Πυρρίχιος, ο χορός της Αθηνάς Παλλάδας

Ο πιο σημαντικός ίσως χορός των Ελλήνων Ποντίων είναι ο χορός Σέρρα ή Πυρρίχιος. Όχι γιατί είναι ο πιο διαδεδομένος, αλλά γιατί είναι ο πιο γνωστός ακόμη και σε άτομα μη ποντιακής καταγωγής.
Οι πληροφορίες που μπορεί να πάρει κάποιος για το χορό από διάφορα site στο διαδίκτυο είναι πολλές και συγκεχυμένες. Αναφέρεται ο Πύρρος ή Νεοπτόλεμος ως το πρόσωπο από το οποίο πήρε το όνομα του ο χορός (Πίνδαρος, Λουκιανός). Επίσης πως ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές λέει ότι προέρχεται από τον Λάκωνα Πύρριχο, ενώ ο Στράβων και ο Πολυδεύκης τον συνδέουν με τον Κρητικό Πύρριχο.

Εδώ λοιπόν υπάρχει μια σύγχυση πολύ συχνή. Γιατί τα παραπάνω δεν αφορούν την προέλευση του χορού. Αφορούν μόνο την ετυμολογία του.

Αυτός είναι ο λόγος που κάποιοι υποστηρίζουν πως ο χορός έχει κρατήσει μόνο το αρχαίο όνομα χωρίς να έχει ουσιαστικές καταβολές από την Αρχαιότητα. Ας δούμε όμως –μακριά από οποιοδήποτε site– τι υποστηρίζουν οι ίδιοι οι αρχαίοι συγγραφείς για τη δημιουργία του χορού:
Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούν δημιουργό του τη θεά Αθηνά (Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Λουκιανός, Όμηρος). Σύμφωνα με τη μυθολογία η θεά Αθηνά ήταν η πρώτη που χόρεψε τον πυρρίχιο τη στιγμή που ξεπήδησε από το κεφάλι του Δία (δεν γεννήθηκε), με πλήρη πολεμικό εξοπλισμό. Από τον Πλάτωνα μάλιστα πληροφορούμαστε την προέλευση του ονόματος της θεάς: «Παλλάδα» επειδή αυτή κατά την εκτέλεση του χορού «πάλλεται». Η Αθηνά τον χόρεψε επίσης μετά τη νίκη επί των Τιτάνων, και εκείνη τη στιγμή τον δίδαξε η ίδια στους ανθρώπους.

Ερυθρόμορφη λήκυθος: Παραστάσεις με πυρριχίστρια και αυλητρίδα

Επειδή όμως ο πυρρίχιος δεν είναι μόνο χορός αλλά και μουσική, πρέπει να κοιτάξουμε αν τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τη Θεωρία της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής. Όπως είναι γνωστό, η θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής έχει σωθεί και μάλιστα υπάρχουν αρκετά συγγράμματα, π.χ. Αριστόξενος, Ευκλείδης, Αλύπιος και πολλοί άλλοι… Σύμφωνα με αυτήν, πυρρίχιος είναι οποιοσδήποτε χορός σε 7 χρόνους. Οι χοροί αυτοί, οι πυρρίχιοι, είναι το γένος το λεγόμενο «επίτριτον» ή «επί τρίτων». Το γένος αυτό είναι αφιερωμένο στη θεά Αθηνά –ο ιερός αριθμός 7 , ο οποίος δεν γεννάει και δεν γεννιέται αρμόζει μόνο σε αυτήν που δεν γεννήθηκε και δεν γέννησε ποτέ–, όπως οι χοροί σε πέντε χρόνους (παιάνες) είναι αφιερωμένοι στον Απόλλωνα, οι χοροί σε εννιά χρόνους είναι αφιερωμένοι στον Δία κλπ.

Ο πυρρίχιος ως πολεμικός χορός δεν ήταν ο μόνος. Αυτή είναι μια άλλη σύγχυση που πρέπει να ξεκαθαριστεί.

Πολεμικοί χοροί ήταν πολλοί, όπως οι παιάνες (πανελλήνια), ο καλαβρυσμός (Θράκη και Καρία Μικράς Ασίας), ο τελεσίας (Μακεδονία), η καρπαία (Θεσσαλία) κ.ά. Κανένας όμως από αυτούς δεν ονομάζεται πυρρίχιος, παρότι όλοι είναι πολεμικοί. Αυτό πρέπει να γίνει ξεκάθαρο γιατί πολλοί οι οποίοι δεν έχουν μελετήσει τη θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής ονομάζουν σωρηδόν τους πολεμικούς χορούς πυρρίχιους, ώστε να ονομάζεται πυρρίχιος μέχρι και ο τσάμικος – κάτι που για τους αρχαίους θα ήταν τουλάχιστον αστείο!

Σημαντικός ήταν ο πυρρίχιος στη λατρεία της Άρτεμης, κατά την οποία οι χορευτές ήταν γυναίκες (ο Καλλίμαχος ονομάζει αυτόν τον πυρρίχιο «πρύλις»). Η Άρτεμις όπως είναι γνωστό ήταν η προστάτιδα των Αμαζόνων. Οι Αμαζόνες όμως ζούσαν στον Εύξεινο Πόντο και ήταν κόρες του Άρη (πολεμικός θεός). Όλα αυτά μόνο τυχαία δεν μπορούν να είναι…

Πυρριχίστρια σε ναό με άγαλμα της Αρτέμιδος. Όπως φανερώνει ο βωμός και η πρόσοψη ναού, πρόκειται για ιερό. Η χορεύτρια αναπαριστά θέση άμυνας και ετοιμασίας για επίθεση.

Τέλος δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε τα μουσικά όργανα τα οποία συνόδευαν τον πυρρίχιο. Από την Αρχαιότητα ο πυρρίχιος εκτελούνταν μόνο με πνευστά όργανα. Ο λόγος είναι ότι τα πνευστά όργανα είναι κατεξοχήν πολεμικά (Άρης), σε αντιδιαστολή με τα έγχορδα τα οποία θεωρούνταν όργανα του Απόλλωνα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης πως τη στιγμή του πολέμου οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πνευστά όργανα του τύπου του ζουρνά στην οπισθοφυλακή του στρατεύματος.
Συμπερασματικά, για να ονομαστεί κάποιος σύγχρονος χορός ως συνέχεια του αρχαίου πυρρίχιου πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: 1ον να είναι σε 7 χρόνους, 2ον να είναι πολεμικός, 3ον να παίζεται με πνευστά όργανα.

Για παράδειγμα: Ο συρτός καλαματιανός (όπως και πολλοί άλλοι ελληνικοί χοροί) είναι σε 7 χρόνους αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση πολεμικός χορός· ο τσάμικος είναι πολεμικός χορός αλλά δεν είναι σε 7 χρόνους, κ.ο.κ. Συνεπώς μόνο ο πυρρίχιος των Ελλήνων Ποντίων μπορούμε να πούμε πως είναι η συνέχεια του αρχαίου πύρριχου, στη μορφή που διασώζεται με αγγείον ή ζουρνά.

Ροζαλία Ελευθεριάδου

______
Πηγές

• Aristoxenus von Tarent: Melik und Rhythmik des classischen Hellenenthums (Αριστόξενος, Μελικά και Ρυθμικά Στοιχεία), Georg Olms έκδ., Hildesheim 1965.
• Dionysius of Halicarnassus. L. Radermacher. In Aedibus B.G. Teubneri, Λιψία 1904.
• Ομήρου Ιλιάδα.
• Πλάτων, Κρατύλος.
• Λουκιανός, Θεών Διάλογοι (ο πυρρίχιος που εκτελεί η Αθηνά είναι χορός νίκης που συμβολίζει τον αγώνα και τη δικαίωση απέναντι στα επίγεια, ακόμη και στο ίδιο το γεγονός της γέννησης).
• Καλλίμαχος, Εις Άρτεμιν.
• Πίνδαρος, 12ος Πυθιόνικος. Αναφέρει ότι η Αθηνά (πολεμική θεά) δημιουργεί τον αυλό και την τέχνη του. Βλέποντας στην αντανάκλαση των νερών ότι το πρόσωπό της παραμορφώνεται καθώς παίζει τον αυλό, τον πετά και αυτός πέφτει στη Φρυγία της Μικράς Ασίας, καθόλου τυχαίος τόπος για το θέμα που πραγματευόμαστε.
• Αθήναιος, Δειπνοσοφιστές.
• www.musicportal.gr/ancient_greek_music_instruments/?lang=el.

Πηγή:
pontos-news.gr

https://ellaniapili.blogspot.com/2017/03/blog-post_408.html