ΕΤΣΙ ΜΑΣ ΕΛΕΓΧΟΥΝ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ «ΕΠΙΚΥΡΙΑΡΧΟΙ» (Μέρος ΙΙ - ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ)

Μπορεί ο άνθρωπος να είναι μαριονέτα στα χέρια κάποιου που κινεί τα νήματα, αλλά η γνώση και η προερχόμενη από αυτήν επίγνωση, είναι το πρώτο βήμα για την ελευθερία του … την ελευθερία την οποία ποτέ δεν πρόκειται να αναζητήσει, εκείνος που έχει την ψευδαίσθηση πως είναι ελεύθερος ...

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Το άρθρο που ακολουθεί, αποτελεί συνέχεια του αρχικού (Μέρος Ι – ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΕ ΖΩΑ)  και περιλαμβάνει επιλεγμένα ψυχολογικά - κοινωνικά πειράματα που πραγματοποιήθηκαν σε ανθρώπους, τα εύλογα συμπεράσματα των οποίων απαντούν σε πολλά …

Φυσικά πέρα απ΄ όσα θα παρατεθούν, έχει πραγματοποιηθεί σε βάθος χρόνου μεγάλος αριθμός ψυχολογικών – κοινωνικών πειραμάτων κάθε είδους, άλλοτε με εθελοντές και άλλοτε με «εθελοντές», άλλοτε με ιατρικό μανδύα (με  ή χωρίς εισαγωγικά) και άλλοτε από ερευνητικές ομάδες «ειδικών Υπηρεσιών» που διατηρήθηκαν «απόρρητα», γιατί απλά «κάποιοι» θέλουν να γνωρίζουν καλά τη «λειτουργία» του υποκειμένου που θέλουν να υποτάξουν …  

Παρ΄ότι το θέμα είναι ιδιαίτερης βαρύτητας, πέρα από την περιγραφή του κάθε πειράματος που θα προηγείται του σχετικού video για την διευκόλυνση του αναγνώστη, για την οικονομία του άρθρου θα αποφευχθούν ιδιαίτερες επεξηγήσεις, λόγω του αυτονόητου των συμπερασμάτων και των προεκτάσεών τους …

1.   ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ MILGRAM  (ΤΟ ΤΕΡΑΣ ΜΕΣΑ ΜΑΣ)

Περιγραφή - επεξήγηση

Το 1962, ο επίκουρος καθηγητής Ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Yale των ΗΠΑ Stanley Milgram (1933 – 1984), στο πλαίσιο της μελέτης για την κατανόηση της υπακοής στην εξουσία, για την μελέτη της αντίδρασης των ανθρώπων όταν καλούνται να εκτελέσουν εντολές που έρχονται σε σύγκρουση με την συνείδησή τους,  πραγματοποίησε ένα από τα πιο «αντιδεοντολογικά» αλλά και πιο σημαντικά πειράματα στην ιστορία της Ψυχολογίας, απογυμνώνοντας την ανθρώπινη ψυχή.

Τα υποκείμενα του πειράματος ήταν άντρες εθελοντές ηλικίας από 20 έως 50 ετών, που ανταποκρίθηκαν σε σχετική αγγελία εφημερίδας, και οι οποίοι δέχθηκαν έναντι κάποιας μικρής αμοιβής, να συμμετάσχουν σε ένα πείραμα σχετικό με την μνήμη και την μάθηση 

Σε κάθε επανάληψη του πειράματος συμμετείχαν δύο άτομα, φαινομενικά εθελοντές, αλλά στην πραγματικότητα ήταν μόνο ο ένας, ενώ ο άλλος ήταν συνεργάτης του Milgram. Μετά από μία «στημένη» κλήρωση η οποία φαινόταν δίκαια ώστε να μην υποψιαστεί κάτι ο εθελοντής, δίνονταν οι ρόλοι του «εξεταστή» και του «εξεταζόμενου». Αυτονόητα, πάντα ο ρόλος του εξεταζόμενου «κληρωνόταν» στον συνεργάτη του Milgram, ενώ του εξεταστή στον ανυποψίαστο εθελοντή.   

Στην εισαγωγική φάση του πειράματος, ο ερευνητής έδενε τον «έκπληκτο» «εξεταζόμενο» (συνεργάτη) παρουσία του «εξεταστή» (εθελοντή) σε ένα κάθισμα και τον συνέδεε με ηλεκτρόδια. Στην συνέχεια ο ερευνητής οδηγούσε τον «εξεταστή» (εθελοντή) σε παρακείμενο χώρο, όπου τον έβαζε να καθίσει μπροστά σε μία κονσόλα ηλεκτρογεννήτριας στην οποία υπήρχαν διακόπτες με τις ενδείξεις … 15 Volts, 30 Volts, 50 Volts κλπ, ενώ στον τελευταίο διακόπτη υπήρχε η ένδειξη «450 Volts. Προσοχή! Κίνδυνος!»

«Εξεταστής» και «εξεταζόμενος» μπορούσαν να επικοινωνήσουν αλλά δεν είχαν μεταξύ τους οπτική επαφή. Σύμφωνα με το «σενάριο» του πειράματος, δίνονταν στον «εξεταζόμενο» να μάθει κάποια ζεύγη λέξεων. Στην συνέχεια, ο «εξεταστής» θα έλεγε την πρώτη των λέξεων και ο «εξεταζόμενος» θα έπρεπε να αναφέρει το ζεύγος της. Σε περίπτωση που η απάντησή του ήταν λανθασμένη, τότε ο «εξεταστής» θα έπρεπε να κατεβάσει τον πρώτο διακόπτη των 15 volts, προκαλώντας αντίστοιχο ηλεκτροσόκ στον «εξεταζόμενο», στην δεύτερη λάθος απάντηση να κατεβάσει τον δεύτερο διακόπτη των 30 Volts κ.ο.κ  έτσι ώστε κάθε λανθασμένη απάντηση να συνοδεύεται με ηλεκτροσόκ αυξανόμενης έντασης.  

  

Αξίζει να σημειωθεί, ότι για την αύξηση του βαθμού δυσκολίας, σε ανύποπτο χρόνο και πριν γίνει η «κλήρωση», ο «εξεταζόμενος» (συνεργάτης) εκμυστηρευόταν στον «εξεταστή» (εθελοντή) πως δήθεν αντιμετώπιζε καρδιακό πρόβλημα.

Το κυρίως μέρος του πειράματος

Ο «εξεταστής» βρίσκεται μπροστά στην κονσόλα και πίσω του στέκεται ο υπεύθυνος του πειράματος, ενώ δεν έχει οπτική επαφή με τον «εξεταζόμενο».

Πριν την έναρξη, η ηλεκτρογεννήτρια είχε αποσυνδεθεί από τον «εξεταζόμενο» συνεργάτη και είχε συνδεθεί με ένα μαγνητόφωνο στο οποίο είχαν ηχογραφηθεί  κραυγές πόνου, ανάλογα με την ένταση του ρεύματος που υποτίθεται ότι θα διαπερνούσε τον «εξεταζόμενο»

Η οδηγία του επικεφαλής του πειράματος προς τον «εξεταστή» ήταν σαφής … «Θα λέτε την πρώτη λέξη από τα ζεύγη και θα πρέπει να σας απαντήσει την αντίστοιχη. Αν κάνει λάθος θα κατεβάσετε τον πρώτο διακόπτη που θα του προξενήσει ηλεκτροσόκ 15 V. Σε κάθε λανθασμένη απάντηση, θα κατεβάζετε τον αμέσως επόμενο διακόπτη»

Μετά από κάποιες «λανθασμένες» απαντήσεις και ανάλογα αυξανόμενης έντασης «ηλεκτροσόκ», ο «εξεταζόμενος», αρχίζει να εκδηλώνει ανάλογες αντιδράσεις…. στην αρχή διαμαρτυρόμενος, πιο μετά φωνάζοντας ότι θέλει να τον λύσουν, να σταματήσει το πείραμα, στην συνέχεια παραπονούμενος για τα καρδιακά του προβλήματα και προοδευτικά κλαίγοντας, φωνάζοντας από τον πόνο, χτυπώντας τον διαχωριστικό τοίχο και στο τέλος σιωπώντας ολοκληρωτικά δίνοντας την αίσθηση ότι έχει χάσει τις αισθήσεις του. Σημειώνεται δε εδώ, ότι με βάση τους «κανόνες» του πειράματος, εάν ο «εξεταζόμενος» δεν απαντούσε σε κάποια ερώτηση, αυτό θα έπρεπε να θεωρηθεί σαν λάθος απάντηση και ο «εξεταστής» να προβεί σε πιο έντονο ηλεκτροσόκ 

Έναρξη

Ο «εξεταστής» εκφωνεί τις πρώτες λέξεις και ο «εξεταζόμενος» απαντά σωστά στην αρχή. Με το πρώτο λάθος, ο «εξεταστής» κοιτάζει τον υπεύθυνο του πειράματος που του λέει να προχωρήσει σε ηλεκτροσόκ. Τα 15V δεν δείχνουν να ενοχλούν τον «εξεταζόμενο», αλλά όσο τα λάθη αυξάνονται, αυξάνεται και η δόση του ρεύματος στα ηλεκτροσόκ με τον «εξεταζόμενο» να αντιδρά δείχνοντας αγανάκτηση, απελπισία και πόνο. Πριν από κάθε ηλεκτροσόκ ο «εξεταστής» γυρίζει και κοιτάζει τον πειραματιστή, ο οποίος με σταθερή φωνή του λέει ότι το πείραμα πρέπει να συνεχιστεί. 

Ο «εξεταστής» βασανίζει έναν άγνωστο άνθρωπο … έναν εθελοντή σαν τον ίδιον με τον οποίο λίγο πριν συζητούσαν στον προθάλαμο, απλά γιατί υπακούει στις εντολές του «επικεφαλής» του πειράματος …

Ο «εξεταζόμενος» φωνάζει, κλαίει, επικαλείται τον θεό και εκλιπαρεί για έλεος, αλλά ο «εξεταστής» συνεχίζει να υπακούει στο πειραματιστή που με την ίδια σταθερή φωνή του λέει να συνεχίσει. Όταν κάποιοι «εξεταστές», δίσταζαν να συνεχίσουν, ο πειραματιστής τους παρότρυνε με μια συγκεκριμένη σειρά τεσσάρων παραινέσεων … «Παρακαλώ συνεχίστε», «Το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε», «Είναι απολύτως σημαντικό να συνεχίσετε» και «Δεν έχετε άλλη επιλογή.    Πρέπει να συνεχίσετε» …  Αν ο εθελοντής μετά απ΄ αυτές επέμενε να σταματήσει, τότε το πείραμα διακοπτόταν.

Στην «δόση» των 345V, o «εξεταζόμενος» ουρλιάζει από τον «πόνο» και «χάνει τις αισθήσεις του» … έτσι, δεν ανταποκρίνεται στην τελευταία ερώτηση.

Παρά την άσχημη πια ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο «εξεταστής», αλλά και παρά την διαμαρτυρία του ότι ο «εξεταζόμενος» είναι ήδη λιπόθυμος, ο πειραματιστής του υπενθυμίζει ότι η μη απάντηση θεωρείται λάθος απάντηση και τον προτρέπει να σηκώσει και τον τελευταίο διακόπτη, διαβεβαιώνοντάς τον ότι «το πείραμα είναι ελεγχόμενο» και πως δεν πρέπει να ανησυχεί … Δυστυχώς, οι περισσότεροι εθελοντές υπάκουαν στον «υπεύθυνο» και κατέβαζαν και τον τελευταίο διακόπτη των 450V …

Πόσοι όμως από τους εθελοντές «εξεταστές» έφτασαν μέχρι το τέλος του πειράματος; 

Πριν πραγματοποιήσει το πείραμα ο Milgram είχε κάνει μία δική του «δημοσκόπηση» σε έναν κύκλο ψυχιάτρων και ψυχολόγων ρωτώντας τους τι ποσοστό εθελοντών κατά την άποψή τους θα ολοκλήρωνε το πείραμα. Σχεδόν όλοι συμφωνούσαν ότι κανένας δεν θα έφτανε μέχρι το τέλος, εκτός ίσως από κάποιους που τυχόν είχαν παθολογικά σαδιστικές τάσεις. Δυστυχώς, οι «λογικές» προγνώσεις τους αποδείχθηκαν λάθος.

Μόνο το 5% των εθελοντών «εξεταστών» αρνήθηκαν από την αρχή να συμμετάσχουν στο πείραμα και αποχώρησαν. Το 95% παρέμεινε και πραγματοποίησε στους «εξεταζόμενους» ηλεκτροσόκ αρκετά επάνω από τα 150V, ενώ το 65% έφτασε μέχρι τέλους και κατέβασε τον διακόπτη των πιθανώς θανατηφόρων 450V !

Το ασφαλές αλλά τραγικό συμπέρασμα του πειράματος …

… ήταν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων, θα βασανίσει και ίσως θα σκοτώσει έναν άγνωστο, αρκεί να δέχεται εντολές από κάποιον με «κύρος», αλλά και να νιώθει ότι δεν τον βαρύνει η ευθύνη της πράξης, αφού απλά … «εκτελεί εντολές»

Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Milgram, με πρόθεση να ανακουφίσει όσους εθελοντές «εξεταστές» συμμετείχαν στο πείραμα, τους ενημέρωσε ότι κανένας «εξεταζόμενος» δεν είχε πραγματικά βασανιστεί. Παρ΄ότι όμως η πρόθεσή του ήταν καλή, οι εθελοντές και ιδίως το 65% που έφτασε στο τελευταίο στάδιο, πέρασαν την υπόλοιπη ζωή τους με τύψεις …

Ο ίδιος ο Milgram συνόψισε το 1974 το συμπέρασμά της μελέτης του στο άρθρο «Οι κίνδυνοι της υπακοής» ως εξής (απόσπασμα) …

 « …  Έστησα ένα απλό πείραμα στο Πανεπιστήμιο Yale, για να διαπιστώσω πόσον πόνο θα μπορούσε να προκαλέσει ένας απλός πολίτης, σε ένα άλλο πρόσωπο, μόνο και μόνο, επειδή έτσι διατάχθηκε από έναν πειραματιστή επιστήμονα… Η εξαιρετική προθυμία των ενηλίκων ν’ ακολουθήσουν σχεδόν σε οποιοδήποτε μήκος τις εντολές της εξουσίας, αποτελεί το κύριο εύρημα της μελέτης και το γεγονός απαιτεί επειγόντως εξηγήσεις. Οι απλοί άνθρωποι, που κάνουν απλά τη εργασία τους, και χωρίς καμία ιδιαίτερη εχθρότητα από την πλευρά τους, μπορούν να μετατραπούν σε ενεργούς παράγοντες σε μια τρομερή καταστρεπτική διαδικασία. Επιπλέον, ακόμη και όταν τα καταστρεπτικά αποτελέσματα της εργασίας τους γίνονται απολύτως σαφή, και τους ζητείται να προβούν σε ενέργειες ασυμβίβαστες με θεμελιώδεις κανόνες της ηθικής, σχετικά λίγοι άνθρωποι έχουν τους πόρους που απαιτούνται για να αντισταθούν στην εξουσία»

Το πείραμα …

Επαναλήφθηκε κάποιο ανάλογο πείραμα;

Αν και το πείραμα πραγματοποιήθηκε και από πολλούς επιστήμονες διαφόρων χωρών με αποτελέσματα ανάλογα αυτών του Milgram, και μάλιστα παρουσιάζοντας σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα ψηλότερα ποσοστά εθελοντών που έφτασαν στο τελευταίο στάδιο, θα εστιάσουμε μόνο σε ένα σχετικά πρόσφατο.

To 2015 πραγματοποιήθηκε ανάλογο πείραμα από ερευνητές της σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Wroclaw της Πολωνίας, υπο την εποπτεία του καθηγητού Tomasz Grzyb, που έκαναν και την σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Social Psychological and Personality Science». Το πείραμα στο οποίο συμμετείχαν 40 άνδρες εθελοντές και 40 γυναίκες εθελόντριες, ηλικίας από 18 μέχρι 69 ετών, κατέληξε σε τραγικότερα συμπεράσματα, αφού διαπιστώθηκε ότι το 90% ήταν πρόθυμο να προβεί στο ισχυρότερο ηλεκτροσόκ!

Μία πολύ μεγάλη «πρόοδος» … Ενώ στο πείραμα του Milgram «μόνο» το 65% έφτασε στο τελευταίο στάδιο, 50 χρόνια μετά, το πολωνικό πείραμα έδειξε ότι το ποσοστό ανέβηκε στο 90% …

… και μία από τις πιο σύγχρονες εκτελέσεις του πειράματος 

ΣΧΟΛΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ:  Ο υπάλληλος της Εφορίας, ο υπάλληλος της Τράπεζας, ο δικαστικός, ακόμα και ο δικαστικός κλητήρας που υπογράφουν ή συμμετέχουν στην κατάσχεση ενός σπιτιού για χρέος 1.000€, «κάνουν την δουλειά τους» υπακούοντας σε εντολές. Ο αστυνομικός που ραντίζει με χημικά τους διαμαρτυρόμενους συνταξιούχους, «κάνει την δουλειά του» υπακούοντας σε εντολές. Ο υπάλληλος της ΔΕΗ που κόβει το ρεύμα στο σπίτι της άπορης πολύτεκνης οικογένειας, απλά «κάνει την δουλειά του» … το ίδιο, και ο υπάλληλος ενός καταστήματος που προσπαθεί να πουλήσει ένα ελλαττωματικό προϊόν ή ένα χαλασμένο τρόφιμο αφού κι΄ αυτός «κάνει την δουλειά του» υπακούοντας στις εντολές του καταστηματάρχη …  Ακόμα και ο πολιτικός που προσυπογράφει ένα καταστροφικό για την πατρίδα του μνημόνιο, υπακούει σε εντολές … και μάλιστα πολύ πιο ισχυρές απ΄ αυτές του πειραματιστή προς τον εθελοντή - «εξεταστή»  …

Δυστυχώς, οι περισσότεροι από εμάς, ό,τι εντύπωση και αν έχουμε για τον εαυτό μας, είμαστε εν δυνάμει «εξεταστές» που θα κατεβάσουμε τον διακόπτη των 450V … Αν όμως θέλουμε να είμαστε ή να ξαναγίνουμε ελεύθεροι άνθρωποι, θα πρέπει να διατηρήσουμε (μέσα σε νόμιμο πλαίσιο) το αυτεξούσιό μας … με οποιοδήποτε κόστος …

2.   ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΦΥΛΑΚΙΣΗΣ ΤΟΥ STANFORD  (Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΦΥΣΗΣ)

Το «πείραμα φυλάκισης» πραγματοποιήθηκε το 1971 από την ερευνητική ομάδα του καθηγητού Ψυχολογίας Philip Zimbardo του Πανεπιστημίου του Stanford, με σκοπό να μελετηθούν οι ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει η μετατροπή ενός ατόμου σε φυλακισμένο ή δεσμοφύλακα ...

Μέθοδος – διαδικασία

Για τις ανάγκες του πειράματος, αναζητήθηκαν με αγγελία εθελοντές φοιτητές (με αμοιβή) από τους οποίους επιλέχθηκαν 24, απόλυτα σωματικά και ψυχικά υγιείς, χωρίς ιστορικό χρήσης ναρκωτικών, βίας ή εγκληματικής συμπεριφοράς και κατά βάση ανήκοντες στην μεσαία τάξη, προκειμένου να υποδυθούν τους κρατούμενους και τους φύλακες σε μία «φυλακή» η οποία δημιουργήθηκε για τον σκοπό του πειράματος στο υπόγειο του κτιρίου της Επιστήμης της Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου. Ο δε ρόλοι, μοιράστηκαν στους φοιτητές μετά από σχετική κλήρωση.

Οι 12 φοιτητές που είχαν κληρωθεί για τον ρόλο του «κρατούμενου», πριν από την έναρξη του πειράματος είχαν την εντολή να περίμεναν στο σπίτι τους, όπου σε απροειδοποίητο χρόνο συλλαμβάνονταν με την κατηγορία της ένοπλης ληστείας από πραγματικούς αστυνομικούς του τοπικού τμήματος (που συνεργάστηκε για την διεξαγωγή του πειράματος) και οι οποίοι ακολούθησαν τις προβλεπόμενες διαδικασίες (ανάγνωση δικαιωμάτων, λήψη αποτυπωμάτων κλπ).  

Οι «φυλακισμένοι» φορούσαν εσώρουχα και φόρμες, δεν απαντούσαν στα ονόματά τους αλλά σε αριθμούς, είχαν στο πόδι μια μικρή αλυσίδα και θα ζούσαν σε σκληρές συνθήκες, έχοντας μόνον τα στοιχειώδη (στρώματα ύπνου, απλό φαγητό κλπ)

Από την άλλη, οι 12 «φύλακες» οι οποίοι φορούσαν ομοιόμορφες στολές στρατιωτικού τύπου, γκλόπς και γυαλιά – καθρέφτη, είχαν τις τυπικές υποχρεώσεις ενός δεσμοφύλακα, όπως η 8ωρη εργασία σε βάρδιες, επισκέψεις και ελέγχους σε κελιά και κρατούμενους, ανακρίσεις, κλπ

Την πρώτη ημέρα της διεξαγωγής του πειράματος, ο καθηγητής Zimbardo εμφανίστηκε με στολή δεσμοφύλακα συμμετέχοντας στο πείραμα, ο οποίος και ενημέρωσε τους φρουρούς πως υπήρχε μόνο ένας κανόνας … ότι απαγορευόταν η σωματική τιμωρία

Ο Zimbardo ουσιαστικά ήθελε, αφενός μεν να καταδείξει μέσω των «κρατουμένων» τι συμβαίνει σε έναν άνθρωπο όταν του αφαιρεθούν η ατομικότητα – αξιοπρέπεια, και η ζωή του μεταβληθεί σε πλήρως ελεγχόμενη,  και αφετέρου να αποδείξει μέσω των «δεσμοφυλάκων», την κατάργηση εννοιών όπως ο ανθρωπισμός, οι ηθικές αξίες κλπ, πράγμα συνηθισμένο σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης  

Εκτέλεση - διεξαγωγή

Κατά το πείραμα, αποκαλύφθηκε πολύ πιο γρήγορα απ΄όσο αναμενόταν η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης, με τους κρατούμενους να δέχονται πολλαπλές ταπεινώσεις και τιμωρίες από τους δεσμοφύλακές τους. 

Την δεύτερη κιόλας μέρα του πειράματος οι φυλακισμένοι οργάνωσαν μαζική εξέγερση διαμαρτυρίας για τις συνθήκες κράτησής τους, την οποία οι «δεσμοφύλακες» αυτοσχεδιάζοντας, την κατέστειλαν με την χρήση πυροσβεστήρων.

Η κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται ολοένα και περισσότερο με ανακρίσεις, ταπεινωτικές συμπεριφορές (ακόμα και σεξουαλικές), σωματικές τιμωρίες, κατασχέσεις στρωμάτων, μέχρι και απαγορεύσεις πρόσβασης στο μπάνιο, πράγμα που οδήγησε στην αναγκαστική απομάκρυνση δύο «κρατουμένων» οι οποίοι παρουσίασαν σημεία έντονης ψυχολογικής καταπόνησης.

Παρ΄ότι κάποιοι «δεσμοφύλακες» προσπάθησαν να βοηθήσουν ενεργά τους «κρατουμένους», το πείραμα κατέδειξε ότι το 1/3 αυτών παρουσίασε ακραία σαδιστική συμπεριφορά, αλλά και ο ίδιος ο καθηγητής ταυτίστηκε με τον ρόλο του …  

Από την έναρξη του πειράματος του Stanford, «δεσμοφύλακες» και «φυλακισμένοι» μπήκαν αμέσως στους ρόλους τους ξεπερνώντας όμως κάθε προβλέψιμο όριο, με αποτέλεσμα σύντομα να δημιουργηθούν στο απάνθρωπο περιβάλλον της «φυλακής» επικίνδυνες και ψυχολογικά καταστροφικές καταστάσεις.

Η συνειδητοποίηση του Zimbardo αφενός ότι ο ίδιος είχε επιτρέψει παθητικά την δημιουργία αυτής της έκρυθμης κατάστασης, και αφετέρου τα όσα συγκλονιστικά ανέφεραν οι συμμετέχοντες σε προγραμματισμένες ψυχολογικές συνεδρίες, οδήγησαν στην πρόωρη διακοπή του πειράματος, έξι ημέρες μετά την έναρξή του. 

ΑΞΙΟΣΗΜΕΙΩΤΑ …

-   Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ, προκειμένου να κατανοηθούν – εξηγηθούν οι συγκρούσεις στους χώρους κράτησης των Πεζοναυτών

-    Ένα εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι κανένας από τους «κρατούμενους» του πειράματος δεν ζήτησε να εγκαταλείψει το πείραμα  πρόωρα, παρά την διαβεβαίωση ότι θα αμείβονταν ούτως ή άλλως για όλο το χρονικό διάστημα

-   Το πείραμα όπως τελικά πραγματοποιήθηκε, όχι μόνο επικρίθηκε για την επικινδυνότητά του σε ψυχικό και συναισθηματικό επίπεδο, αλλά θεωρείται από πολλούς μάλλον σαν πείραμα πεδίου παρά σαν επιστημονικό με αποτέλεσμα να μην το αξιολογούν. Εξ΄ άλλου ένα σημαντικό στοιχείο για την εξαγωγή συμπερασμάτων είναι η επανάληψη του πειράματος, πράγμα που είναι εξαιρετικά δύσκολο για το πείραμα του Stanford. Έτσι, μπορεί σαν ένα επιστημονικό εγχείρημα να απέτυχε, αλλά σίγουρα απέφερε κάποια συμπεράσματα για την ανθρώπινη ψυχολογία

-   Πολλές παρόμοιες μελέτες πραγματοποιήθηκαν με βάση το συγκεκριμένο πείραμα, αλλά με πολύ αυστηρότερους ελέγχους εφαρμογής.

-   Το πείραμα φυλάκισης του Stanford, απετέλεσε το θέμα των κινηματογραφικών ταινιών «Das Experiment» (2001), «The experiment» (2010) και  «The Stanford Prison Experiment» (2015)

ΣΧΟΛΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Ακόμα και σε αυτή την εικονική φυλακή, η ψευδαίσθηση της εξουσίας και του ελέγχου που δημιουργήθηκε σε απλούς φοιτητές, ήταν ικανή να τους ωθήσει να χάσουν τον εαυτό τους, οδηγώντας τους σε ακατανόητα απάνθρωπη συμπεριφορά.

Θεωρούμε ότι οποιαδήποτε περαιτέρω ανάλυση στις προεκτάσεις του πειράματος, ή και σύνδεσή του με το αντίστοιχο του Milgram είναι περιττή, αφού κάθε σχετική σκέψη και συνειρμός είναι αυτονόητα …

VIDEOS

Το πείραμα του Stanford σε ένα 10λεπτο video με ελληνικούς υποτίτλους   



… και το ίδιο πείραμα σε μεγαλύτερη έκταση με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες



… και το επίσημο «trailer» της κινηματογραφικής ταινίας «The Stanford Prison Experiment» (2015)  





3.   ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ ASCH

Ο πρωτοπόρος Πολωνός ψυχολόγος Solomon Asch  (1907 - 1996), καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στις ΗΠΑ (και καθηγητής του Stanley Milgram που προαναφέρθηκε στο άρθρο), έγινε γνωστός κυρίως για μία σειρά μελετών και το «πείραμα συμμόρφωσης» (που πραγματοποιήθηκε με διάφορες παραλλαγές), μέσα από το οποία ερεύνησε την συμπεριφορά των ανθρώπων σε συνθήκες «κοινωνικής πίεσης» … δηλαδή την επίδραση της ομάδας επάνω στο άτομο, σε θέματα προσωπικών απόψεων.

Το πείραμα του Asch, ένα πείραμα σταθμός, καταδεικνύει με σαφή τρόπο την ανθρώπινη κοινωνική πραγματικότητα, όπου το άτομο υποτάσσεται στην δύναμη της κοινής γνώμης. Απέδειξε ότι ο μέσος άνθρωπος έχει την τάση να συμμορφωθεί με την επικρατούσα άποψη (με την συμπεριφορά των πολλών) όταν βρίσκεται σε μία «ομάδα» και αντιλαμβάνεται ότι η γνώμη του έρχεται σε σύγκρουση με την άποψή της. Επιστημονικές έρευνες συμπληρώνουν, ότι στον μέσο άνθρωπο κάθε φορά που οι αντιλήψεις του διαφέρουν από την κοινή γνώμη, ενεργοποιείται μία συγκεκριμένη εγκεφαλική λειτουργία η οποία και τον προσαρμόζει σ΄ αυτήν.

Το περίφημο πείραμα συμμόρφωσης πραγματοποιήθηκε από τον Asch στο κολέγιο του Swarthmore το 1951 με φοιτητές οι οποίοι κλήθηκαν να συμμετάσχουν εθελοντικά σε ένα υποτιθέμενο πείραμα οπτικής. Σε αυτό, ο πειραματιστής εμφάνιζε στους φοιτητές δύο κάρτες. Στην μία φαίνονταν τρεις γραμμές διαφορετικού μήκους και καθένας από τους συμμετέχοντες θα έπρεπε να αναφέρει ποια από τις τρεις είχε το ίδιο μήκος με μία «γραμμή αναφοράς», που φαινόταν στην δεύτερη κάρτα του πειραματιστή.

Η διαδικασία

Σε κάθε επανάληψη του πειράματος, συμμετείχε μία ομάδα 5-7 ατόμων. Όλοι ήταν προσυνεννοημένοι για το τι και πως θα απαντούσαν, και μόνο ο ένας απ΄ αυτούς – ο οποίος ήταν και το αντικείμενο της έρευνας - είχε άγνοια για τον πραγματικό σκοπό του πειράματος.

Ο «εξεταστής» έκανε την πρώτη ερώτηση (που ονόμαζαν «δοκιμή») εμφανίζοντας τις δύο κάρτες που προαναφέρθηκαν. Στις πρώτες ερωτήσεις, όλοι έδιναν τις προφανώς σωστές απαντήσεις κι΄ έτσι το «υποκείμενο» το οποίο βρισκόταν στην προτελευταία κατά σειρά θέση, ένιωθε άνετα αφού υπήρχε απόλυτη συμφωνία. Από την τρίτη όμως ερώτηση, οι συνεργαζόμενοι άρχιζαν να δίνουν όλοι την ίδια λανθασμένη απάντηση, με προφανή σκοπό να διαπιστωθεί εάν το «υποκείμενο» θα ανταποκρινόταν συμφωνώντας με τους υπόλοιπους, παρ΄ ότι η απάντηση που είχαν δώσει ήταν εξόφθαλμα λανθασμένη.

Αρχικά ο Asch θεωρούσε ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν ήταν δυνατόν να συμφωνήσουν με κάτι τόσο φανερά λανθασμένο, αλλά η πραγματοποίηση του πειράματος τον διέψευσε τις εκτιμήσεις του … 

Τα αποτελέσματα του πειράματος ήταν συγκλονιστικά, δείχνοντας ότι … το 32% (κατ΄ άλλους το 37%) των «εξεταζομένων» έδινε την ίδια λανθασμένη απάντηση με τους υπόλοιπους της ομάδας, το 75% απάντησε λάθος σε μία τουλάχιστον από τις ερωτήσεις, ενώ μόνο το 25% δεν «συμμορφώθηκε» σε καμία δοκιμή με την υπόλοιπη ομάδα.

Τα «υποκείμενα» μετά την λήξη του πειράματος, αναφέρθηκαν σε αυτό λέγοντας ότι είχαν βιώσει αφενός μεν μία γνωστική σύγκρουση (για το ποιος έδινε την σωστή απάντηση), και αφετέρου μια συναισθηματική, σχετικά με το αν θα έπρεπε να συμφωνήσουν ή να εναντιωθούν στις προφανώς λανθασμένες απαντήσεις της ομάδας.

Δυστυχώς, το πείραμα του Asch απέδειξε ότι σε ερωτήματα των οποίων οι απαντήσεις ήταν προφανείς, κάτω από συνθήκες «κοινωνικής πίεσης», μόνον ο ένας στους τέσσερις κράτησε στάση απόλυτης ανεξιγνωμίας … και επίσης δυστυχώς, ανάλογα αποτελέσματα κατέδειξαν παρόμοια πειράματα σε διάφορες παραλλαγές στα χρόνια που ακολούθησαν …

ΣΧΟΛΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Για τα υψηλά ποσοστά των ατόμων που «συμμορφώθηκαν», θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι τα ερωτήματα όχι μόνο είχαν προφανέστατη απάντηση, αλλά και ότι υπεβλήθησαν σε φοιτητές που συμμετείχαν «ανέμελα» σε ένα απλό τεστ οπτικής.  Έτσι, εύλογα δημιουργείται μία μάλλον ρητορική ερώτηση … Πόσο μεγαλύτερα θα ήταν τα ποσοστά «συμμόρφωσης» σε ερωτήματα της πραγματικής ζωής στα οποία οι απαντήσεις δεν είναι προφανείς; Πόσο θα αυξάνονταν  αν τα ερωτήματα υποβληθούν σε άτομα που ανήκουν σε κάποιου είδους οργάνωση (πολιτική, επαγγελματική, κλπ) η οποία αυτονόητα ασκεί επάνω τους πολύ μεγαλύτερη «κοινωνική πίεση»;;;    

Μήπως … από την κάθε μόδα ή το είδος της «εποχικής» μουσικής, μέχρι την κατανάλωση αλκοόλ και την χρήση ουσιών, δεν είναι κάποιο είδος «συμμόρφωσης»;

Μήπως ακόμα και η απλή φράση … «Έλα μωρέ … όλοι το κάνουν», δεν είναι ένα είδος συμμόρφωσης;

Το «σύστημα», έχει την εμπειρία, την γνώση και την δύναμη να κατευθύνει την «κρίσιμη μάζα», ξέροντας απλά ότι μεγάλο ποσοστό θα την ακολουθήσει άβουλα … Το «σύστημα» θέλει να είσαι, ή να γίνεις το «υποκείμενο» του Asch … Πρόβαλε αντίσταση!                    

Αντί επιλόγου στην ενότητα, επιλεγμένα αποφθέγματα για το θέμα …

-   «Η συμμόρφωση, είναι ο δεσμοφύλακας της ελευθερίας …»

-   «Η αμοιβή για την συμμόρφωση, είναι το να είσαι αρεστός σε όλους, εκτός από τον εαυτό σου»

-   «Η συμμόρφωση σε μία άρρωστη κοινωνία, είναι … το να είσαι άρρωστος»

-   «Γεννήθηκες πρότυπο. Μη πεθάνεις αντίγραφο»

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΗ:  Αυτονόητα όταν αναφερόμαστε στην μη «συμμόρφωση», σε καμία περίπτωση δεν υπονοούμε την μη συμμόρφωση στους νόμους, ή σε οτιδήποτε παραβιάζει με οιονδήποτε τρόπο τα δικαιώματα των άλλων

VIDEOS
Πείραμα συμμόρφωσης με ελληνικούς υποτίτλους σε ένα video μικρής διάρκειας (1:58) …



… και άλλο ένα μεγαλύτερης διάρκειας (8΄19΄΄) με ιδιαίτερης σημασίας λεπτομέρειες …



Ανάλογο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον πείραμα συμμόρφωσης που διεξήγαγε η τηλεοπτική εκπομπή “Brain Games” σε προθάλαμο ιατρείου, κατά το οποίο όταν ακούγεται ένας συγκεκριμένος ήχος, όλοι οι επισκέπτες σηκώνονται όρθιοι. Με την είσοδό του το ανυποψίαστο «υποκείμενο», όχι μόνο συμμορφώνεται, αλλά και συνεχίζει να σηκώνεται κάθε φορά που ακούει τον ήχο, ακόμα και όταν πια έχει μείνει μόνη της στον προθάλαμο …



… και ανάλογο χαρακτηριστικό «πείραμα» εποχής σε ασανσέρ, από αμερικανικό τηλεοπτικό κανάλι εκπομπής τύπου «Candid camera» (δυστυχώς συνοδευόμενο από τα τεχνητά τηλεοπτικά «γέλια») όπου τα ανυποψίαστα «υποκείμενα» συμμορφώνονται στην αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά των «συνεπιβατών» τους





4.   ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ MONTREAL

… και όχι, δεν πρόκειται για κάποιο από τα γνωστά πειράματα της CIA (με το πρόσχημα της έρευνας για την θεραπεία ψυχικών παθήσεων) στον Καναδά με LSD,  επαναπρογραμματισμούς και πλύσεις εγκεφάλων κλπ κλπ, αλλά για κάποιο που δεν έγινε γνωστό και το οποίο δημοσιεύθηκε το 1967 σε γαλλικό συνδρομητικό περιοδικό, ενώ για τα ελληνικά δεδομένα, για πρώτη φορά ΕΔΩ 

Πρόκειται για ένα περίεργο πείραμα που πραγματοποιήθηκε στο Montreal τον Μάιο του 1961 και πάλι από ερευνητική ομάδα Μυστικών Υπηρεσιών, με ιδιαίτερα όμως συμπεράσματα. Κατά την εκτέλεσή του, τέθηκε σε 100 εθελοντές ηλικίας από 30 έως 50 ετών, μεταξύ άλλων ένα ερώτημα … «Επειδή οι αριθμοί και τα χρονικά διαστήματα είναι σχετικά για κάθε άνθρωπο, θέλουμε να μας πεις εάν το διάστημα των έξι μηνών είναι για σένα μικρό ή μεγάλο»

Όλο το υπόλοιπο ερωτηματολόγιο που τέθηκε στους εθελοντές, δεν είχε κανένα νόημα, αφού είχε σαν μόνο σκοπό να καλύψει αυτή την ερώτηση, η οποία ήταν η μόνη που ενδιέφερε την ερευνητική ομάδα.

Από τους 100 ερωτηθέντες, οι 76 απάντησαν ότι το διάστημα είναι μεγάλο, ενώ οι υπόλοιποι 24 ότι είναι μικρό.

Σε κάθε έναν που έδωσε την απάντηση «μικρό», η επιστημονική ομάδα «αποκάλυψε» ότι σε ανάλογα πειράματα που είχαν γίνει στο παρελθόν και στην ίδια ερώτηση, το 60% των εθελοντών που απάντησαν το ίδιο (δηλαδή «μικρό») πέθαναν μέσα σε χρονικό διάστημα δύο ετών. Εξήγησαν δε πως ίσως αυτό να οφείλεται σε κάποιου είδους «πρόγνωση» που κάνει ασυνείδητα ο εγκέφαλος, ή σε κάποια πιο πολύπλοκη διαδικασία σχετιζόμενη με εγκεφαλικά ιόντα, αλλά όπως «ομολόγησαν» το θέμα ήταν ακόμα υπό έρευνα και εξέφρασαν την ελπίδα ότι σύντομα θα είχαν την απάντηση. Τέλος, αφού ζήτησαν ευγενικά εχεμύθεια από τους εθελοντές για «λόγους εθνικής ασφαλείας», τους αποχαιρέτησαν ...

Αυτονόητα, η ανακάλυψη αυτής της επιστημονικής ομάδας την οποία και «απεκάλυψαν» ήταν ψέμα. Ωστόσο οι 24 εθελοντές θορυβήθηκαν όταν «ενημερώθηκαν» από ειδικούς επιστήμονες … και αυτό ήταν αρκετό να τους δηλητηριάσει την ζωή.
Σύμφωνα με επιστημονικά στοιχεία, μόνο το 1% των ανθρώπων ηλικίας 30 – 50 ετών πεθαίνουν ξαφνικά (από καρδιακά, καρκίνο, τροχαία κλπ), γεγονός που επαληθεύτηκε στους 76 εθελοντές του πειράματος, οι οποίοι εμφάνισαν μία απώλεια ζωής, δηλαδή ποσοστό 1,3%, στατιστικά αποδεκτό. Για τους 24 όμως άλλους εθελοντές, τα πράγματα κύλισαν τελείως διαφορετικά, αφού έχασαν την ζωή τους οι 9 από αυτούς, εμφανίζοντας δηλαδή θνησιμότητα σε ποσοστό 37,5%!

Το πόρισμα της επιστημονικής ομάδας, απλά συμφώνησε με το αυτονόητο. Η «γνώση» του επικείμενου θανάτου τους συνέτριψε. Μετά τον θάνατο των εθελοντών του πειράματος, μέλη της επιστημονικής ομάδας προσέγγισαν τους οικείους των νεκρών, από τους οποίους έμαθαν ότι το μυαλό των «πειραματόζωων» έδειχνε κολλημένο κάπου, δείχνοντας ότι κάτι τους απασχολούσε. Σαν αποτέλεσμα είχαν μειωμένη απόδοση στην εργασία τους, εκδήλωσαν παραβατική συμπεριφορά και κατάθλιψη. Οι 7 από αυτούς απολύθηκαν και τους «πήρε ο κατήφορος». Δύο απ΄ αυτούς φυλακίστηκαν, τέσσερις σκοτώθηκαν σε τροχαία (εκ των οποίων οι δύο υπό επήρεια αλκοόλ), τρείς πέθαναν από καρδιακά προβλήματα και τέλος, δύο από ξαφνική εμφάνιση και ραγδαία εξέλιξη καρκίνου     

                                    

Η εντυπωσιακή διαπίστωση, ότι δηλαδή ο εγκέφαλος των εθελοντών επιτέθηκε στο σώμα τους λόγω της βεβαιότητάς του περί του επικείμενου θανάτου, εξέπληξε τόσο τα μέλη της ερευνητικής ομάδας, όσο και τους πολιτικούς προϊσταμένους τους, στους οποίους και υποβλήθηκε το σχετικό πόρισμα

Είπαν, ότι είναι σαν να βάζεις ένα ζευγάρι γυαλιά στους φακούς του οποίου έχει τοποθετηθεί ένα κόκκινο φίλτρο. Φορώντας τα κάποιος, όλα γύρω του ξαφνικά αποκτούν κόκκινη απόχρωση. Βέβαια τίποτα δεν έχει αλλάξει, παρά μόνο ο τρόπος με τον οποίο βλέπει εκείνος … με τη μόνη διαφορά, ότι στο πείραμα, το φίλτρο ήταν ο θάνατος … και αυτό ήταν το εφαλτήριο να σκεφτούν κάτι πολύ πιο σημαντικό. Σκέφτηκαν ότι κάποιο μελλοντικό φίλτρο θα μπορούσε να περιέχει κάθε είδους ιδεολογική πεποίθηση, εξάπλωση ασθενειών, οικονομικές κρίσεις ή και «προφητείες» … αυτοεκπληρούμενες, που απλά θα ωθούν αόρατα στην πραγματοποίηση των όσων θέλουν οι «τοποθετητές φίλτρων»

Αν και σαφώς προϋπήρχαν, από το 1961 και με την ουσιαστική βοήθεια της τεχνολογίας που αναπτύχθηκε από τότε αλματωδώς, τοποθετήθηκαν στην ανθρωπότητα πολλά παραμορφωτικά «φίλτρα», έργο που κυρίως (τουλάχιστον για τα ελληνικά δεδομένα) ανατέθηκε στα κάθε είδους ΜΜΕ, αλλά και πιο πρόσφατα στο διαδίκτυο ...

ΣΧΟΛΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Τι συμβαίνει όταν «ειδικοί» ενημερώνουν τον μέσο άνθρωπο ότι θα πεθάνει (και όχι «πιθανώς» όπως στην περίπτωση του πειράματος); Με το «θανατηφόρο φίλτρο» στα μάτια του, προετοιμάζεται, το περιμένει, και συνήθως πεθαίνει ...

Η εφαρμογή του στην ελληνική «κρίση» (και όχι μόνο)

Τι συμβαίνει όμως κατ΄ αναλογία όταν «ειδικοί» … πολιτικοί, δημοσιογράφοι, αναλυτές, οικονομολόγοι, βομβαρδίζουν κυριολεκτικά έναν λαό ότι ζούσε όπως δεν έπρεπε να ζει και ότι είναι υπεύθυνος για την οικονομική εξαθλίωση της χώρας του (αναφέροντας και κάποια πραγματικά παραδείγματα για να ενισχύσουν την αληθοφάνεια), βεβαιώνοντάς τον παράλληλα ότι αναπόφευκτα θα πτωχεύσει;  Για τον μέσο άνθρωπο, το παραμορφωτικό «φίλτρο» μέσα από τα οποία βλέπει την κατάσταση, λειτουργεί άριστα. Θεωρώντας τον εαυτό του ένοχο, προετοιμάζεται και «πτωχεύει», πριν ακόμα του εμφανίσουν την προσχεδιασμένη πτώχευση, την οποία και δέχεται μοιρολατρικά σαν αυτονόητη … ίσως κάποιοι να θυμούνται ότι Έλληνες άρχισαν να ζουν την «κρίση» έναν χρόνο πριν αυτή εμφανιστεί στην Ελλάδα … 

«Φίλτρα» ηθικά, «φίλτρα» πολιτικά, «φίλτρα» θρησκευτικά, «φίλτρα» ιδεολογικά, «φίλτρα» αντεθνικά, «φίλτρα», «φίλτρα», «φίλτρα» … «Κάποιοι» ξέρουν καλά ότι αν καταφέρουν να φορέσουν κόκκινα «φίλτρα» στα μάτια κάποιου, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο γι΄ αυτόν να ξαναδεί το λευκό … όσο προφανές και αν είναι … κι΄ επειδή τα «φίλτρα» τοποθετούνται πολύ πιο εύκολα στα μικρά παιδιά για τα οποία δεν ενδείκνυνται τα ΜΜΕ, αναλαμβάνει η «σύγχρονη εκπαίδευση» … η «Παιδεία» στην οποία δεν θα είχε κανένα νόημα να επεκταθούμε, αφού κάθε νοήμων αντιλαμβάνεται  … 

Στοιχειώδης αυτοεκτίμηση επιβάλλει στον άνθρωπο να προσπαθεί να προφυλαχθεί ή να απαλλαγεί από τα «φίλτρα» που του τοποθετούν έντεχνα, όσοι έχουν ανάλογα συμφέροντα ή έχουν αναλάβει αυτή την αποστολή …  έχει χρέος απέναντι στον εαυτό του να πετάξει ολοκληρωτικά τα γυαλιά, να ενεργοποιήσει την κρίση του και να προσπαθήσει να δει τα πάντα απ΄ την αρχή …

5.   TO ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ ΒΙΟΛΙΣΤΗ

Ο Joshua Bell είναι ένας από τους καλύτερους βιολιστές στον κόσμο, αμειβόμενος με περίπου 1.000$ το λεπτό !

Τον Ιανουάριο του 2007, έδωσε μία συναυλία σε κατάμεστο θέατρο της Βοστώνης με το φτηνότερο εισιτήριο να κοστίζει 100$. Λίγες μέρες μετά, συμφώνησε να συμμετάσχει σε ένα κοινωνικό πείραμα που οργάνωνε η εφημερίδα Washington Post ...

 Έτσι, περί τις 08:00 της 12.1.2007 κάθισε μόνος στην στάση του μετρό L’ Enfant Plaza στην Washington DC δίπλα σε έναν κάδο απορριμμάτων, κρατώντας ένα γνήσιο Στραντιβάριους αξίας 3.500.000$ και έπαιξε σαν επαίτης συνθέσεις του Bach, επί 45 περίπου λεπτά, σε ώρα αιχμής.

Απολογισμός του πειράματος; Σε 45 λεπτά «συναυλίας» και από τους χιλιάδες περαστικούς του πολυσύχναστου σταθμού, σταμάτησαν (έστω και λίγο) να ακούσουν τον Bell 6 άνθρωποι και εισέπραξε 32$ από τους 20 περίπου που του έριξαν χρήματα στο καπέλο, χωρίς όμως να ελαττώσουν τον ρυθμό του βηματισμού τους … όταν δε σταμάτησε να παίζει, κανείς δεν έδειξε να το πρόσεξε

Ωστόσο είναι άξιο προσοχής, ότι τα παιδιά δεν επέδειξαν την ίδια αδιαφορία με τους ενήλικες, αφού ο βιολιστής κίνησε την προσοχή αρκετών παιδιών που ήθελαν να σταματήσουν, αλλά τα τράβηξαν οι γονείς τους από το χέρι για να συνεχίσουν τον δρόμο τους

Το πείραμα – το οποίο απέφερε στην Washington Post ένα βραβείο Pulitzer - αποτελούσε μέρος μιας κοινωνικής μελέτης, σχετικά με το τι εκλαμβάνουμε σαν σημαντικό, τι μας αρέσει και σε τι δίνουμε προτεραιότητα. Για την ακρίβεια, η γενική περιγραφή του πειράματος ήταν:  «Σε ένα συνηθισμένο περιβάλλον, σε μια ακατάλληλη ώρα, αντιλαμβανόμαστε το ωραίο; Σταματάμε για να το ευχαριστηθούμε; Αναγνωρίζουμε το ταλέντο σε ένα μη - αναμενόμενο περιβάλλον;».

ΣΧΟΛΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Πέρα από τις δικαιολογίες που δόθηκαν για το αδιάφορο πλήθος (ήταν βιαστικοί, ήταν αγουροξυπνημένοι κλπ), τα άτομα που αγνόησαν τον Bell στο μετρό, είναι τα ίδια που λίγες μέρες πριν «στολίστηκαν» και πληρώνοντας αδρά πήγαν στην συναυλία του για να τον ακούσουν … και πήγαν απλά γιατί κάποιοι τους είπαν ότι ένας μεγάλος βιολιστής κάνει συναυλία … και το κλείδωσαν στο μυαλό τους … και πιθανώς να απόλαυσαν και την συναυλία του … αλλά στον εγκέφαλό τους  είχαν καταχωρηθεί τα στοιχεία … επώνυμος μουσικός – συναυλία – ακριβό εισιτήριο. Ότι κι΄αν άκουγαν, ο απαίδευτος εγκέφαλός τους έμεινε ερμητικά κλειστός όταν ήρθε αντιμέτωπος με το «τρίπτυχο» … ανώνυμος επέτης – σταθμός μετρό – «παρακαλώ βοηθήστε με». Ουσιαστικά μόνο παιδιά «ένιωσαν» … κι΄ αυτό δεν χρειάζεται καμία επεξήγηση

Οι «κουφοί» περαστικοί του μετρό, είναι οι ίδιοι που ακολουθούν τυφλά το «mainstream» (τρομάρα μας)  στα περισσότερα θέματα. Είναι ο μέσος σύγχρονος «άνθρωπος», το δίποδο πρόβατο που καθοδηγείται από το σύστημα – ποιμένα, για το τι είναι ωραίο και τι όχι … για το τι να αγοράσει, πως να ντυθεί, πως να κουρευτεί, τι μουσική να ακούσει, πως να διασκεδάσει, και ακόμα χειρότερα … τι πρέπει να πιστέψει και τι όχι …

Έτσι, όλοι γνωρίζουν και θαυμάζουν τα έργα του μεγάλου Pablo Picasso, αλλά ελάχιστοι τα αριστουργήματα τόσων και τόσων, όπως πχ του Rob Hefferan …

Το video του πειράματος στο μετρό

6.   TO ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ ROSENHAN

To πείραμα αυτό, πολύ διαφορετικό από τα προηγούμενα, πραγματοποιήθηκε το 1972 στις ΗΠΑ από τον καθηγητή Ψυχολογίας David L. Rosenhan David L. Rosenhan  (1929 – 2012) και δεν είχε σαν υποκείμενα έρευνας ασθενείς, αλλά ψυχιάτρους και γενικότερα την Ψυχιατρική. Ο σκοπός του καθηγητού, ήταν να διαπιστώσει κατά πόσο το διαγνωστικό σύστημα της Ψυχιατρικής είχε την δυνατότητα να διακρίνει τους σώφρονες από τους παράφρονες.

Το 1973, το επιστημονικό περιοδικό «Science» δημοσίευσε άρθρο του με τίτλο «Υγιείς σε μέρη για παράφρονες» («On Being Sane in Insane Places»), στο οποίο ο καθηγητής παρουσίασε τα αποτελέσματα της έρευνά του, αμφισβητώντας ευθέως την διαγνωστική διαδικασία, αλλά και καταγγέλλοντας  την απάνθρωπη αντιμετώπιση των ασθενών στα ψυχιατρεία.

Η ιδέα και η προεργασία

Ο Rosenhan επικοινώνησε με 8 γνωστούς του (τρεις ψυχολόγους, έναν φοιτητή ψυχολογίας, έναν παιδίατρο, έναν ζωγράφο και μια νοικοκυρά) προτείνοντάς τους να συμμετάσχουν στο πείραμα. Η σύμφωνη γνώμη τους, σήμανε και την έναρξη της εκπαίδευσής τους, η οποία περιελάμβανε την κατανόηση των σχετικών συμπτωμάτων που θα «εμφάνιζαν» (αν και οι μισοί ήταν ψυχολόγοι και ήδη γνώριζαν) και κυρίως τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να κρύβουν τα χάπια κάτω από την γλώσσα, ώστε μετά να τα φτύνουν. Στην τελευταία δε φάση της προετοιμασίας, 5 ημέρες πριν να παρουσιαστούν σε νοσοκομεία, σταμάτησαν να πλένονται και να ξυρίζονται

Η «επιχείρηση»

Ο Rosenhan και οι συνεργάτες του, διασκορπίστηκαν και παρουσιάστηκαν προσποιούμενοι τους ψυχικά ασθενείς σε 12 διαφορετικά ψυχιατρικά νοσοκομεία σε 5 πολιτείες των Η.Π.Α. (μεταξύ των οποίων υπήρχαν δημόσια νοσοκομεία χαμηλού προϋπολογισμού, αλλά και ονομαστά πανεπιστημιακά νοσοκομεία, καθώς και μία πανάκριβη ιδιωτική κλινική)

Όλοι τους ισχυρίσθηκαν στους γιατρούς που τους εξέτασαν, ότι το τελευταίο διάστημα άκουγαν μία δυσδιάκριτη φωνή που έμοιαζε να λέει «empty» «hollow» «thud» (ηχητική απόδοση κούφιου, ή γδούπου) που για την διευκόλυνση του αναγνώστη θα την αντικαταστήσουμε στο άρθρο με το «γκουπ». Ο Rosenhan επέλεξε σκόπιμα αυτόν τον ήχο, γιατί δεν υπήρχε καμία σχετική αναφορά κι΄ έτσι δεν είχε συσχετισθεί στην ψυχιατρική βιβλιογραφία με ψυχωτικές διαταραχές.

Οι «ασθενείς» δεν ανέφεραν κανένα άλλο σύμπτωμα ή ενόχληση πέρα από το «γκουπ» και απαντούσαν με απόλυτη ειλικρίνεια σε όλες τις ερωτήσεις των γιατρών, εκτός από το όνομα και το επάγγελμά τους.

Το αποτέλεσμα; Στις 11 περιπτώσεις οι ψυχίατροι «διέγνωσαν» σχιζοφρένεια και στην 12^η (σ' αυτόν που απευθύνθηκε στο ιδιωτικό νοσοκομείο) μανιοκαταθλιπτική ψύχωση, αλλά σε όλες ανεξαρτήτως τις περιπτώσεις, αποφάνθηκαν ότι οι ασθενείς θα έπρεπε να νοσηλευθούν σε ψυχιατρικό τμήμα, με αποτέλεσμα να γίνει εισαγωγή.

Αμέσως μετά την εισαγωγή τους, ο Rosenhan και οι συνεργάτες του άρχισαν να φέρονται απόλυτα φυσιολογικά, να είναι φιλικοί και συνεργάσιμοι με το προσωπικό και να δηλώνουν ότι αισθάνονται απόλυτα καλά, καθώς και ότι οι φωνές είχαν σταματήσει.  Ωστόσο, η δυσπιστία των γιατρών τους ανάγκασε να παραδεχθούν ότι είναι ψυχασθενείς  και να δεχθούν φαρμακευτική αγωγή (φτύνοντας βέβαια τα χάπια που τους έδιναν) και τελικά να παραμείνουν έγκλειστοι για χρονικό διάστημα από 7 έως 52 ημέρες. Αξίζει δε να σημειωθεί, ότι οι ψυχίατροι είχαν «αξιολογήσει» περιστατικά από την ζωή των «ασθενών», έτσι ώστε να εναρμονίζονται στην διάγνωσή τους.

Η ασυνήθιστη συμπεριφορά του Rosenhan και των συνεργατών του (η μόνη άλλωστε) να κρατούν σημειώσεις για όσα συνέβαιναν στην κλινική που νοσηλεύονταν, όχι μόνο δεν δημιούργησε υποψίες στο προσωπικό των ψυχιατρικών κλινικών, αλλά καταγράφηκε στον ιατρικό τους φάκελό, σαν μία ακόμα ένδειξη της πάθησής τους. Σε αντίθεση δε με το προσωπικό, αρκετοί από τους πραγματικούς ασθενείς που νοσηλεύονταν σε αυτές τις κλινικές, κατάλαβαν ότι τόσο ο Rosenhan όσο και οι συνεργάτες του δεν ήταν ασθενείς, εκφράζοντας υπόνοιες ότι ίσως να ήταν ερευνητές ή δημοσιογράφοι.

Ολοκληρώνοντας την νοσηλεία τους, ο καθηγητής και η ομάδα του, πήραν εξιτήριο με την ίδια ακριβώς διάγνωση … «σχιζοφρένεια σε αποδρομή».

Η συνέχεια και το 2^ο πείραμα

Οι αποκαλύψεις του Rosenhan για το πείραμά του, ταρακούνησε συθέμελα το σύστημα και οι ψυχίατροι έσπευσαν να υπερασπιστούν την τιμή τους. Ένα εξειδικευμένο πανεπιστημιακό νοσοκομείοη ανακοίνωσε ότι οι «ψευδοασθενείς» δεν θα μπορούσαν ποτέ να εξαπατήσουν το δικό του προσωπικό.

Ο Rosenhan δεν άφησε την ευκαιρία. Επικοινώνησε μαζί τους και τους πρότεινε να προσπαθήσουν να εντοπίσουν έναν ή περισσότερους ψευδοασθενείς που θα τους έστελνε στους 3 επόμενους μήνες. Το νοσοκομείο δέχθηκε την πρόκληση, με αποτέλεσμα στο αμέσως επόμενο διάστημα, από τα 193 άτομα που πήγαν για εξέταση στο συγκεκριμένο νοσοκομείο, τα 41 να χαρακτηρισθούν ως «ψευδοασθενείς» και άλλα 42 ώς «ύποπτα» …. μόνο που ο Rosenhan αυτή τη φορά δεν είχε στείλει κανέναν επιβεβαιώνοντας ότι η ψυχιατρική δεν ήταν σε θέση να διακρίνει με σιγουριά έναν φυσιολογικό άνθρωπο από έναν ψυχικά ασθενή ... ουσιαστικά δηλαδή, δεν γνώριζε ακριβώς τι είναι η ψυχική πάθηση … Η Ψυχιατρική είχε απογυμνωθεί!  [1]

Η «ανάνηψη» της Ψυχιατρικής

Μέχρι την εποχή του πειράματος του Rosenhan, οι ψυχιατρικές διαγνώσεις γίνονταν με βάση το DSM («Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Νοητικών Διαταραχών») και την δεύτερη έκδοσή του, το DSM II. Μετά το πείραμα, μια επιτροπή ψυχιάτρων πρόσθεσε διακόσιες σελίδες δημιουργώντας το DSM III που … διευκρίνισε τα πάντα … Η ψυχιατρική υποτίθεται ότι είχε ανανήψει.

ΣΧΟΛΙΟ ΣΥΝΤΑΚΤΗ

Ψυχιατρική … ένα «δεκανίκι» του «συστήματος» και ένα μεγάλο όπλο στα χέρια των «Επικυρίαρχων». Ένας πολύτιμος βοηθητικός μηχανισμός καταστολής και υποταγής των ανθρώπων... μία επιστήμη (με ή χωρίς εισαγωγικά) της οποίας ακόμα και η ονομασία είναι εσφαλμένη, αφού επίσημα δεν αποδέχεται την έννοια της ψυχής … Ένα τεράστιο θέμα γεμάτο αγκάθια στο οποίο δεν θα επεκταθούμε προς το παρόν, αφού η Ψυχιατρική, τα «επιτεύγματά» της, οι «θεραπείες» της, αλλά και η Ψυχοδικτατορία της εποχής μας, θα αποτελέσουν το θέμα ειδικού άρθρου της apokalypsis …  γιατί εκτιμούμε ότι δεν υπάρχει «επιδημία» ψυχικών παθήσεων, αλλά «επιδημία» ψυχιατρικής!

Μέχρι τότε φίλε/η, να θυμάσαι ότι ο ψυχίατρος έχει την «υποχρέωση» να σου διαγνώσει μία ψυχική πάθηση … και αν δεν έχεις, δεν πειράζει, αυτός κάτι θα σκεφτεί … να θυμάσαι ακόμα, ότι αν έχεις οικονομικά ή οικογενειακά προβλήματα, δεν είσαι καταθλιπτικός, είσαι απλά ένας άνθρωπος με προβλήματα όπως όλοι ... μη ξεχνάς ότι το παιδί σου στο οποίο διάγνωσαν «διαταραχή διάσπασης προσοχής» είναι απόλυτα φυσιολογικό που δεν θέλει να ακολουθήσει το πολύωρο καθημερινό μαθητικό πρόγραμμα που σχεδίασαν κάποιοι για να του «βραχυκυκλώσουν» το μυαλό …  και τέλος να θυμάσαι, ότι τα ψυχοφάρμακα ΔΕΝ θεραπεύουν … απλά κουκουλώνουν … για λίγο.

Trailer της ταινίας με θέμα το πείραμα του Rosenhan





ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Κλείνοντας …
… δεν ξέρουμε αν ο άνθρωπος καταφέρει να απελευθερωθεί κάποτε από την πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη νοητική φυλακή στην οποία είναι δέσμιος, αλλά το μόνο σίγουρο, είναι ότι για να αναζητήσει την ελευθερία του, θα πρέπει πρωταρχικά να συνειδητοποιήσει ότι κάτι, κάποιος ή κάποιοι, τον κρατούν φυλακισμένο …

Ι.Π



ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]   Παρ΄ότι το πείραμα του Rosenhan ακολούθησαν ανάλογα από διάφορους ψυχιάτρους – ψυχοθεραπευτές, «πρόδρομο» του, αποτελεί η έρευνα που είχε πραγματοποιήσει το 1887 η ερευνήτρια – δημοσιογράφος Nelie Bly , η οποία προσποιούμενη την ψυχικά ασθενή, εισήχθη σε ψυχιατρική κλινική δημοσιεύοντας αργότερα τα τραγικά συμπεράσματά της στο βιβλίο της «Ten days in a mad-house «Ten days in a mad-house»

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ – ΕΙΚΟΝΕΣ (αυτούσιες ή τροποιημένες)
Πείραμα του Milgram
sciencedaily.com    
psychology.gr 
huffingtonpost.gr 
tvxs.gr
pare-dose.net    
abc.net.au   (ph.1)
thesituationist.wordpress.com   (ph.1)
publichealthwatch.wordpress.com   (ph.1)
behavioralscientist.org   (ph.1)
commons.wikimedia.org     (ph.2)
thesituationist.wordpress.com     (ph.3)
Πείραμα του Stanford
iatropedia.gr (Άρθρο Ψυχιάτρου Εμμ. Πολυζογόπουλου)
el.wikipedia.org
theapricity.com   (ph.1)
science.howstuffworks.com   (ph.1)
newyorker.com   (ph.2)
Πείραμα του Asch
simplypsychology.org
psyhealth.gr
en.wikipedia.org
simplypsychology.org  (ph.1)
funzine.hu/    (ph.2)
technologyexpectations.com   (ph.2)
Πείραμα του Montreal
himaira.blogspot.com
natureblink.com   (ph.1)
Πείραμα του βιολιστή
omahaschoolofmusicanddance.com    (ph.1)
awesomevideomakers.com   (ph.1)
pinterest.com  (ph.2)
wikiart.org   (ph.2)
favim.com   (ph.2)
tuttartpitturasculturapoesiamusica.com   (ph.2)
Πείραμα του Rosenhan
el.wikipedia.org
enallaktikidrasi.com  (sanejoker.blogspot.gr )
onedio.co   (ph.1)
gcn.com   (ph.2)




https://apokalypsis.gr