, προκειμένου να αντιπαραβληθούν στις βιβλικές δήθεν θεϊκές “δέκα εντολές”. Ο παραπάνω δεκάλογος μοιάζει με εκείνον που θα κατάρτιζε κάθε συνηθισμένος, ευπρεπής λογικός άνθρωπος της εποχής μας. Για τη δική μου βελτιωμένη εκδοχή των Δέκα Εντολών θα δανειζόμουν μερικές από τις προαναφερθείσες, αλλά θα προσπαθούσα μεταξύ άλλων να βρω θέση και για τις ακόλουθες:

1. Μην κάνεις διακρίσεις και μην καταδυναστεύεις άλλα πλάσματα εξαιτίας του φύλου, της φυλής τους ή (όσο είναι δυνατόν) του είδους τους.

2. Μην κατηχείς τα παιδιά σου σε δόγματα. Δίδαξέ τα πώς να σκέπτονται ανεξάρτητα, πώς να αξιολογούν δεδομένα και πως να διαφωνούν μαζί σου.

3. Να υπολογίζεις το μέλλον σε χρονική κλίμακα που ξεπερνά τη διάρκεια της δικής σου ζωής.

Καλά όλα αυτά, αλλά αν δεν υπάρχει Θεός πως μπορούμε να είμαστε καλοί;

Διατυπωμένο με αυτόν τον τρόπο, το ερώτημα ηχεί ευτελές. Οταν κάποιος θρησκευόμενος μου το απευθύνει έτσι, νιώθω αμέσως τον πειρασμό να του απαντήσω προκλητικά: «Δηλαδή μου λες ότι προσπαθείς να είσαι καλός μόνο και μόνο για να κερδίσεις την έγκριση και την επιβράβευση κάποιου θεού, ή για να αποφύγεις την αποδοκιμασία και την τιμωρία του; Αυτό δεν είναι ηθικότητα· σημαίνει απλώς ευτελή κολακεία, ταπεινωτική συμπεριφορά, σημαίνει να κοιτάς συνεχώς τη μεγάλη κάμερα στον ουρανό, ή τον μικροσκοπικό κοριό μέσα στο κεφάλι σου, που παρακολουθούν κάθε κίνησή σου, ακόμη και κάθε ταπεινή σκέψη σου». Αν οι άνθρωποι είναι καλοί μόνο και μόνο επειδή φοβούνται την τιμωρία και προσδοκούν αμοιβή, τότε είμαστε πράγματι θλιβεροί. Για να το πω αλλιώς, αν συμφωνείτε ότι, χωρίς θεό, θα διαπράττατε ληστείες, βιασμούς και δολοφονίες, τότε αποκαλύπτεται πως κατά βάθος είστε ανήθικο άτομο. Αν, από την άλλη, δέχεστε ότι θα συνεχίζατε να είστε καλός και χωρίς θεία επίβλεψη, τότε έχετε υπονομεύσει καίρια τον ισχυρισμό σας ότι χρειάζεται απαραιτήτως ο θεός για να είμαστε καλοί.

Λέγεται συχνά με κυνισμό ότι δεν υπάρχουν άθεοι στα χαρακώματα. Τείνω να υποψιάζομαι ότι υπάρχουν πολύ λίγοι άθεοι στις φυλακές. Δεν ισχυρίζομαι υποχρεωτικά ότι ο αθεϊσμός ενισχύει την ηθικότητα, μολονότι ο ανθρωπισμός – το σύστημα ηθικής που συχνά συνοδεύει τον αθεϊσμό – πιθανόν την ενδυναμώνει. Αλλωστε, τα αποτελέσματα των ως τώρα ερευνών σίγουρα δεν υποστηρίζουν την κοινή άποψη ότι η πίστη σε κάποια θρησκεία συσχετίζεται θετικά με την ηθικότητα. Οπως είπε ο αμερικανός νομπελίστας φυσικός Steven Weinberg, «Η θρησκεία αποτελεί προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Με ή χωρίς αυτήν, θα υπάρχουν καλοί άνθρωποι που θα πράττουν το καλό και κακοί άνθρωποι που θα πράττουν το κακό. Αλλά για να πράττουν καλοί άνθρωποι το κακό, απαιτείται η θρησκεία». […]

Διατηρείτε ακόμη μια συμπάθεια απέναντι στη θρησκεία ως κάτι καλό, ακόμη κι αν έχετε χάσει την πίστη σας;

Τότε θα σας παρακινήσω να αναλογιστείτε με ποιους τρόπους η θρησκεία δεν αποτελεί κάτι τόσο καλό για τον κόσμο: Αφού αποδεχόμαστε την αρχή ότι η θρησκευτική πίστη πρέπει να γίνεται σεβαστή απλώς και μόνο επειδή είναι θρησκευτική πίστη, δύσκολα θα αρνηθούμε τον σεβασμό στην πίστη του Οσάμα μπιν Λάντεν και των βομβιστών αυτοκτονίας. Αλλά και τα διδάγματα της «μετριοπαθούς» θρησκείας, μολονότι αυτά καθαυτά δεν είναι εξτρεμιστικά, συνιστούν ανοικτή πρόσκληση στον εξτρεμισμό.

Η θρησκευτική πίστη αποτελεί έναν ιδιαίτερα ικανό παράγοντα εξουδετέρωσης της ορθολογικής σκέψης. Αν τα παιδιά διδάσκονταν να αμφισβητούν και να διερευνούν λεπτομερώς τις πεποιθήσεις τους, αντί να διδάσκονται την ανώτερη αρετή της τυφλής πίστης, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπήρχαν βομβιστές αυτοκτονίας. Οι βομβιστές αυτοκτονίας κάνουν όσα κάνουν επειδή πραγματικά πιστεύουν σε ό,τι διδάχτηκαν στα θρησκευτικά τους σχολεία: ότι το καθήκον απέναντι στον Θεό υπερβαίνει κάθε άλλη προτεραιότητα και ότι αν γίνουν μάρτυρες για χάρη Του θα ανταμειφθούν στους κήπους του παραδείσου κι εκείνο το μάθημα δεν το διδάχτηκαν απαραιτήτως από φανατικούς εξτρεμιστές αλλά από ευπρεπείς, ευγενείς, συμβατικούς θρησκευτικούς διδασκάλους. Η θρησκευτική πίστη μπορεί να γίνει πάρα πολύ επικίνδυνη και η εσκεμμένη ενστάλαξή της στον ευάλωτο νου ενός αθώου παιδιού συνιστά οδυνηρό σφάλμα. […]

Ευγνωμονώ τους γονείς μου που υιοθέτησαν την άποψη ότι τα παιδιά δεν πρέπει να διδάσκονται κυρίως τι να σκέπτονται αλλά πώς να σκέπτονται. Αν αυτά, έχοντας εκτεθεί κατά αμερόληπτο και προσήκοντα τρόπο σε όλες τις επιστημονικές ενδείξεις, αποφασίσουν μεγαλώνοντας ότι η Βίβλος είναι κυριολεκτικά αληθής ή ότι οι κινήσεις των πλανητών καθορίζουν τη ζωή τους, τούτο αποτελεί δικαίωμά τους. Τονίζω το ότι αποτελεί δικό τους δικαίωμα να αποφασίσουν τι θα σκέπτονται, και όχι δικαίωμα των γονέων τους να τους το επιβάλουν δίκην ανωτέρας βίας.

Η πρώτη απάντηση που πρέπει να δώσουμε δεν αξίζει καν τον κόπο να αναφέρεται: Η ικανότητα της θρησκείας να παρηγορεί δεν της προσδίδει αλήθεια· έστω κι αν αποδεικνυόταν τελεσίδικα ότι η πίστη στην ύπαρξη του Θεού είναι απολύτως ουσιώδης για την ψυχολογική και συναισθηματική υγεία του ανθρώπου· έστω κι αν όλοι οι άθεοι είναι απελπισμένοι νευρωτικοί που ωθούνται στην αυτοκτονία από το ανελέητο κοσμικό άγχος – τίποτε από όλα αυτά δεν θα προσέφερε την παραμικρή ένδειξη ότι η θρησκευτική πίστη είναι αληθινή.

Πρέπει να υπάρχει Θεός, λέει ένα σύνηθες επιχείρημα, διότι αν δεν υπήρχε, η ζωή θα ήταν κενή, άσκοπη, μάταιη, μια έρημος χωρίς νόημα και σημασία. Χρειάζεται μήπως να τονίσουμε ότι η εν λόγω λογική καταπίπτει με το πρώτο χτύπημα; Ισως η ζωή να είναι κενή. Ισως οι προσευχές μας για τους νεκρούς πράγματι να είναι άσκοπες. Το να υποθέτουμε το αντίθετο ισοδυναμεί με το να δεχόμαστε ότι αληθεύει το συμπέρασμα που θέλουμε να αποδείξουμε. Αυτός ο δήθεν συλλογισμός είναι εμφανώς κυκλικός.

Η αληθινά ενήλικη οπτική, αντιθέτως, βρίσκεται στο ότι η ζωή μας είναι τόσο μεστή νοήματος, τόσο πλήρης και θαυμαστή όσο εμείς οι ίδιοι επιλέγουμε να την κάνουμε. Και όντως μπορούμε να την κάνουμε αξιοθαύμαστη! Αν η κατάργηση του Θεού αφήνει ένα κενό, ο κάθε άνθρωπος θα το καλύψει με διαφορετικό τρόπο. Ο δικός μου τρόπος περιλαμβάνει μια γερή δόση επιστήμης, της τίμιας και συστηματικής προσπάθειας για την ανακάλυψη της αλήθειας σχετικά με τον πραγματικό κόσμο. […]




Ο Richard Dawkins, κορυφαίος εξελικτικός βιολόγος και συγγραφέας πολλών κλασικών πλέον έργων επιστήμης και φιλοσοφίας, δήλωνε πάντοτε απερίφραστα ότι η πίστη στον Θεό είναι παραλογισμός που έχει προξενήσει πολλά κοινωνικά δεινά. Στο παρόν βιβλίο ασκεί σφοδρή κριτική στην ιδέα του “Θεού” σε όλες τις μορφές της, από τον ιδεοληπτικό με το σεξ, ανάλγητο τύραννο της Παλαιάς ∆ιαθήκης έως τον πιο ήπιο, αλλά επίσης παράλογο, Ουράνιο Ωρολογοποιό που προτιμούσαν μερικοί στοχαστές του ∆ιαφωτισμού. Καταρρίπτει τα κύρια επιχειρήματα υπέρ της θρησκείας και καταδεικνύει ότι η ύπαρξη ενός ανώτερου όντος είναι απολύτως απίθανο ενδεχόμενο. Περιγράφει πώς η θρησκεία υποδαυλίζει τον πόλεμο, υποθάλπει τη μισαλλοδοξία και κακοποιεί το νου και την ψυχή των παιδιών.

Η Περί Θεού αυταπάτη είναι μια συναρπαστική πολεμική με απαστράπτοντα επιχειρήματα, απαραίτητο ανάγνωσμα για όλους όσοι ενδιαφέρονται για αυτό το συναισθηματικά φορτισμένο και πολύ σημαντικό ζήτημα. Η Περί Θεού αυταπάτη είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο μια αξιομνημόνευτη μαρτυρία του πόθου πολλών ανθρώπων να εκφραστούν συνολικά μέσα από την τόσο εξαίσια ευγλωττία ενός επιστήμονα με κύρος και ισχύ. Το βιβλίο αξίζει πολλαπλές αναγνώσεις, όχι μόνο ως σπουδαία επιστημονική εργασία αλλά και ως ένα λογοτεχνικό αριστούργημα» —Steven Weinberg, βραβείο Νόμπελ φυσικής (1979)

«Η ανθρώπινη πρόοδος πολύ συχνά συναντά στο δρόμο της εμπόδια από τον άγριο παραλογισμό της θρησκείας. Γι’ αυτό, η ανθρωπότητα έχει ανάγκη από παθιασμένους ορθολογιστές που να μη φοβούνται να θίξουν προαιώνιες πεποιθήσεις. Ο Richard Dawkins είναι ένας από αυτούς, όπως αποδεικνύει το οξύ πνεύμα του στην Περί Θεού αυταπάτη.» —James Watson, βραβείο Νόμπελ φυσιολογίας και ιατρικής (1962)

• «Στο Περί Θεού αυταπάτη, ο Dawkins αποκαλύπτει με γοητευτική απλότητα την πνευματική ένδεια των τεχνασμάτων που χρησιμοποιούν όσοι καλλιεργούν και διαδίδουν τις φονταμενταλιστικές ιδέες […]. Αν η πλειονότητα των “πιστών θρησκευόμενων” δεν μπορέσει να συμφιλιωθεί με τα ορθολογικά επιχειρήματα του βιβλίου και να αναγνωρίσει την αληθινή ανθρώπινη φύση και θρησκευτικότητα μέσα σε αυτά, τότε οι άτεγκτες δαγκάνες της άλογης μυστικιστικής πίστης δεν θα εξαφανίσουν απλώς τη φώτιση αλλά, σε τούτη την εποχή των τερατωδών εξοπλισμών, και ολόκληρο το ανθρώπινο γένος.» —Harry Kroto, βραβείο Νόμπελ χημείας (1996)

• «Επιτέλους, ο Richard Dawkins, ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή συγγραφείς και επιστήμονες, έχει συγκεντρώσει τις σκέψεις του για τη θρησκεία σε ένα βιβλίο υψηλής καλλιέπειας. Η Περί Θεού αυταπάτη αποκαλύπτει το ψεύδος των ανόητων και καθησυχαστικών κοινοτοπιών και αοριστιών τις οποίες ενστερνίζεται ο κόσμος για να αποφύγει την ευθύνη να σκέφτεται με σοβαρότητα τα περί θρησκευτικής πίστεως. […] Αξίζει να διαβάσετε αυτό το βιβλίο, να σκεφτείτε και να προσπαθήσετε να αντικρούσετε τα επιχειρήματα του Dawkins […].» —Steven Pinker, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Harvard

• Μία εβδομάδα πριν από την κυκλοφορία του βιβλίου, το Βήμα της Κυριακής προδημοσίευσε αποσπάσματά του (Κυριακή, 17 Ιουνίου 2007). Ακολούθησε καταιγισμός επιστολών, που υποχρέωσε την εφημερίδα να διαθέσεις αρκετές σελίδες επί τέσσερις συναπτές εβδομάδες, δίνοντας την υπόσχεση ότι θα επανέλθει στο “διάλογο επιστήμης και θρησκείας” σε επόμενα φύλλα της, με νέες κριτικές αναγνωστών.

• Την Κυριακή 22 Ιουλίου 2007, την τέταρτη εβδομάδα κυκλοφορίας του, το βιβλίο —μεσούντων των καυσώνων και της καλοκαιρινής ραστώνης, οπότε πέραση έχουν συνήθως τα «ελαφρά» αναγνώσματα— σκαρφάλωσε αιφνιδίως και απευθείας στην 1η θέση του καταλόγου ευπωλήτων της εφημερίδας Καθημερινή. Το αποτέλεσμα προέκυψε από στοιχεία που έδωσαν βιβλιοπωλεία σε πανελλήνια κατανομή κι αφορούσαν την τρίτη εβδομάδα κυκλοφορίας του βιβλίου.

• Στο Διαδίκτυο, οι αναφορές για την ελληνική έκδοση του βιβλίου σε blog, forum κ.λπ. είναι “αμέτρητες”. Στο τέλος σχεδόν της χρονιάς (2007), το βιβλίο παρέμενε στους καταλόγους ευπωλήτων των εφημερίδων και το περιεχόμενό του συζητούνταν ευρύτατα μέχρι σήμερα 2016

                           
                       
                            http://terrapapers.com/?p=38767                                       

Φυσικά Γεγονότα vs Θαύματα

 

                           

                                Τυχαίο, Τύχη, Σύμπτωση, Θαύμα

Τι ακριβώς εννοούμε με τη λέξη «θαύματα»; Η θέση μου είναι ότι τα γεγονότα, που συνήθως αποκαλούμε θαύματα, δεν είναι υπερφυσικά, αλλά εμπίπτουν σε ένα φάσμα περισσότερο ή λιγότερο απίθανων φυσικών γεγονότων. Ένα θαύμα, με άλλα λόγια, αν συμβεί, είναι απλώς ένα γεγονός που οφείλεται σε καταπληκτική εύνοια της τύχης. Δεν ισχύει η διάκριση: Φυσικά γεγονότα εναντίον θαυμάτων.

Υπάρχουν μερικά γεγονότα που είναι πολύ απίθανα ακόμη και να τα σκεφτόμαστε, αλλά αυτό δεν το γνωρίζουμε προτού κάνουμε τον σχετικό υπολογισμό. Και για να υπολογίσουμε, πρέπει να ξέρουμε πόσος χρόνος υπάρχει διαθέσιμος ή, γενικότερα, πόσες διαθέσιμες ευκαιρίες υπάρχουν για να συμβεί το γεγονός. Αν έχουμε στη διάθεσή μας άπειρο χρόνο ή άπειρες ευκαιρίες, τα πάντα είναι δυνατά. Οι μεγάλοι αριθμοί που συναντούμε στην Αστρονομία και τα μεγάλα χρονικά διαστήματα που χαρακτηρίζουν τη Γεωλογία, συνδυάζονται για να ανατρέψουν άρδην τις καθημερινές μας εκτιμήσεις για το τι μπορούμε να περιμένουμε ως φυσικό και τι πρέπει να χαρακτηριστεί θαύμα.

[…] Μπορούμε να δεχτούμε μια ορισμένη ποσότητα τύχης στις εξηγήσεις μας, αρκεί η ποσότητα αυτή να μη γίνεται υπερβολική. Το ερώτημα είναι, πόση; Η τεράστια ένταση του γεωλογικού χρόνου μάς δίνει το δικαίωμα να δεχτούμε περισσότερες απίθανες συμπτώσεις απ’ όσες θα επέτρεπε ένα δικαστήριο, αλλά ακόμη κι έτσι υπάρχουν κάποια όρια. Η συσσωρευτική επιλογή είναι το κλειδί για όλες τις σύγχρονες εξηγήσεις μας σχετικά με την προέλευση της ζωής.

Αυτή συνδυάζει μια σειρά από τυχαία -σε αποδεκτά πλαίσια- γεγονότα (τυχαίες μεταλλάξεις), σε μια μη τυχαία ακολουθία, έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να δίνει την ψευδαίσθηση ότι είναι εξαιρετικά απίθανο, τόσο απίθανο, ώστε να μην μπορεί να έχει προκύψει ως προϊόν της τύχης και μόνο, ακόμη και αν δεχτούμε ένα χρονικό διάστημα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από τη μέχρι τώρα ηλικία του σύμπαντος. Η συσσωρευτική επιλογή είναι το κλειδί, αλλά κάτι πρέπει να τη θέσει σε κίνηση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την ανάγκη να δεχτούμε ένα τυχαίο γεγονός ενός βήματος στην αρχή της ίδιας της συσσωρευτικής επιλογής.

Αυτό το ζωτικό πρώτο βήμα είναι δύσκολο, γιατί στο βάθος τους βρίσκεται κάτι που μοιάζει με παράδοξο. Οι διαδικασίες αντιγραφής που γνωρίζουμε χρειάζονται πολύπλοκους μηχανισμούς για να λειτουργήσουν. […] Τα μόρια του DNA αντιγράφονται με τους πολύπλοκους μηχανισμούς του κυττάρου, και τα γραπτά κείμενα αντιγράφονται με φωτοαντιγραφικά μηχανήματα. αλλά δεν μπορούν να αντιγραφούν αυτόματα, αν δεν υπάρχουν οι απαραίτητοι μηχανισμοί.

Ένα φωτοαντιγραφικό μηχάνημα μπορεί να βγάλει φωτοαντίγραφα από τα ίδια τα σχέδια κατασκευής του, αλλά δεν μπορεί να δημιουργηθεί από μόνο του. Οι βιομορφές αντιγράφονται εύκολα μέσα στο περιβάλλον που παρέχει ένα κατάλληλο πρόγραμμα υπολογιστή, αλλά δεν μπορούν να συνθέσουν μόνες τους το σχετικό πρόγραμμα, ούτε να κατασκευάσουν έναν υπολογιστή όπου αυτό θα εκτελεστεί. Η θεωρία του τυφλού ωρολογοποιού είναι πολύ ισχυρή, με την προϋπόθεση ότι μπορούμε να δεχτούμε την ύπαρξη της αντιγραφής και, επομένως, της συσσωρευτικής επιλογής. Ωστόσο, αφού η αντιγραφή χρειάζεται πολύπλοκους μηχανισμούς και αφού ο μόνος γνωστός τρόπος σχηματισμού πολύπλοκων μηχανισμών είναι η συσσωρευτική επιλογή, αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα.

Η θεωρία του τυφλού ωρολογοποιού, στηρίζεται στην φημισμένη πραγματεία ενός θεολόγου του 18ου αιώνα, του Γουίλιαμ Πάλεϊ. Το βιβλίο του «Φυσική θεολογία, ή αποδείξεις της ύπαρξης και ιδιότητες της θεότητας συλλεγμένες από τα φαινόμενα της φύσης», που εκδόθηκε το 1802, είναι η καλύτερη παρουσίαση του «Επιχειρήματος του Σχεδιασμού» που ήταν πάντοτε το ισχυρότερο επιχείρημα για την ύπαρξη Θεού. Είναι ένα βιβλίο το οποίο θαυμάζω πολύ, γιατί ο συγγραφέας κατάφερε στην εποχή του αυτό που επιχειρώ κι εγώ τώρα. Υποστήριξε μια άποψη, πίστευε με πάθος στην ορθότητα της και κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να τη διατυπώσει όσο πιο καθαρά και πειστικά μπορούσε.

Είχε τον προσήκοντα σεβασμό για την πολυπλοκότητα του έμβιου κόσμου και έβλεπε ότι απαιτεί ένα πολύ ιδιαίτερο είδος εξήγησης. Το μόνο στο οποίο έκανε λάθος -και ομολογουμένως, ήταν ένα μεγάλο λάθος!- ήταν η ίδια η εξήγηση. Έδωσε την παραδοσιακή θρησκευτική απάντηση στο αίνιγμα, αλλά την εξέφρασε σαφέστερα και πειστικότερα από κάθε άλλον μέχρι τότε. Η αληθινή εξήγηση είναι εντελώς διαφορετική, και επρόκειτο να διατυπωθεί από έναν από τους πιο ρηξικέλευθους στοχαστές όλων των εποχών, τον Κάρολο Δαρβίνο.

Γράφει ο Πάλεϊ: «Ας υποθέσουμε ότι καθώς περπατώ στην ύπαιθρο χτυπώ το πόδι μου σε μια πέτρα και κάποιος με ρωτά πώς βρέθηκε εκεί αυτή η πέτρα. Θα μπορούσα να του απαντήσω ότι η πέτρα μπορεί κάλλιστα να βρισκόταν εκεί από καταβολής κόσμου -και δεν θα ήταν ίσως πολύ εύκολο να αποδείξω πόσο παράλογη είναι αυτή η απάντηση. Ας υποθέσουμε όμως τώρα ότι βρίσκω στο έδαφος ένα ρολόι και με ρωτούν πάλι πώς βρέθηκε το ρολόι εκεί. Δεν θα σκεφτόμουν, βέβαια, την απάντηση που έδωσα προηγουμένως, ότι το ρολόι μπορεί κάλλιστα να βρισκόταν εκεί από καταβολής κόσμου».

Ο Πάλεϊ αναγνωρίζει την διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα φυσικά υλικά αντικείμενα, όπως οι πέτρες, και στα σχεδιασμένα και κατασκευασμένα αντικείμενα, όπως τα ρολόγια. Συνεχίζει την πραγματεία του περιγράφοντας την ακρίβεια με την οποία είναι φτιαγμένα τα γρανάζια και τα ελατήρια ενός ρολογιού και τον πολύπλοκο τρόπο με τον οποίο έχουν συναρμολογηθεί: Αν βρίσκαμε στο έδαφος ένα αντικείμενο όπως το ρολόι, ακόμη και αν δεν ξέραμε πως δημιουργήθηκε, η ίδια η ακρίβεια και η πολυπλοκότητα του σχεδιασμού του θα μας ανάγκαζαν να συμπεράνουμε ότι: «Το ρολόι πρέπει να έχει κάποιον δημιουργό· πρέπει να υπήρξε, σε κάποιον χρόνο και κάποιον τόπο, ένας κατασκευαστής ή κάποιοι κατασκευαστές, που το έφτιαξαν για τον σκοπό ακριβώς τον οποίο εκπληρώνει, που κατανοούσαν τη χρήση του και σχεδίασαν σκόπιμα την κατασκευή του»…

Παρ’ όλες τις ενδείξεις για το αντίθετο, ο μοναδικός ωρολογοποιός στη φύση είναι οι τυφλές δυνάμεις της Φυσικής, οι οποίες όμως λειτουργούν με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Ένας ωρολογοποιός έχει προνοητικότητα: Σχεδιάζει τα γρανάζια και τα ελατήρια και οργανώνει τις συνδέσεις τους έχοντας έναν τελικό σκοπό στο νου του. Η φυσική επιλογή, η τυφλή, ασυνείδητη, αυτόματη διαδικασία που ανακάλυψε ο Δαρβίνος και η οποία ξέρουμε τώρα ότι αποτελεί την εξήγηση για την ύπαρξη της ζωής και τη φαινομενικά σκόπιμη μορφή της, δεν έχει κανέναν σκοπό κατά νου. Δεν έχει καν νου. Δεν σχεδιάζει για το μέλλον. Δεν έχει καμία προνοητικότητα. Αν μπορούμε να πούμε ότι παίζει τον ρόλο του ωρολογοποιού στη φύση, τότε πρόκειται για έναν τυφλό ωρολογοποιό.

[…] Ωστόσο, η συσσωρευτική επιλογή αδυνατεί να λειτουργήσει αν δεν υπάρχει κάποιος ελάχιστος μηχανισμός αντιγραφής και αντιγραφέα, και ο μοναδικός μηχανισμός αντιγραφής που γνωρίζουμε φαίνεται τόσο πολύπλοκος, ώστε είναι δυνατόν να έχει προκύψει μόνο έπειτα από πολλές γενιές συσσωρευτικής επιλογής! Μερικοί πιστεύουν ότι αυτό είναι ένα θεμελιώδες ελάττωμα της θεωρίας του τυφλού ωρολογοποιού. Το θεωρούν ως την υπέρτατη απόδειξη ότι στην αρχή πρέπει να υπήρξε ένας σχεδιαστής, όχι ένας τυφλός ωρολογοποιός, αλλά ένας υπερφυσικός και διορατικός ωρολογοποιός.

Οι άνθρωποι αυτοί υποστηρίζουν ότι ο Δημιουργός μπορεί να μην ελέγχει την καθημερινή διαδοχή των εξελικτικών γεγονότων μπορεί να μη διαμόρφωσε την τίγρη και το πρόβατο, μπορεί να μην έφτιαξε τα δέντρα, αλλά να δημιούργησε τους αρχικούς μηχανισμούς του αντιγραφέα και της αντιγραφής, τον αρχικό μηχανισμό του DNA και των πρωτεϊνών, που κατέστησαν δυνατή τη συσσωρευτική επιλογή και ως εκ τούτου, και την εξέλιξη.

Το επιχείρημα αυτό είναι ολοφάνερα αδύναμο -εδώ που τα λέμε, ματαιώνει τον ίδιο τον σκοπό του. Η οργανωμένη πολυπλοκότητα είναι το φαινόμενο που δυσκολευόμαστε να εξηγήσουμε. Από τη στιγμή που μας επιτρέπεται να θεωρήσουμε δεδομένη την οργανωμένη πολυπλοκότητα, έστω και αν πρόκειται για την οργανωμένη πολυπλοκότητα του μηχανισμού αντιγραφής DNA/πρωτεϊνών, είναι σχετικά εύκολο να χρησιμοποιήσουμε αυτό το σύστημα για να εξηγήσουμε την παραγωγή μιας ακόμη μεγαλύτερης οργανωμένης πολυπλοκότητας…

Αλλά, φυσικά, ένας Θεός που έχει την ικανότητα να σχεδιάσει κάτι τόσο πολύπλοκο όσο η μηχανή αντιγραφής DNA/πρωτεϊνών, πρέπει να είναι και ο ίδιος τουλάχιστον εξίσου πολύπλοκος και οργανωμένος -και ακόμη περισσότερο, αν θεωρήσουμε ότι έχει επιπλέον τη δυνατότητα να επιτελεί τέτοιες εξελιγμένες λειτουργίες όπως το να εισακούει προσευχές και να συγχωρεί αμαρτίες. Αν εξηγήσουμε την προέλευση της μηχανής DNA/πρωτεΐνών με την αναφορά σε έναν υπερφυσικό σχεδιαστή, δεν εξηγούμε απολύτως τίποτε, γιατί τότε παραμένει ανεξήγητη η προέλευση και η δημιουργία του σχεδιαστή. Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να δώσουμε μια απάντηση του τύπου «ο Θεός υπήρχε πάντοτε», αλλά αν επιτρέψουμε στον εαυτό μας μια τέτοια «τεμπέλικη» διέξοδο, μπορούμε εξίσου αβίαστα να πούμε «το DNA υπήρχε πάντοτε» ή «η ζωή υπήρχε πάντοτε», και να τελειώνουμε.

Όσο πιο πολύ μπορέσουμε να αποφύγουμε τα θαύματα, τα καταπληκτικά απίθανα συμβάντα, τις φανταστικές συμπτώσεις, τα πολύ τυχαία γεγονότα, και όσο πιο διεξοδικά μπορέσουμε να αναλύσουμε τα μεγάλα τυχαία γεγονότα σε μια συσσωρευτική σειρά από μικρά τυχαία γεγονότα, τόσο πιο ικανοποιητική για τον λογικό νου θα είναι η εξήγησή μας. Αλλά, εδώ ρωτάμε πόσο απίθανο, πόσο θαυμαστό, μπορεί να είναι το γεγονός που θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να δεχτεί ως βάση εξήγησης.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο γεγονός καθαρής και αμιγούς σύμπτωσης, ολοκληρωτικής και απόλυτης τύχης, που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στις θεωρίες μας και να είμαστε ακόμη σε θέση να πούμε ότι έχουμε μια ικανοποιητική εξήγηση της ζωής; Για να γράψει ένας πίθηκος τυχαία τη φράση «Σκέφτομαι άρα υπάρχω», χρειάζεται πολύ μεγάλη ποσότητα τύχης, αλλά η ποσότητα αυτή δεν παύει να είναι μετρήσιμη.

Υπολογίσαμε ότι οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο είναι μία στις δέκα δωδεκάκις εκατομμύρια (1040 -η μονάδα ακολουθούμενη από 40 μηδενικά)… Το θαύμα του να γράψει ένας πίθηκος στη γραφομηχανή «Σκέφτομαι άρα υπάρχω», είναι ποσοτικά πολύ μεγάλο, μετρήσιμα πολύ μεγάλο για να το δεχτούμε στις θεωρίες μας, σχετικά με το τι πραγματικά συμβαίνει στον κόσμο. Εν τούτοις, δεν θα μπορούσαμε να το γνωρίζουμε αυτό, αν δεν κάναμε τους απαραίτητους υπολογισμούς.

[…] Είναι πιθανόν, ότι η ατμόσφαιρα της Γης πριν από την εμφάνιση της ζωής έμοιαζε με εκείνη άλλων πλανητών που δεν έχουν ζωή. Δεν υπήρχε οξυγόνο, ενώ, αντίθετα, υπήρχε άφθονο υδρογόνο και νερό, διοξείδιο του άνθρακα και πιθανότατα κάποια ποσότητα αμμωνίας, μεθανίου και άλλων απλών οργανικών αερίων. Οι χημικοί γνωρίζουν ότι ένα τέτοιο περιβάλλον, ελεύθερο από οξυγόνο, τείνει να υποβοηθεί την αυτόματη σύνθεση οργανικών ενώσεων. Έτσι, μέσα σε φιάλες αναδημιούργησαν σε μικροσκοπική κλίμακα τις συνθήκες της αρχέγονης Γης.

Στη συνέχεια προκάλεσαν μέσα στις φιάλες ηλεκτρικούς σπινθήρες -που αποτελούν μια προσομοίωση των κεραυνών- και υπεριώδεις ακτινοβολίες, οι οποίες θα ήταν πολύ ισχυρότερες πριν η Γη αποκτήσει το στρώμα του όζοντος που την προστατεύει από τις ακτίνες του Ήλιου. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων ήταν συναρπαστικά. Μέσα στις φιάλες συντέθηκαν οργανικά μόρια, μερικά από τα οποία ανήκουν στους ίδιους γενικούς τύπους που συνήθως βρίσκονται μόνο μέσα σε έμβια αντικείμενα.

Δεν εμφανίστηκε ούτε DNA, ούτε RNA, εμφανίστηκαν όμως οι δομικοί λίθοι αυτών των μεγάλων μορίων, οι λεγόμενες πουρίνες και πυριμιδίνες. Εμφανίστηκαν επίσης οι δομικοί λίθοι των πρωτεϊνών, τα αμινοξέα. Ο κρίκος που λείπει ακόμη σ’ αυτή την κατηγορία θεωριών είναι η προέλευση της αντιγραφής. Οι δομικοί λίθοι δεν ενώθηκαν μεταξύ τους για να σχηματίσουν μια αυτοαντιγραφική αλυσίδα όπως το RNA. Μπορεί κάποτε να το κάνουν κι αυτό.

[…] Η κατασκευή του Στόουνχεντζ είναι ακατανόητη μέχρι να καταλάβουμε ότι οι κατασκευαστές του είχαν χρησιμοποιήσει κάποια σκαλωσιά ή ίσως κεκλιμένα επίπεδα από χώμα, τα οποία δεν υπάρχουνν πια. Τώρα βλέπουμε μόνο το αποτέλεσμα, και πρέπει να συμπεράνουμε τη χρήση της ανύπαρκτης πια σκαλωσιάς ή κάποιου άλλου μέσου στήριξης. Με τον ίδιο τρόπο, το DNA και οι πρωτεΐνες είναι οι δύο στύλοι μιας σταθερής και κομψής αψίδας, η οποία παραμένει στη θέση της από τη στιγμή που υπάρχουν ταυτόχρονα όλα τα τμήματά της.

Είναι δύσκολο να τη φανταστούμε να δημιουργείται από μια βαθμιαία διαδικασία, εκτός αν υπήρχε κάποια παλιότερη «σκαλωσιά» που τώρα έχει εξαφανιστεί τελείως. Αυτή η σκαλωσιά πρέπει να χτίστηκε επίσης από μια παλιότερη μορφή συσσωρευτικής επιλογής, για τη φύση της οποίας μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Αλλά πρέπει να βασιζόταν σε αυτοαντιγραφικές οντότητες που είχαν τη δύναμη να επηρεάζουν το ίδιο τους το μέλλον.

[…] Τι εννοούμε όταν λέμε «θαύμα»; Ένα θαύμα είναι κάτι που συμβαίνει, αλλά είναι καταπληκτικά απρόσμενο. Αν ένα μαρμάρινο άγαλμα της Παναγίας κουνήσει ξαφνικά το χέρι του, θα το θεωρήσουμε θαύμα, γιατί όλη μας η εμπειρία και η γνώση μάς λέει ότι το μάρμαρο δεν έχει αυτή τη συμπεριφορά. Τώρα προφέρω τις λέξεις «να με χτυπήσει κεραυνός αυτή τη στιγμή». Αν με χτυπούσε κεραυνός την ίδια στιγμή, θα το θεωρούσαμε θαύμα. Στην πραγματικότητα όμως κανένα από αυτά τα δύο γεγονότα δεν χαρακτηρίζεται εντελώς αδύνατο από την επιστήμη.

Θεωρούνται απλώς πολύ απίθανα -το κινούμενο άγαλμα πολύ πιο απίθανο από τον κεραυνό. Ο κεραυνός πλήττει ανθρώπους. Στον καθένα μας μπορεί να συμβεί, αλλά η πιθανότητα είναι πολύ χαμηλή σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή (αν και στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες, υπάρχει μια φωτογραφία ενός άντρα από τη Βιρτζίνια, με το παρώνυμο «ανθρώπινο αλεξικέραυνο», ο οποίος αναρρώνει στο νοσοκομείο από το έβδομο χτύπημα από κεραυνό, έχοντας μια έκφραση ανήσυχης απορίας στο πρόσωπο του). Το μόνο θαυμαστό και απίθανο στοιχείο στην υποθετική μου ιστορία είναι η σύμπτωση του γεγονότος ότι με χτύπησε κεραυνός με τη λεκτική επίκληση του κεραυνού.

Η σύμπτωση σημαίνει πολλαπλασιασμένη απιθανότητα. Μια συντηρητική εκτίμηση της πιθανότητας να χτυπηθώ από κεραυνό σε ένα οποιοδήποτε λεπτό της ζωής μου είναι ίσως 1 στις 10 εκατομμύρια. Η πιθανότητα να επικαλεστώ έναν κεραυνό σε ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο λεπτό είναι επίσης πολύ μικρή. Πριν από λίγο το έκανα για πρώτη φορά μέσα στα 23.400.000 λεπτά που έχω ζήσει ως τώρα· αμφιβάλλω αν θα το ξανακάνω ποτέ, επομένως ας πούμε ότι η πιθανότητα είναι 1 στις 25 εκατομμύρια.

Για να υπολογίσουμε τη αρθρωτή πιθανότητα να συμβεί η σύμπτωση και των δυο γεγονότων σε ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο λεπτό, πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τις δύο ξεχωριστές πιθανότητες. Με τους πρόχειρους υπολογισμούς μου, η πιθανότητα είναι 1 στις 250 τρισεκατομμύρια. Αν μου συνέβαινε μια σύμπτωση τέτοιου μεγέθους, θα τη χαρακτήριζα θαύμα και θα πρόσεχα τα λόγια μου στο μέλλον. Αλλά, παρ’ όλο που οι πιθανότητες να συμβεί είναι πολύ μικρές, μπορούμε και πάλι να τις υπολογίσουμε. Δεν είναι στην κυριολεξία μηδενικές.

Στην περίπτωση του μαρμάρινου αγάλματος, τα μόριά του ωθούν συνεχώς το ένα το άλλο, κινούμενα σε τυχαίες κατευθύνσεις. Οι ωθήσεις των διαφορετικοί μορίων ακυρώνουν η μια την άλλη, και έτσι το χέρι του αγάλματος παραμένει ακίνητο. Αν όμως, από καθαρή σύμπτωση, όλα τα μόρια συνέβαινε να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση ταυτοχρόνως, το χέρι θα κινούνταν. Αν στη συνέχεια αντέστρεφαν την κατεύθυνσή τους όλα μαζί, το χέρι θα κινούνταν αντίθετα. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατόν να κουνήσει το χέρι του ένα μαρμάρινο άγαλμα.

Είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Η πιθανότητα μιας τέτοιας σύμπτωσης είναι ασύλληπτα μικρή, αλλά όχι σε σημείο που να μην υπολογίζεται. Ένας συνάδελφος μου, φυσικός, είχε την ευγένεια να μου την υπολογίσει. Ο αριθμός είναι τόσο μεγάλος, ώστε ολόκληρη η ηλικία του σύμπαντος μέχρι τώρα, δεν θα επαρκούσε για να γράψουμε όλα τα μηδενικά! Είναι θεωρητικά δυνατόν για μια αγελάδα να πηδήσει πάνω από το Φεγγάρι, και το γεγονός αυτό είναι εξίσου απίθανο περίπου με την κίνηση του αγάλματος. Το συμπέρασμα από αυτό το μέρος του επιχειρήματος, είναι ότι μπορούμε να υπολογίσουμε πιθανότητες απίστευτα μικρές· τόσο μικρές, ώστε δεν θα μπορούσαμε ποτέ να τις θεωρήσουμε εύλογες, έστω και στη φαντασία μας.

Ας εξετάσουμε το θέμα τού τι θεωρούμε εύλογο.

Τα γεγονότα που μπορούμε να θεωρήσουμε εύλογα, αποτελούν μια στενή ζώνη στη μέση ενός πολύ ευρύτερου φάσματος, του φάσματος των δυνατών γεγονότων. Μερικές φορές η ζώνη αυτή είναι πιο στενή απ’ όσο θα έπρεπε. Εδώ έχουμε μια αντιστοιχία με την περίπτωση του φωτός. Τα μάτια μας είναι φτιαγμένα έτσι ώστε να αντιλαμβάνονται μια στενή ζώνη ηλεκτρομαγνητικών συχνοτήτων (εκείνες που ονομάζουμε φως), κάπου στη μέση του φάσματος που εκτείνεται από τα μακρά ραδιοφωνικά κύματα μέχρι τις ακτίνες Χ.

Δεν μπορούμε να δούμε τις ακτίνες που βρίσκονται έξω από τη στενή ζώνη του φωτός, μπορούμε όμως να κάνουμε υπολογισμούς γι’ αυτές και να κατασκευάσουμε όργανα που τις αντιλαμβάνονται. Με τον ίδιο τρόπο, γνωρίζουμε ότι οι κλίμακες του μεγέθους και του χρόνου εκτείνονται και προς τις δύο κατευθύνσεις πολύ πέρα από τη ζώνη που μπορούμε να φανταστούμε.

Ο νους μας δεν μπορεί να αντιληφθεί τις μεγάλες αποστάσεις με τις οποίες ασχολείται η αστρονομία ή τις μικρές αποστάσεις με τις οποίες ασχολείται η ατομική φυσική, μπορούμε όμως να εκφράσουμε αυτές τις αποστάσεις με μαθηματικά σύμβολα. Ο νους μας δεν μπορεί να φανταστεί ένα χρονικό διάστημα όπως το πικοδευτερόλεπτο (ένα τρισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου), μπορούμε όμως να κάνουμε υπολογισμούς, με πικοδευτερόλεπτα και να κατασκευάσουμε υπολογιστές που εκτελούν υπολογισμούς μέσα σε πικοδευτερόλεπτα. Ο νους μας δεν μπορεί να φανταστεί ένα χρονικό διάστημα όπως το ένα εκατομμύριο χρόνια, και πολύ περισσότερο τα διαστήματα των δισεκατομμυρίων χρόνων με τα οποία ασχολούνται συνήθως οι γεωλόγοι.

Όπως ακριβώς τα μάτια μας μπορούν να δουν μόνο εκείνη τη στενή ζώνη των ηλεκτρομαγνητικών συχνοτήτων την οποία έβλεπαν και οι πρόγονοι μας χάρη στον εξοπλισμό που τους προσέφερε η φυσική επιλογή, έτσι και ο εγκέφαλος μας είναι κατάλληλα κατασκευασμένος ώστε να μπορεί να χειρίζεται ορισμένες στενές ζώνες μεγέθους και χρόνου.

Φαίνεται ότι οι πρόγονοί μας δεν είχαν λόγους να ασχοληθούν με μεγέθη και χρονικά διαστήματα που υπερβαίνουν τα στενά όρια των καθημερινών πρακτικών αναγκών, και έτσι ο εγκέφαλός μας δεν ανέπτυξε ποτέ την ικανότητα να τα φαντάζεται. Είναι ίσως σημαντικό το γεγονός ότι το μέγεθος του ίδιου μας του σώματος βρίσκεται στη μέση της ζώνης των μεγεθών που μπορούμε να φανταστούμε και η διάρκεια της ζωής μας βρίσκεται περίπου στη μέση της ζώνης των χρονικών διαστημάτων που μπορούμε να φανταστούμε.

Μπορούμε να πούμε το ίδιο για τις απιθανότητες και τα θαύματα. Φανταστείτε μια διαβαθμισμένη κλίμακα απιθανοτήτων, ανάλογη με την κλίμακα από τα άτομα ως τους γαλαξίες ή τη χρονική κλίμακα από τα πικοδευτερόλεπτα ως τους γεωλογικούς αιώνες. Πάνω σ’ αυτή την κλίμακα σημειώνουμε διάφορα χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς. Στην αριστερή άκρη της κλίμακας βρίσκονται τα γεγονότα που είναι σχεδόν βέβαια, όπως η πιθανότητα ότι ο Ήλιος θα ανατείλει αύριο. Κοντά στην αριστερή άκρη τής κλίμακας βρίσκονται τα γεγονότα που είναι ελαφρώς απίθανα, όπως το να φέρεις εξάρες ρίχνοντας μόνο μία φορά δύο ζάρια.

Οι πιθανότητες να συμβεί αυτό είναι 1 στις 36 -και είναι κάτι που το έχουμε κάνει όλοι αρκετά συχνά. Προχωρώντας προς τη δεξιά άκρη του φάσματος, ένα άλλο χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς είναι η πιθανότητα ενός «τέλειου μοιράσματος» στο μπριτζ, στο οποίο ο καθένας από τους τέσσερις παίχτες παίρνει όλα τα χαρτιά ενός από τα τέσσερα «χρώματα». Οι πιθανότητες να μη συμβεί αυτό είναι 2.235.197.406.895.366368.301.559.999 προς 1.

Ας ονομάσουμε αυτό τον αριθμό ένα «μπριτζ» και ας τον χρησιμοποιήσουμε ως μονάδα απιθανότητας. Αν προβλέπαμε κάτι με απιθανότητα ενός μπριτζ και το γεγονός αυτό συνέβαινε, θα έπρεπε να θεωρήσουμε ότι έγινε θαύμα, εκτός αν υποψιαζόμασταν κάποια απάτη -και αυτό είναι πιο πιθανό. Αλλά θα μπορούσε να συμβεί σε ένα τίμιο μοίρασμα των χαρτιών και είναι πάρα πολύ πιθανότερο από το να κουνήσει το χέρι του ένα μαρμάρινο άγαλμα. Εν τούτοις, όπως είδαμε, ακόμη και η κίνηση του χεριού του αγάλματος έχει τη δική της θέση μέσα στο φάσμα των γεγονότων που θα μπορούσαν να συμβούν.

Η απιθανότητα αυτού του γεγονότος μπορεί να μετρηθεί, αν και για τον σκοπό αυτό χρειάζονται μονάδες πολύ μεγαλύτερες από τα «γιγαμπρίτζ». Ανάμεσα στις εξάρες και στο τέλειο μοίρασμα στο μπριτζ υπάρχει μια περιοχή από λιγότερο ή περισσότερο απίθανα γεγονότα που συμβαίνουν μερικές φορές. Σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται το να χτυπηθεί κάποιος από κεραυνό, να κερδίσει ένα μεγάλο ποσό στο λαχείο, να βάλει την μπάλα στην τρύπα με μία μόνο προσπάθεια στο γκολ και ούτω καθεξής.

Κάπου μέσα σ’ αυτή την περιοχή υπάρχουν επίσης εκείνες οι συμπτώσεις που μας δημιουργούν μια παράξενη, ανατριχιαστική αίσθηση, όπως το να ονειρευτούμε ένα συκεκριμένο πρόσωπο για πρώτη φορά μέσα σε δεκαετίες, και ξυπνώντας να μάθουμε ότι πέθανε εκείνη τη νύχτα. Λυτές οι παράξενες συμπτώτεις είναι πολύ εντυπωσιακές όταν συμβαίνουν σε μας ή σε κάποιον φίλο μας, αλλά η απιθανότητά τους μετριέται μόλις σε «πικομπρίτζ».

[…] Συχνά επισημαίνεται το γεγονός ότι οι χημικοί έχουν αποτύχει στις προσπάθειές τους να επαναλάβουν την αυτόματη εμφάνιση ζωής στο εργαστήριο. Αυτό το στοιχείο χρησιμοποιείται επανειλημμένως, σαν να αποτελεί τεκμήριο το οποίο καταρρίπτει τις θεωρίες που δοκιμάζουν οι χημικοί. Ωστόσο, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι, αντίθετα, θα έπρεπε να ανησυχούμε αν οι χημικοί κατάφερναν με μεγάλη ευκολία να παραγάγουν ζωή μέσα στον δοκιμαστικό σωλήνα. Ο λόγος είναι ότι τα πειράματα των χημικών γίνονται για μερικά μόνο χρόνια και όχι για δισεκατομμύρια χρόνια και ότι τα εκτελούν μόνο μια χούφτα χημικοί και όχι δισεκατομμύρια χημικοί.

Αν αποδεικνυόταν ότι η αυτόματη εμφάνιση της ζωής είναι ένα γεγονός τόσο πιθανό, ώστε να έχει συμβεί μέσα στις λίγες ανθρώπινες δεκαετίες κατά τις οποίες γίνονται τα πειράματα, τότε η ζωή θα έπρεπε να έχει εμφανιστεί πολλές φορές στη Γη και σε πλανήτες που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας με τον δικό μας. Φυσικά, όλα αυτά παρακάμπτουν ορισμένα σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το αν οι χημικοί έχουν καταφέρει να αναπαραγάγουν πιστά τις συνθήκες που επικρατούσαν στην αρχέγονη Γη, αλλά ακόμη κι έτσι, με δεδομένο ότι δεν μπορούμε να απαιτήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα, αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε το επιχείρημα.

Αν η εμφάνιση της ζωής ήταν ένα πιθανό γεγονός για τα συνηθισμένα ανθρώπινα κριτήρια, τότε σε σημαντικό αριθμό πλανητών που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας θα έπρεπε να έχει αναπτυχθεί από κάποια όντα σχετική τεχνολογία εδώ και αρκετό καιρό (αν λάβουμε υπόψη μας ότι τα ραδιοφωνικά κύματα κινούνται με ταχύτητα 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο), ώστε να έχουμε λάβει τουλάχιστον μία εκπομπή κατά τις δεκαετίες που έχουμε τον απαραίτητο εξοπλισμό.

Ίσως υπάρχουν περίπου 50 άστρα που βρίσκονται σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας, αν θεωρήσουμε ότι εκεί ζουν όντα που διαθέτουν τη σχετική τεχνολογία, τουλάχιστον για όσο διάστημα τη διαθέτουμε κι εμείς. Αλλά τα 50 χρόνια δεν είναι παρά μια φευγαλέα στιγμή, και θα ήταν μεγάλη σύμπτωση αν οι εξελίξεις ενός άλλου πολιτισμού ήταν τόσο συγχρονισμένες με του δικού μας. Αν συμπεριλάβουμε στον υπολογισμό μας εκείνους τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία πριν από 1.000 χρόνια, θα υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο άστρα σε εμβέλεια ραδιοεπικοινωνίας (μαζί με όσους πλανήτες βρίσκονται σε τροχιά γύρω τους).

Αν συμπεριλάβουμε και τους πολιτισμούς που είχαν ραδιοφωνική τεχνολογία εδώ και 100.000 χρόνια, μπαίνει μέσα στην ακτίνα επικοινωνίας ολόκληρος ο Γαλαξίας με τα τρισεκατομμύρια άστρα του. Φυσικά, τα εκπεμπόμενα σήματα θα εξασθενούσαν σε μεγάλο βαθμό αν διένυαν τόσο τεράστιες αποστάσεις.

Έτσι, φτάσαμε στο ακόλουθο παράδοξο: Αν μια θεωρία για την εμφάνιση της ζωής είναι αρκετά «εύλογη» ώστε να ικανοποιεί την υποκειμενική μας κρίση για το τι είναι πιθανό, τότε είναι υπερβολικά «εύλογη» για να εξηγήσει την έλλειψη ζωής στο σύμπαν όπως το παρατηρούμε. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, η θεωρία που αναζητούμε πρέπει να είναι τέτοια ώστε να φαίνεται απίθανη στη φαντασία μας, η οποία περιορίζεται από τα όρια του μεγέθους και του χρόνου της ζωής μας.

[…] Εξακολουθούμε να μη γνωρίζουμε πώς ακριβώς άρχισε η φυσική επιλογή στη Γη. Αυτό το κείμενο είχε έναν μετριοπαθή σκοπό: Να αναλύσει ποιο είδος θεωρίας θα μπορούσε να εξηγήσει με ποιον τρόπο πρέπει να εμφανίστηκε η ζωή πάνω στη Γη. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια σαφής και αποδεκτή εξήγηση για την εμφάνιση της ζωής, οπωσδήποτε δεν πρέπει να εκληφθεί ως πρόβλημα για τη δαρβινική κοσμοθεωρία, όπως γίνεται μερικές φορές εξαιτίας κάποιων ευσεβών πόθων.

Το επιχείρημα της πολικής αρκούδας

[…] Σήμερα οι θεολόγοι έχουν την τάση να δείχνουν τους πολύπλοκους έμβιους μηχανισμούς και να λένε «είναι αδύνατο να πιστέψει κανείς» ότι τέτοια πολυπλοκότητα, ή τέτοια τελειότητα, θα μπορούσε να προκόψει από τη φυσική επιλογή. Όποτε διαβάζω ένα σχόλιο αυτής της μορφής, μου έρχεται η διάθεση να γράψω στο περιθώριο του βιβλίου: «Μίλα μόνο για τον εαυτό σου».

Υπάρχουν πολλά παρόμοια παραδείγματα (εγώ μέτρησα 35 σε ένα κεφάλαιο) σε ένα πρόσφατο βιβλίο με τίτλο «The Probability of Cod» (Η πιθανότητα του Θεού), του Hugh Monicfiore, επισκόπου του Μπίρμιγχαμ. Ο επίσκοπος πιστεύει στην εξέλιξη, αλλά δεν μπορεί να πιστέψει ότι η φυσική επιλογή είναι επαρκής εξήγηση για την πορεία που έχει πάρει η εξέλιξη, εν μέρει επειδή όπως και πολλοί άλλοι, υποπίπτει στο θλιβερό σφάλμα να θεωρεί τη φυσική επιλογή «τυχαία» και «χωρίς νόημα». Ο επίσκοπος χρησιμοποιεί κατά κόρον το επιχείρημα της προσωπικής δυσπιστίας, όπως θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε. Μέσα σε ένα κεφάλαιο βρίσκονται με τη σειρά που τις παραθέτω, οι ακόλουθες φράσεις:

Δεν φαίνεται να υπάρχει εξήγηση με βάση τη δαρβινική θεωρία.

Δεν είναι πιο εύκολο να εξηγήσουμε.

Είναι δύσκολο να καταλάβουμε.

Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε.

Είναι εξίσου δύσκολο να εξηγήσουμε.

Δεν το βρίσκω εύκολο να καταλάβω.

Δεν το βρίσκω εύκολο να δω.

Το βρίσκω δύσκολο να καταλάβω.

Δεν φαίνεται δυνατόν να εξηγηθεί.

Δεν βλέπω πώς.

Ο νεοδαρβινισμός δεν μπορεί να εξηγήσει πολλές από τις πολύπλοκες συμπεριφορές των ζώων.

Δεν είναι εύκολο να κατανοήσουμε πώς μια τέτοια συμπεριφορά θα μπορούσε να εξελιχθεί αποκλειστικά και μόνο μέσα από τη φυσική επιλογή.

Είναι αδύνατον.

Πώς μπορεί να εξελίχθηκε ένα τόσο πολύπλοκο όργανο.

Δεν είναι εύκολο να δει κανείς.

Είναι δύσκολο να καταλάβουμε.

Το επιχείρημα της προσωπικής δυσπιστίας είναι εξαιρετικά αδύναμο, όπως είχε επισημάνει και ο ίδιος ο Δαρβίνος. Σε μερικές περιπτώσεις στηρίζεται στην απλή άγνοια. Για παράδειγμα, ένα από τα γεγονότα που βρίσκει τόσο δύσκολο να καταλάβει ο επίσκοπος είναι το λευκό χρώμα της πολικής αρκούδας. Όσο για την παραλλαγή, δεν είναι πάντοτε εύκολο να εξηγηθεί με βάση τις αρχές του νεοδαρβινισμού. Αν οι πολικές αρκούδες είναι το κυρίαρχο είδος στην Αρκτική, τότε δεν θα χρειαζόταν να αναπτύξουν αυτή τη λευκόχρωμη παραλλαγή.

Αυτό θα πρέπει να μεταφραστεί ως εξής: Εγώ προσωπικά, απ’ όσο μπορώ να καταλάβω, καθώς κάθομαι στο γραφείο μου, χωρίς να έχω επισκεφτεί ποτέ την Αρκτική, χωρίς να έχω δει ποτέ πολική αρκούδα σε άγρια κατάσταση και έχοντας σπουδάσει κλασική λογοτεχνία και Θεολογία, δεν κατάφερα ως τώρα να βρω κάποιον λόγο για τον οποίον οι πολικές αρκούδες μπορεί να ωφελούνται από το γεγονός ότι είναι λευκές.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, γίνεται παραδεκτό ότι μόνο τα ζώα που είναι λεία άλλων ζώων χρειάζονται παραλλαγή. Ο επίσκοπος παραβλέπει το γεγονός ότι και τα αρπακτικά ζώα ωφελούνται επίσης όταν μπορούν να κρυφτούν από τη λεία τους. Οι πολικές αρκούδες κυνηγούν φώκιες που ξεκουράζονται στον πάγο. Αν η φώκια δει την αρκούδα να πλησιάζει από μακριά, μπορεί να ξεφύγει. Υποψιάζομαι ότι αν ο επίσκοπος φανταστεί μια φαιά αρκούδα να προσπαθεί να πλησιάσει μια φώκια πάνω στο χιόνι χωρίς να γίνει αντιληπτή, θα βρει αμέσως την απάντηση στο πρόβλημά του.

Το επιχείρημα της πολικής αρκούδας μπορεί να καταρριφθεί πολύ εύκολα, αλλά, από μια σημαντική άποψη, δεν είναι αυτό το θέμα. Ακόμη και αν η μεγαλύτερη αυθεντία του κόσμου δεν μπορεί να εξηγήσει κάποιο παράξενο βιολογικό φαινόμενο, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ανεξήγητο. Πολλά μυστήρια παρέμεναν ανεξήγητα για αιώνες, μέχρι τελικά να διαλευκανθούν. Μπορώ να πω ότι οι περισσότεροι σύγχρονοι βιολόγοι δεν θα δυσκολεύονταν να ερμηνεύσουν και τα 35 παραδείγματα του επισκόπου με βάση τη θεωρία της φυσικής επιλογής, αν και δεν είναι όλα τους τόσο απλά, όσο οι πολικές αρκούδες. Εντούτοις να δοκιμάζουμε την ανθρώπινη επινοητικότητα. Ακόμη κι αν βρίσκαμε ένα παράδειγμα που δεν θα μπορούσαμε να το εξηγήσουμε, δεν θα ήταν συνετό να βγάλουμε πολύ βιαστικά και γενικά συμπεράσματα από τη δική μας ανικανότητα. Ο ίδιος ο Δαρβίνος ήταν πολύ σαφής σ’ αυτό το σημείο.

Υπάρχουν και πιο σοβαρές μορφές του επιχειρήματος της προσωπικής δυσπιστίας· μορφές που δεν στηρίζονται απλώς και μόνο στην άγνοια ή την έλλειψη επινοητικότητας για την ανεύρεση κάποιας εξήγησης. Μια μορφή του επιχειρήματος, χρησιμοποιεί άμεσα την τρομερή αίσθηση δέους και θαυμασμού που αισθανόμαστε όλοι, όταν βλέπουμε εξαιρετικά πολύπλοκους μηχανισμούς, όπως τη λεπτομερή τελειότητα του συστήματος ηχοεντοπισμού που διαθέτουν οι νυχτερίδες. Το επιχείρημα υπονοεί ότι κάτι τόσο υπέροχο δεν είναι δυνατόν να εξελίχθηκε με τη φυσική επιλογή. Ο επίσκοπος παραθέτει και επιδοκιμάζει ορισμένες σκέψεις του

Ο Bennett σχετικά με τον ιστό της αράχνης: Είναι αδύνατον για κάποιον που έχει παρακολουθήσει την εργασία (της αράχνης) για πολλές ώρες να θεωρήσει ότι ούτε οι αράχνες αυτού του είδους ούτε οι πρόγονοί τους ήταν οι αρχιτέκτονες του ιστού, ή ότι ο ιστός θα μπορούσε να δημιουργηθεί βήμα προς βήμα μέσα από τυχαίες παραλλαγές. Θα ήταν τόσο παράλογο όσο και το να υποθέσουμε ότι οι πολύπλοκες και ακριβείς αναλογίες του Παρθενώνα δημιουργήθηκαν με την τυχαία απόθεση κομματιών μαρμάρου σε σωρούς.

Δεν είναι καθόλου αδύνατον. Αυτό πιστεύω ακράδαντα, και πρέπει να πω ότι έχω κάποια πείρα στις αράχνες και τους ιστούς τους. Ο επίσκοπος συνεχίζει με το ανθρώπινο μάτι, θέτοντας μια ρητορική ερώτηση στην οποία πιστεύει ότι δεν υπάρχει απάντηση: «Πώς μπορεί να εξελίχθηκε ένα τόσο πολύπλοκο όργανο;».

Αυτό δεν είναι επιχείρημα, είναι απλώς άλλη μια έκφραση δυσπιστίας. Πιστεύω ότι η διαισθητική δυσπιστία την οποία όλοι μπαίνουμε στον πειρασμό να αισθανθούμε για τα όργανα άκρας τελειότητας και περιπλοκής, όπως τα ονόμαζε ο Δαρβίνος, ωφείλεται σε δύο λόγους. Κατ’ αρχάς, δεν έχουμε διαισθητική αντίληψη του τεράστιου χρονικού διαστήματος που είναι διαθέσιμο για τις εξελικτικές αλλαγές. Οι περισσότεροι επικριτές της φυσικής επιλογής δέχονται ότι μπορεί να επιφέρει κάποιες μικρές αλλαγές, όπως το σκούρο χρώμα που εξελίχθηκε σε διάφορα είδη λεπιδόπτερων μετά τη βιομηχανική επανάσταση.

Ωστόσο, αφού το δεχτούν αυτό, επισημαίνουν πόσο μικρή είναι η συγκεκριμένη αλλαγή. Όπως υπογραμμίζει ο επίσκοπος Montefiore, το σκούρο λεπιδόπτερο δεν είναι ένα νέο είδος. Συμφωνώ ότι η αλλαγή αυτή είναι μικρή και ότι δεν μπορεί να συγκριθεί με την εξέλιξη του ματιού ή του ηχοεντοπισμού. Από την άλλη πλευρά, όμως, τα λεπιδόπτερα χρειάστηκαν μόνο εκατό χρόνια για να κάνουν αυτή την αλλαγή. Το χρονικό διάστημα των εκατό χρόνων φαίνεται μεγάλο για μας, επειδή υπερβαίνει τη διάρκεια της ζωής μας. Για έναν γεωλόγο, όμως, είναι γύρω στις χίλιες φορές μικρότερο από το χρονικό διάστημα που μπορεί συνήθως να μετρήσει!

Τα μάτια δεν απολιθώνονται και έτσι δεν ξέρουμε πόσον χρόνο χρειάστηκε ο δικός μας τύπος ματιού για να εξελιχθεί στη σημερινή του πολυπλοκότητα και τελειότητα από το τίποτε, αλλά το διαθέσιμο χρονικό διάστημα είναι αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Σκεφτείτε, σαν σύγκριση, την αλλαγή που επέφερε ο άνθρωπος σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα με τη γενετική επιλογή των σκύλων. Μέσα σε μερικές εκατοντάδες, ή το πολύ χιλιάδες χρόνια, φτάσαμε από τον λύκο στα πεκινουά, τα μπουλντόγκ, τα τσιουάουα και τα σκυλιά του Αγίου Βερνάρδου. Μπορεί όμως να πείτε ότι όλες αυτές οι ράτσες εξακολουθούν να είναι σκυλιά· δεν μετατράπηκαν σε διαφορετικό «είδος» ζώου.

Ναι, αν σας παρηγορεί να παίζετε έτσι με τις λέξεις, μπορείτε να τα αποκαλέσετε όλα σκυλιά. Σκεφτείτε όμως το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί. Ας θεωρήσουμε ότι το συνολικό χρονικό διάστημα που χρειάστηκαν όλες αυτές οι ράτσες σκυλιών για να εξελιχθούν από τον λύκο, αντιστοιχεί σε ένα συνηθισμένο βήμα. Τότε, στην ίδια κλίμακα, πόσο θα έπρεπε να περπατήσουμε για να γυρίσουμε στη Λούση και τους ομοίους της, τα παλαιότερα ανθρώπινα απολιθώματα που χωρίς καμία αμφιβολία περπατούσαν σε όρθια στάση; Η απάντηση είναι γύρω στα 3,2 χιλιόμετρα.

Και πόσο θα έπρεπε να περπατήσουμε για να επιστρέψουμε στην αρχή της εξέλιξης πάνω στη Γη; Η απάντηση είναι ότι θα έπρεπε να διασχίσουμε με τα πόδια ολόκληρη τη διαδρομή από το Λονδίνο ως τη Βαγδάτη. Σκεφτείτε τη συνολική ποσότητα αλλαγής που απαιτείται για να περάσουμε από τον λύκο στο τσιουάουα και κατόπιν πολλαπλασιάστε τη με τον αριθμό των βημάτων ανάμεσα στο Λονδίνο και στη Βαγδάτη. Αυτό θα σας δώσει κάποια διαισθητική ιδέα της ποσότητας αλλαγής που μπορούμε να περιμένουμε στην πραγματική φυσική επιλογή.

Η δεύτερη αιτία της εύλογης δυσπιστίας που μας προκαλεί η εξέλιξη των εξαιρετικά πολύπλοκων οργάνων, λόγου χάρη, των ματιών του ανθρώπου και των αυτιών της νυχτερίδας, είναι μια διαισθητική εφαρμογή της θεωρίας των πιθανοτήτων. Ο επίσκοπος Montcfiore παραθέτει τα σχόλια του C.E. Raven για τους κούκους. Οι κούκοι γεννούν τα αβγά τους στις φωλιές άλλων πουλιών, τα οποία αναλαμβάνουν εν αγνοία τους το ρόλο του θετού γονέα. Όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η βιολογική προσαρμογή του κούκου δεν είναι απλή αλλά πολλαπλή. Οι κούκοι έχουν πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικό που τους καθιστούν ικανούς να ζήσουν με παρασιτικό τρόπο. Για παράδειγμα, η μητέρα έχει τη συνήθεια να γεννά στις φωλιές άλλων πουλιών, και το μωρό έχει τη συνήθεια να πετάει τα νεογέννητα του άλλου πουλιού έξω από τη φωλιά. Και οι δύο συνήθειες βοηθούν τον κούκο να πετύχει στην παρασιτική ζωή του.

Και ο Raven συνεχίζει: Είναι φανερό ότι καθεμιά από τις συνθήκες που εντάσσονται σ’ αυτή την ακολουθία είναι ουσιώδης για την επιτυχία του όλου. Εντούτοις, καθεμιά από μόνη της είναι άχρηστη. Όλο αυτό το «τέλειο έργο» θα πρέπει να επιτεύχθηκε ταυτόχρονα. Οι πιθανότητες να προκύψει τυχαία μια τέτοια σειρά συμπτώσεων, όπως αναφέραμε ήδη, είναι απειροελάχιστες.

Επιχειρήματα όπως αυτό, είναι κατ’ αρχήν πιο αξιόλογα από όσα στηρίζονται στην απλή δυσπιστία. Η μέτρηση της στατιστικής πιθανότητας ενός γεγονότος αποτελεί τον σωστό τρόπο για να εκτιμήσουμε πόσο πιστευτό είναι… Ωστόσο, πρέπει να εφαρμόζεται σωστά! Το επιχείρημα του Raven έχει δύο σφάλματα. Πρώτον, υπάρχει η γνωστή -και θα πρέπει να προσθέσω, μάλλον εκνευριστική- σύγχυση της φυσικής επιλογής με το «τυχαίο». Το τυχαίο είναι οι μεταλλάξεις.

Η φυσική επιλογή, όμως, είναι ακριβώς το αντίθετο του τυχαίου. Δεύτερον, απλούστατα δεν είναι σωστό ότι κάθε συνθήκη από μόνη της είναι άχρηστη. Δεν είναι αλήθεια ότι ολόκληρη η τέλεια διεργασία προσαρμογής πρέπει να επιτεύχθηκε ταυτόχρονα. Δεν είναι αλήθεια ότι κάθε μέρος είναι απαραίτητο για την επιτυχία του όλου. Ένα απλό, στοιχειώδες, ημιτελές μάτι ή αφτί ή σύστημα ηχοεντοπισμού ή σύστημα παρασιτισμού του κούκου, κ.λπ. είναι καλύτερο από το τίποτε. Χωρίς μάτι είσαι εντελώς τυφλός. Με μισό μάτι μπορεί τουλάχιστον να είσαι σε θέση να αντιληφθείς τη γενική κατεύθυνση της κίνησης ενός αρπακτικού ζώου, έστω και αν δεν μπορείς να εστιάσεις και να σχηματίσεις ευκρινή εικόνα. Μια τέτοια ιδιότητα μπορεί να καθορίσει τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο.

«Ο τυφλός ωρολογοποιός» του Βρετανού βιολόγου και συγγραφέα, Ρίτσαρντ Ντόκινς

                           

                       

http://terrapapers.com/?p=39711