Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ»
«Η στοργή (κι όχι η αγάπη) είναι η ακριβής αντανάκλαση της συνείδησης της αληθινής φύσης μας. Γεννιόμαστε μόνοι.
Μόλις συνειδητοποιούμε τους εαυτούς μας συνειδητοποιούμε τη μοναχικότητα. Χρειαζόμαστε τους άλλους ανθρώπους, φυσιολογικά, συναισθηματικά, πνευματικά, αν θέλουμε να γνωρίζουμε κάτι, ειδικά τους εαυτούς μας.» C. S. Lewis – The Four Loves
«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει – αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο – αυτό δεν είναι εύκολο» Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια
Αποθηκεύοντας στη συναισθηματική μνήμη
Παρ’ όλο που η αμυγδαλή αποθηκεύει αρχέγονες πληροφορίες δε θα έπρεπε να την σκεφτούμε ως το μοναδικό κέντρο μάθησης. Η εγκαθίδρυση των αναμνήσεων είναι μια λειτουργία του όλου δικτύου, όχι μόνο ενός συστατικού. Η αμυγδαλή είναι πραγματικά κρίσιμη, μα δεν πρέπει να χάσουμε την παρατήρηση του γεγονότος ότι οι λειτουργίες υπάρχουν μόνο μέσα από την ικανότητα του συστήματος στο οποίο ανήκουν.
Η μνήμη γενικά, τείνει να είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ανακαλούμε στον εγκέφαλο προηγούμενες συνειδησιακές εμπειρίες. Η αυθεντική μάθηση και μνήμη είναι ανάμεσα στον ιππόκαμπο και τον φλοιό. Αλλά, μετακίνηση του ιππόκαμπου έχει μικρή επίδραση στην κατάσταση του φόβου – εκτός από την κατάσταση που αφορά το γενικότερο πλαίσιο.
Σε αντίθεση, η συναισθηματική μάθηση που επιτυγχάνεται μέσω της κατάστασης του φόβου, δεν είναι δηλωμένη μάθηση. Είναι περισσότερο ενδιάμεση κατάσταση σ’ ένα διαφορετικό σύστημα, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα, λειτουργεί ανεξάρτητα από τη δική μας συνειδησιακή αντίληψη. Συναισθηματικές πληροφορίες μπορούν ν’ αποθηκευτούν χωρίς τη δηλωμένη μνήμη, όμως φυλάσσονται εκεί σαν ένα ψυχρό, δηλωμένο γεγονός.
Για παράδειγμα, αν ένα άτομο έχει πληγωθεί σ’ ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, στο οποίο το κλάξον του αυτοκινήτου κόλλησε, αυτός/αυτή αργότερα αντιδρά όταν ακούει το δυνατό ήχο κλάξον αυτοκινήτων. Το άτομο θυμάται τις λεπτομέρειες του ατυχήματος, όπου και όποτε συνέβη, ποιος άλλος ήταν μπλεγμένος και πόσο άσχημο ήταν. Αυτές είναι δηλωμένες μνήμες οι οποίες εξαρτώνται από τον ιππόκαμπο. Το άτομο επίσης μπορεί να υποστεί ένταση, άγχος και κατάθλιψη, καθώς η συναισθηματική μνήμη επανεργοποιήθηκε μέσα από το αμυγδαλικό σύστημα. Το δηλωμένο σύστημα έχει αποθηκεύσει το συναισθηματικό περιεχόμενο της εμπειρίας, μα το έχει κάνει επίσης και σαν γεγονός.
Συναισθηματικές και δηλωμένες μνήμες έχουν αποθηκευτεί και αναχθεί παράλληλα και οι ενέργειές τους είναι συνδεμένες αδιαχώριστα στη συνειδησιακή μας εμπειρία. Αυτό δεν σημαίνει πως έχουμε απευθείας πρόσβαση στη συναισθηματική μνήμη μας, αντίθετα σημαίνει πως έχουμε πρόσβαση στις συνέπειες – δηλαδή στον τρόπο που συμπεριφερόμαστε, στον τρόπο που αισθάνονται τα σώματά μας. Αυτές οι συνέπειες συνδυάζονται με την ισχύουσα δηλωμένη μνήμη για να διαμορφώσουν μια καινούρια δηλωμένη μνήμη.
Το συναίσθημα δεν είναι απλώς μνήμη του ασυνείδητου, εξασκεί πολυδύναμη επιρροή στη δηλωμένη μνήμη και στις άλλες διαδικασίες σκέψεις. Όπως έχουν αποδείξει ο James ΜcGaugh και οι συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, η αμυγδαλή παίζει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της διατήρησης και δύναμης των μνήμεων.
Είναι πολύ σημαντική η διαφορά ανάμεσα στη δηλωμένη μνήμη και τη συναισθηματική μνήμη. Ο W.J.Jacobs του Πανεπιστημίου British Columbia και η Lynn Nabel του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, διαφωνούσαν στο ότι δεν έχουμε την ικανότητα να θυμηθούμε τραυματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα πολύ νωρίς στη ζωή μας, επειδή ο ιππόκαμπος δεν είχε ωριμάσει αρκετά στο σημείο της διαμόρφωσης ενσυνειδήτων, προσπελάσιμων αναμνήσεων. Το σύστημα συναισθηματικής μνήμης, το οποίο αναπτύχθηκε προηγουμένως, διαμορφώνεται καθαρά και διατηρεί τις ασυνείδητες μνήμες αυτών των γεγονότων.
Και γ’ αυτό το λόγο, το τραύμα μπορεί να έχει επίπτωση στις νοητικές και συμπεριφοριστικές λειτουργίες στη μετέπειτα ζωή ενός ατόμου, αν και μέσα από τις διαδικασίες που παραμένουν απροσπέλαστες στη συνείδηση.
Επειδή η ταξινόμηση κατά ζεύγος, τονικότητα και σοκ, μπορεί να προκαλέσει εξαρτημένες αντιδράσεις στα ζώα, είναι φανερό ότι οι καταστάσεις φόβου δεν μπορεί να εξαρτώνται από τη συνείδηση. Μύγες και σαλιγκάρια για παράδειγμα, δεν είναι όντα που ξέρουν τη συνειδησιακή και πνευματική διαδικασία τους. Η μέθοδος ερμήνευσης του φαινομένου του Joseph E. LeDoux, είναι να σκεφτούμε το φόβο σαν μια αντικειμενική κατάσταση αντίληψης, που διεξάγεται όταν τα συστήματα του εγκεφάλου αντιδρούν στον κίνδυνο. Μόνον όταν ο οργανισμός θέτει έναν αρκετά ανεπτυγμένο νοητικό μηχανισμό, δημιουργεί ενσυνείδητο φόβο συνοδευμένο με σωματική αντίδραση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι άνθρωποι δημιουργούν εμπειρία φόβου κι ότι η συνείδηση είναι μια αναγκαία προϋπόθεση στην υποκειμενοποίηση των συναισθηματικών καταστάσεων.
Έτσι, συναισθήματα ή αισθήματα είναι συνειδητά παράγωγα μιας ασυνείδητης διαδικασίας. Είναι πολύ σημαντικό να θυμηθούμε ότι οι υποκειμενικές εμπειρίες που ονομάζουμε αισθήματα, δεν είναι οι πρωταρχικές λειτουργίες του συστήματος που τις παράγει. Οι συναισθηματικές εμπειρίες είναι το αποτέλεσμα συστημάτων σε ετοιμότητα συμπεριφοριστικής προσαρμογής που έχουν διατηρηθεί μέσω της ανάπτυξης. Κάθε είδους υποκειμενικές εμπειρίες είναι προκαλούμενο πεδίο για τους επιστήμονες. Ούτως ή άλλως, έχουμε κάνει μακρύ δρόμο στην κατανόηση του νευρικού συστήματος και από το ίδιο το σύστημα, πραγματικά μπορούν να διεγερθούν υποκειμενικά αισθήματα. Εάν είναι έτσι, οι μελέτες πάνω στο νοητικό έλεγχο των συναισθηματικών αντιδράσεων, μπορεί να κρατούν το κλειδί για την κατανόηση των υποκειμενικών συναισθημάτων.
Αντικειμενική Αντίληψη
Η συνείδηση συσχετίζεται με ό,τι μπορούμε ν’ αποκαλέσουμε «αντίληψη» η διαδικασία κατά την οποία οι πληροφορίες στον εγκέφαλο είναι σφαιρικά διαθέσιμες να θέσουν σε κίνηση διαδικασίες, όπως ακριβώς η ομιλία και η σωματική δραστηριότητα. Η ιδέα ίσως δείχνει ασήμαντη. Όμως, η αντίληψη είναι αντικειμενική και φυσική, σε πεδία όπου η συνείδηση δεν είναι.
Μπορεί να καταστεί δυνατή η εξήγηση της συνείδησης. Πιστεύουμε ότι, αυτή τη στιγμή, η καλύτερη προσέγγιση στο πρόγραμμα της εξήγησης της συνείδησης είναι να συγκεντρωθούμε στην έρευνα για να βρούμε τι γνωρίζουμε για το νευρικό συσχετισμό της συνείδησης – τις διαδικασίες στον εγκέφαλο, που είναι πιο άμεσα υπεύθυνες για τη συνείδηση. Εντοπίζοντας τους νευρώνες στον εγκεφαλικό φλοιό που σχετίζεται περισσότερο με τη συνείδηση και σχηματοποιώντας πώς ενώνονται σε αλυσίδα με τους νευρώνες οπουδήποτε αλλού στον εγκέφαλο, μπορεί να βρούμε το κλειδί των εσωτερικών θεάσεων, το οποίο ο David J. Chalmers ονομάζει το μεγάλο πρόβλημα: ένας πλήρης υπολογισμός των τρόπων με τον οποίο η υποκειμενική εμπειρία φανερώνεται από αυτές τις εγκεφαλικές διαδικασίες.
Προτείνουμε τον Chalmers για τολμηρή αναγνώριση και επικέντρωση στο μεγάλο πρόβλημα σ’ αυτό το πρώιμο στάδιο, παρ’ όλο που δεν ενθουσιαζόμαστε για κάποια από τα σκεπτικά πειράματα. Το μεγάλο αυτό πρόβλημα, μπορεί να χτυπηθεί με διάφορες ερωτήσεις: Γιατί έχουμε εμπειρίες για τα πράγματα γύρω μας; Τι οδηγεί σε συγκεκριμένη συνειδησιακή εμπειρία (όπως είναι η αίσθηση του πράσινου – πρασινότητα του χρώματος πράσινου;) Γιατί κάποιες όψεις της υποκειμενικής εμπειρίας είναι αδύνατον να μεταβιβαστούν σε άλλους ανθρώπους (με άλλα λόγια, γιατί είναι καθαρά προσωπικές;) Πιστεύουμε πως έχουμε μιαν απάντηση στο τελευταίο πρόβλημα και μια πρόταση για τα δύο πρώτα, περιστρεφόμενοι γύρω από ένα φαινόμενο, γνωστό ως κατηγορηματική, νευρωνική αναπαράσταση.
Τι δίνει «κατηγορηματική» ερμηνεία στα παραπάνω συμφραζόμενα; Ο καλύτερος τρόπος να το προσδιορίσουμε είναι ένα παράδειγμα. Στις αντιδράσεις της εικόνας ενός ανθρώπου ας υποθέσουμε, τα γαγγλιακά κύτταρα βολιδοσκοπούν όλο το πεδίο του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, όπως ακριβώς τα pixels στην οθόνη μιας τηλεόρασης, για να δημιουργήσει μια απόλυτη αναπαράσταση του προσώπου. Την ίδια στιγμή, μπορούν επίσης ν’ αντιδράσουν σε πάμπολλα άλλα χαρακτηριστικά της εικόνας, όπως οι σκιές, οι γραμμές, ο ανομοιογενής φωτισμός κλπ.
Μερικοί νευρώνες, υψηλά ιστάμενοι στην ιεραρχία του οπτικού φλοιού αντιδρούν κυρίως στο πρόσωπο ή ακόμα στο πρόσωπο ιδωμένο από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία. Τέτοιοι νευρώνες βοηθούν τον εγκέφαλο ν’ αναπαραστήσει το πρόσωπο μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο. Οι απώλειά τους, που είναι αποτέλεσμα ενός χτυπήματος ή κάποιας άλλης εγκεφαλικής βλάβης, οδηγεί στην προσωπαγνωσία, μια ανικανότητα του ατόμου ν’ αναγνωρίζει συνειδησιακά, φιλικά του πρόσωπα -ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό- παρ’ όλο που το άτομο ένα πρόσωπο σαν ένα πρόσωπο.
Παρόμοια, βλάβες σε άλλα σημεία του οπτικού φλοιού, μπορούν να προκαλέσουν σε κάποιον την απώλεια της εμπειρίας των χρωμάτων, ενώ ακόμα μπορεί να δει τις αποχρώσεις του μαύρου και άσπρου, παρ’ όλο που δεν υπάρχει ελάττωμα στη σύλληψη των χρωμάτων στο μάτι.
Σε κάθε επίπεδο, η οπτική πληροφορία επανακωδικοποιείται τυπικά με έναν ημιεραρχικό τρόπο. Τα γαγγλιακά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς αντιδρούν σε μια πηγή φωτός. Οι νευρώνες, στον πρωταρχικό οπτικό φλοιό, είναι περισσότερο ειδικοί στην αντίδραση των γραμμών ή των γωνιών. Οι υψηλότεροι νευρώνες θα μπορούσαν να προτιμήσουν ένα κινούμενο περίγραμμα. Ακόμα πιο ψηλά, είναι αυτοί που αντιδρούν στα πρόσωπα ή σε άλλα φιλικά αντικείμενα. Στην κορυφή είναι αυτοί οι οποίοι σχεδιάζουν τις προ-λειτουργικές και λειτουργικές δομές στον εγκέφαλο, όπου βομβαρδίζουν τους νευρώνες που εισάγουν πράξεις τέτοιες, όπως η ομιλία ή η αποφυγή ενός αυτοκινήτου που έρχεται καταπάνω μας.
Η σημασία των συναισθημάτων στην ανάπτυξη του ατόμου.
O Chalmers πιστεύει, όπως και οι Francis Crick, Christof Koch, ότι οι υποκειμενικές ιδέες μιας εμπειρίας πρέπει να λαμβάνουν χώρα κοντά στην πυροδότηση των νευρώνων που ανταποκρίνονται σ’ αυτές τις ιδέες (οι νευρωνικοί συσχετισμοί – συνάψεις). Περιγράφει ένα γνωστό σκεπτικό επιχείρημα, που έχει δομηθεί γύρω από μια υποθετική νευροεπιστήμονα, τη Μαίρη, που είναι ειδικευμένη στην αντίληψη των χρωμάτων, όμως δεν έχει δει ποτέ ένα χρώμα. Πιστεύουμε ότι ο λόγος που η Μαίρη δεν γνωρίζει, πώς είναι να βλέπει ένα χρώμα, ίσως, είναι ότι δεν είχε ποτέ κατηγορηματική νευρωνική αναπαράσταση ενός χρώματος στον εγκέφαλό της, παρά μόνο μέσα από λέξεις και ιδέες σχετικά με τα χρώματα.
Στην ανάγκη να περιγράψουμε μια υποκειμενική οπτική εμπειρία, η πληροφορία πρέπει να μεταδοθεί στο επίπεδο εκκινητικής παραγωγής του εγκεφάλου, εκεί όπου είναι δυνατή η ομιλία ή άλλες πράξεις. Αυτή η μετάδοση αφορά και ως συνέπεια την επανακωδικοποίηση της πληροφορίας, έτσι ώστε η κατηγορηματική πληροφορία εκφράζεται από τους κινητικούς – λειτουργικούς νευρώνες που συσχετίζονται, όχι όμως αναγνωριστικά, στην κατηγορηματική πληροφορία που εκφράζεται από την πυροδότηση των νευρώνων, που σχετίζονται με τη χρωματική εμπειρία, σε κάποιο επίπεδο στην οπτική ιεραρχία.
Δεν είναι δυνατόν να συνδέσουμε με λέξεις και ιδέες την ακριβή φύση μιας υποκειμενικής εμπειρίας. Είναι όμως δυνατό, να συνδέσουμε μια διάκριση μεταξύ υποκειμενικών εμπειριών – για παράδειγμα η διάκριση ανάμεσα στο κόκκινο και το πορτοκαλί. Αυτό είναι δυνατό επειδή η διάκριση σε ένα υψηλό επίπεδο, οπτικής περιοχής του φλοιού, είναι συνδεμένη με τη διάκριση στα κινητικά – λειτουργικά επίπεδα. Η συνέπεια είναι ότι δεν μπορούμε ποτέ να εξηγήσουμε σε άλλους ανθρώπους την υποκειμενική φύση της οποιαδήποτε συνειδησιακής εμπειρίας, μόνο τη σχέση της με αυτές των άλλων ατόμων.
Στις άλλες δύο ερωτήσεις, που αφορούν το γιατί έχουμε συνειδησιακές εμπειρίες και ποιο είναι αυτό που οδηγεί τις συγκεκριμένες, εμφανίζεται δυσκολότερη η εξήγηση. O Chalmers προτείνει ότι χρειάζονται την εισαγωγή της «εμπειρίας» ως ένα καινούριο ιδρυματικό χαρακτηριστικό του κόσμου, σχετιζόμενο με την ικανότητα ενός οργανισμού να υποβάλλει σε επεξεργασία πληροφορίες. Αλλά ποιοι τύποι από νευρωνικές πληροφορίες να ανταποκρίνονται στην «κυανότητα» του μπλε παρά στην «πρασινότητα» του πράσινου; Αυτά τα προβλήματα φαίνονται ως τα πιο δύσκολα στις μελέτες για τη συνείδηση.
Οι Krick, Koch προτιμούν μια ανεξάρτητη προσέγγιση, που αφορά τις ιδέες της «σημασίας». Σε ποια αίσθηση οι νευρώνες που αφορούν κατηγορηματικά τον κώδικά για ένα πρόσωπο, μπορεί να ειπωθεί ότι συνδέουν τη σημασία ενός προσώπου στο υπόλοιπο μέρος του εγκεφάλου; Τέτοια ιδιότητα πρέπει να σχετίζεται με το προβαλλόμενο πεδίο του κυττάρου – το υπόδειγμα των συναπτικών συνδέσεων στους νευρώνες που κωδικοποιείται κατηγορηματικά για συσχετισμένες συλλήψεις (ιδέες). Τέλος, αυτές οι συνδέσεις φτάνουν μέχρι την έξοδο εκκίνησης λειτουργίας. Για παράδειγμα, οι νευρώνες αντιδρούν σ’ ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, που μπορεί να είναι συνδεμένο με την έκφραση του ονόματος του προσώπου του οποίου είναι πρόσωπο, μέσω κάποιου, αλλά και τη φωνή του άλλου/άλλης, οι αναμνήσεις έχουν σχέση και με αυτόν/αυτήν και συνεχίζεται.
Τέτοιες διασυνδέσεις μεταξύ των νευρώνων είναι χρήσιμες, συμπεριφοριστικά – με άλλα λόγια έχουν σχέσεις αλληλουχίας με την ανατροφοδότηση από το σώμα και τον εξωτερικό κόσμο.
Η εννόηση προέρχεται από ένα σύστημα συνδέσεων μεταξύ αυτών των αναπαραστάσεων με άλλες, εξαπλωμένες σ’ ολόκληρο το σύστημα του φλοιού, σε μια συσχέτιση δικτύου, παρόμοια με ένα λεξικό ή με μια συσχετισμένη βάση δεδομένων. Όσο πιο διαφορετικές είναι οι συνδέσεις, τόσο πλουσιότερη είναι η εννόηση. Εάν, όπως υπάρχει στο προηγούμενο παράδειγμα της προσωπαγνωσίας, οι συνάψεις εξόδων, για ένα τέτοιο πρόσωπο, είναι μπλοκαρισμένες, τα κύτταρα θα αντιδρούν στο πρόσωπο του ατόμου, όμως δε θα μπορούσε να υπάρχει συσχετισμένη εννόηση και, έτσι, πολύ λιγότερη εμπειρία του. Γι’ αυτό το λόγο, ένα πρόσωπο θα μπορούσε να ειδωθεί όχι όμως και να αναγνωριστεί επίσης.
Βέβαια, ομάδες νευρώνων μπορούν ν’ αναλάβουν νέες λειτουργίες, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να μάθει νέες κατηγορίες (συμπεριλαμβανομένων και προσώπων), συσχετίζοντας τις νέες κατηγορίες με τις ήδη προϋπάρχουσες. Βασικές πρωταρχικές συσχετίσεις, όπως ο πόνος, κατά ένα μέρος προϋπάρχουν από τη γέννηση, ακολούθως επανεβρίσκονται στη ζωή.
Οι πληροφορίες μπορούν πραγματικά να είναι το κλειδί της σύλληψης, όπως υποπτεύεται ο Chalmers. Μεγαλύτερη βεβαιότητα θα χρειαζόταν εξέταση και μελέτη των υψηλών, παράλληλων καναλιών της πληροφορίας, συνδεμένες – όπως οι νευρώνες – σε πολύπλοκα συστήματα. Θα ήταν χρήσιμο να προσπαθήσουμε να καθορίσουμε τα χαρακτηριστικά ενός νευρωνικού δικτύου ή κάποιων άλλων το ίδιο υπολογιστικών ενσωματώσεων, που θα πρέπει να έχει, για να γεννηθεί η εννόηση. Είναι πιθανό το γεγονός ότι τέτοιες ασκήσεις θα συμπέραναν τη νευρωνική βάση της εννόησης. Το πολύ δύσκολο πρόβλημα της συνείδησης μπορεί να εμφανιστεί μέσα από ένα εντελώς καινούριο φως. Ίσως ακόμα να εξαφανιστεί.
Συμπερασματικά, εναρμονίζοντας το συναίσθημα με τη σκέψη, ο λόγος για την εκτενή αναφορά στις λειτουργίες του εγκεφάλου, είναι η καθαρά ιατρική απόδειξη μέσω των μαγνητικών ανιχνεύσεων των μερών του εγκεφάλου, η καθαρά επιστημονική, όχι ακαδημαϊκή απόδειξη ότι η κατεύθυνση του συρμού των νευρώνων και η επιλογή των συνάψεων που συμβαίνουν κάθε μέρος του δευτερολέπτου, ανήκουν προσωπικά στον καθένα μας.
Η συνείδησή μας, σαν αυτοοργανώσιμο σύστημα, διαμορφώνει τις σκέψεις και πράξεις μας. Είμαστε ελεύθεροι από κάθε άποψη και ταυτόχρονα υπεύθυνοι για οποιαδήποτε στιγμιαία σκέψη και πράξη. Οι προμετωπιαίες μεταιχμιακές διασυνδέσεις είναι κρίσιμες και ουσιαστικές στο να μας οδηγήσουν στις αποφάσεις που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία στη ζωή μας.
Ξεκινήσαμε με το Δρ. Νταμάζιο και τελειώνουμε με τις έρευνες που διεξήγαγε πάνω στο τι δημιουργεί μειονεξία σε ασθενείς με βλάβη στο κύκλωμα προμετωπιαίου – αμυγδαλής. Η ικανότητά τους να παίρνουν αποφάσεις έχει πληγεί σημαντικά και παρά ταύτα δεν εμφανίζουν κανένα περιορισμό του νοητικού τους πηλίκου ή οποιασδήποτε άλλης γνωστικής ικανότητας. Ο Δρ. Νταμάζιο αναφέρει ότι οι αποφάσεις τους είναι τόσο άστοχες επειδή έχουν χάσει την πρόσβαση στη συναισθηματική νοημοσύνη.
Άρα τα συναισθήματα είναι τυπικά απαραίτητα στη λήψη λογικών αποφάσεων. Μας υποδεικνύουν τη σωστή κατεύθυνση, όπου η στεγνή λογική μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή. Με τον τρόπο αυτό ο συγκινησιακός εγκέφαλος εμπλέκεται στη λογική σκέψη όσο και ο σκεπτόμενος εγκέφαλος. Ο νους δεν μπορεί να λειτουργήσει στην εντέλεια χωρίς τη συναισθηματική νοημοσύνη. Κανονικά η συμπληρωματικότητα του μεταιχμιακού συστήματος και του νεοφλοιού, της αμυγδαλής και των προμετωπιαίων λοβών σημαίνει ότι το καθένα είναι το έτερον ήμισυ του άλλου στη διανοητική ζωή. Όταν αυτά τα δύο συμπληρωματικά μέρη αλληλεπιδρούν ικανοποιητικά, η συναισθηματική νοημοσύνη προάγεται – όπως και η πνευματική ικανότητα.
Ο Paul McLean (1978), ερευνητής του εγκεφάλου, πιστεύει ότι ο αλτρουισμός και η εμπάθεια είναι άμεσα συσχετισμένοι με τη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, το νεότερο μέρος του ανθρώπινου εγκεφάλου. Προτείνει ότι, εάν αυτοί οι νευρωνικοί συρμοί, δεν καταφέρουν να μπουν στο παιχνίδι στο κρίσιμο στάδιο στάδιο της ανάπτυξης, στην παιδική ηλικία, ίσως ποτέ δεν θα μπορέσουν να λειτουργήσουν κανονικά. Εφόσον παρέχουμε ένα «αντιδραστικό» εκπαιδευτικό περιβάλλον στα παιδιά, μπορεί αυτό το περιβάλλον να ειδωθεί σαν καίρια σημαντικό για την βιολογική, πνευματική και συναισθηματική ανάπτυξή τους.
Ένας έξυπνος βλάκας
Μετά τη πρόταση του Χάουαρντ Γκάρντνερ στο σημαντικό έργο του «Οργάνωση του Νου» για τη Θεωρία της Πολλαπλής Ευφυϊας, πως υπάρχουν επτά διαφορετικές ευφυΐες, μπορούμε να υποθέσουμε πως κάποιος που είναι ευφυής στην ευφυΐα του χώρου για παράδειγμα, ίσως, είναι βλάκας όσον αφορά κάποιο άλλο είδος ευφυΐας.
Η ακαδημαϊκή ευφυΐα δεν έχει και πολλή σχέση με τη συναισθηματική ζωή. Άνθρωποι με υψηλό Δείκτη Νοημοσύνης (IQ)μπορεί να χειρίζονται εντυπωσιακά άστοχα την προσωπική της ζωή. Σε αντίθεση με το ΔΝ, που έχει γνωρίσει κοντά στα εκατό χρόνια έρευνες πάνω σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, η συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence, EQ) είναι μια νέα έννοια. Κανένας δεν μπορεί να πει με ακρίβεια σε ποιο βαθμό ευθύνεται για τις διαφορές των ανθρώπων στη ζωή τους.
Από τα δεδομένα προκύπτει ότι μπορεί να είναι εξίσου και μερικές φορές πιο ισχυρή από τον ΔΝ. Παρόλο που υπάρχουν εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ο ΔΝ δεν μπορεί να μεταβληθεί σημαντικά από την εμπειρία ή την αγωγή, καίριες συναισθηματικές ικανότητες μπορούν πράγματι να διδαχθούν και να βελτιωθούν στα παιδιά – αν βέβαια μπούμε στον κόπο να τις διδάξουμε. Άλλωστε ο τρόπος που γίνονται οι συνάψεις στον εγκέφαλο, επιτρέπει τις νέες κατηγοριοποιήσεις ακόμα και σε μεγαλύτερη ηλικία.
Όμως τα σχολεία συνεχίζουν να εστιάζουν την προσοχή στις ακαδημαϊκές δεξιότητες, αγνοώντας τη συναισθηματική νοημοσύνη, ένα σύνολο διακριτικών στοιχείων – μερικοί θα το αποκαλούσαν χαρακτήρα – που επίσης έχει απεριόριστη σημασία για το προσωπικό μας πεπρωμένο. Η συναισθηματική σφαίρα είναι ένα πεδίο το οποίο, όσο και τα μαθηματικά ή η ανάγνωση, μπορεί να χειριστεί κανείς με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιδεξιότητα και απαιτεί το δικό της μοναδικό σύνολο ικανοτήτων.
Το συναισθηματικό ταλέντο είναι μια μετά-ικανότητα που καθορίζει πόσο καλά μπορούμε να χειριστούμε οποιαδήποτε ικανότητα διαθέτουμε, ακόμα και την ακατέργαστη ευφυϊα (raw intellect). Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να βάλουν σε τάξη και να ελέγξουν τη συναισθηματική τους ζωή, δίνουν εσωτερικές μάχες που υπονομεύουν την ικανότητά τους για σωστά προσανατολισμένη εργασία και καθαρή σκέψη.
Θα έπρεπε να δαπανούμε λιγότερο για να κατατάσσουμε βαθμολογικά τα παιδιά και περισσότερο για να τα βοηθάμε να εντοπίσουν τις φυσικές τάσεις τους και τα χαρίσματά τους και αυτά να καλλιεργήσουμε. (Άλλωστε από τους βασικούς σκοπούς ενός εκπαιδευτικού είναι να μαθαίνει τα παιδιά πώς να μαθαίνουν και τα παιδιά θα βρουν αυτό που τα ενδιαφέρει μόνα τους). Υπάρχουν εκατοντάδες τρόποι επιτυχίας και πολλές, πάρα πολλές διαφορετικές ικανότητες που θα μας βοηθήσουν να φθάσουμε εκεί, παρατηρεί ο Χάουαρντ Γκάρντνερ, ψυχολόγος στην Παιδαγωγική Σχολή του Χάρβαρντ, που όπως αναφέραμε εισήγαγε τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης.
Για παράδειγμα η διαπροσωπική νοημοσύνη αναλύεται σε τέσσερις ξεχωριστές ικανότητες: ηγετικό πνεύμα, ικανότητα στη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων και στην διατήρηση φιλίας, ικανότητα επίλυσης διαφορών, καθώς και ικανότητα στο είδος της κοινωνικής ανάλυσης. Αυτή η πολυπρόσωπη άποψη της νοημοσύνης προσφέρει μια πλουσιότερη εικόνα της ικανότητας ενός ανθρώπου και του δυναμικού του για επιτυχία απ’ ότι ο καθιερωμένος ΔΝ.
Η θεωρία του Γκάρντνερ εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη. Αφότου δημοσίευσε τη θεωρία του, έδωσε με δυο λόγια αυτούς τους ορισμούς για τα δυο είδη προσωπικής νοημοσύνης:
Διαπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τους άλλους ανθρώπους: τι τους παρακινεί, πώς εργάζονται και πώς εμείς θα εργαστούμε σε αγαστή σύμπνοια μαζί τους. Πετυχημένοι πωλητές, πολιτικοί, δάσκαλοι, κλινικοί επαγγελματίες της υγείας και θρησκευτικοί ηγέτες είναι, χωρίς αμφιβολία, άτομα με υψηλό βαθμό διαπροσωπικής νοημοσύνης.
Ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι μια συσχετική ικανότητα που στρέφεται προς τα μέσα. Είναι η ικανότητα να σχηματίσουμε ένα ακριβές, γνήσιο πρότυπο του εαυτού μας και να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το πρότυπο για να λειτουργούμε αποτελεσματικά στη ζωή μας. Συμπληρωματικά, ο πυρήνας της διαπροσωπικής νοημοσύνης περιλαμβάνει «την ικανότητα του ανθρώπου να διακρίνει και να ανταποκρίνεται κατάλληλα στις διαθέσεις, στην ψυχοσύνθεση, στα κίνητρα και στις επιθυμίες των άλλων ανθρώπων». Στην ενδοπροσωπική νοημοσύνη, κλειδί για την αυτοεπίγνωση, συμπεριέλαβε την «πρόσβαση του ανθρώπου στα προσωπικά του αισθήματα και την ικανότητα να τα διακρίνει μεταξύ τους και να αντλεί από αυτά στοιχεία που θα καθοδηγούν τη συμπεριφορά του».
Επομένως η άποψή του για τα είδη αυτά της νοημοσύνης δίνει έμφαση στον γνωστικό τομέα: την κατανόηση του εαυτού μα και των άλλων ως προς τα κίνητρα, τις εργασιακές συνήθειες, και τον τρόπο που χρησιμοποιεί αυτή η βαθιά γνώση ώστε να μας βοηθήσει να ζήσουμε χωρίς προβλήματα και να τα πάμε καλά με τους άλλους. Η σφαίρα των συναισθημάτων εκτείνεται και πέρα από γλωσσικά και γνωσιακά όρια.
Δεν έχει ακόμα διερευνηθεί τόσο η ιδέα ότι υπάρχει νοημοσύνη μέσα στα συναισθήματα, όσο και μια δεύτερη, ότι η νοημοσύνη μπορεί να ενταχθεί στα συναισθήματα. Υπάρχουν γύρω μας άνθρωποι συναισθηματικά αναλφάβητοι. Τα συναισθήματα μας κάνουν πλούσιους κι ένα μοντέλο του νου που τ’ αφήνει απέξω είναι ένας στερημένος νους.
Πόσο έξυνα είναι τα συναισθήματα;
Ο Πίτερ Σάλοβι, ψυχολόγος από το Γέηλ, εντάσσει τα είδη της προσωπικής νοημοσύνης στο βασικό ορισμό του περί συναισθηματικής νοημοσύνης, επεκτείνοντας αυτές τις ικανότητες σε πέντε βασικούς τομείς:
Γνώση των συναισθημάτων: Η αυτοεπίγνωση -η αναγνώριση ενός συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται- είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να αναγνωρίζουμε κάθε στιγμή τα συναισθήματα είναι καίρια για την ψυχολογική ενόραση και αυτοκατανόηση. Η τυχόν ανικανότητά μας να παρατηρήσουμε τα πραγματικά μας αισθήματα μας αφήνει στο έλεός τους.
Έλεγχος των συναισθημάτων: Το να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας έτσι ώστε να είναι τα κατάλληλα μια δεδομένη στιγμή, είναι ικανότητα που οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Άτομα που στερούνται αυτής της ικανότητας μάχονται πάντα τα αισθήματα της κατάθλιψης, ενώ όσοι διακρίνονται γι’ αυτή τους την ικανότητα μπορούν πολύ γρήγορα να ξεπεράσουν τα πισωγυρίσματα της ζωής.
Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό: Ο έλεγχος των συναισθημάτων που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση ενός στόχου, είναι ουσιαστικός στην προσήλωση της προσοχής, στην εξεύρεση κινήτρων, στην αυτοκυριαρχία και στην δημιουργικότητα. Οι άνθρωποι με αυτή την ικανότητα είναι πολύ περισσότερο παραγωγικοί και αποτελεσματικοί σε οτιδήποτε καταπιαστούν να κάνουν.
Αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων: Η ενσυναίσθηση, μια ικανότητα που έχει τη βάση της στη συναισθηματική αυτοεπίγνωση, είναι η θεμελιώδης ανθρώπινη δεξιότητα, που θα παρουσιαστεί και παρακάτω.
Χειρισμός των σχέσεων: Η τέχνη των διαπροσωπικών σχέσεων είναι, σε μεγάλο βαθμό, η δεξιότητα του χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων.
Φυσικά οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τις ικανότητές τους σε καθέναν από αυτούς τους τομείς. Μερικοί είμαστε πολύ επιδέξιοι στο να χειριζόμαστε τα άγχη μας, αλλά συγκριτικά ανεπίδεκτοι στο να κατευνάσουμε την δυστυχία του άλλου. Σε ευρεία κλίμακα, καθένας από αυτούς τους τομείς αντιπροσωπεύει ένα σύνολο συμπεριφορών και αντιδράσεων που, με τη σωστή δράση, μπορούν να βελτιώνονται αδιάκοπα.
Δείκτης Νοημοσύνης & Συναισθηματική Νοημοσύνη
Ο Δείκτης Νοημοσύνης ΔΝ (IQ) και η Συναισθηματική Νοημοσύνη ΣΝ, (EQ) δεν είναι δύο αντικρουόμενες, αλλά δύο ξεχωριστές ικανότητες. Η δυνατότητα μέτρησης της ΣΝ με απλό τεστ, όπως του ΔΝ, δεν είναι εύκολη. Παρόλο που διεξάγεται ευρύτατη έρευνα σε καθένα από τα συστατικά της στοιχεία, μερικά απ’ αυτά όπως η ενσυναίσθηση, μπορούν να εκτιμηθούν καλύτερα με δειγματοληψία της ικανότητας ενός ατόμου πρακτικά – όπως π.χ. με την ερμηνεία των συναισθημάτων ενός ατόμου μέσα από μια βιντεοταινία αποτυπωμένων εκφράσεων του προσώπου του.
Η ρήση του *Χείλωνα Δαμαγέτου του Λακεδαιμόνιου το γνωστό «γνώθι σ’ αυτόν» εκφράζει ακριβώς αυτόν το θεμέλιο λίθο της συναισθηματικής νοημοσύνης: να αντιλαμβάνεσαι τα συναισθήματά σου μόλις γεννηθούν μέσα σου. Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο «μεταγνώση» για να αναφερθούν στην αντίληψη της διαδικασίας της σκέψης, καθώς και τον όρο «μετασυναίσθημα» για να υποδηλώσουν την αντίληψη των συναισθημάτων του ατόμου. Ο συγγραφέας της «Συναισθηματικής Νοημοσύνης» Daniel Goleman, προτιμά τον όρο αυτοεπίγνωση, με την έννοια της συνεχούς προσοχής του ατόμου στις εσωτερικές του καταστάσεις (παραφύλαξη, παραμόνεμα, παρατήρηση). Σ’ αυτήν την αυτοανακλαστική επίγνωση ο νους παρατηρεί και διερευνά την ίδια την εμπειρία, η οποία συμπεριλαμβάνει το συναίσθημα.
«Νους ορά και Νους ακούει» Αριστοτέλης
Αυτή η ιδιότητα της αντίληψης συγγενεύει με αυτό που η επίσημη ψυχολογία αναφέρει ως «ισομερώς διάχυτη προσοχή». Αυτή η προσοχή προσλαμβάνει οτιδήποτε περνά από την αντίληψη με αμεροληψία, ως αυτόπτης μάρτυρας που ενδιαφέρεται, αν και δε συμμετέχει. Μερικοί ψυχολόγοι αποκαλούν «παρατηρητικό εγώ» την ικανότητα της αυτοεπίγνωσης που επιτρέπει στον παρατηρητή να παρατηρήσει τις ίδιες του τις αντιδράσεις προς αυτό που λέει ο αναλυόμενος, και που η διαδικασία του ελεύθερου συνειρμού καλλιεργεί στον ασθενή.
Η αυτοεπίγνωση δεν είναι μια προσοχή που παρασύρεται από τα συναισθήματα, υπεραντιδρώντας και διευρύνοντας αυτό που γίνεται αντιληπτό. Μάλλον είναι μια ουδέτερη μέθοδος που συντηρεί την αυτοαντανάκλαση ακόμα και μέσα σε θυελλώδεις συγκινήσεις. Ο Γουόλιαμ Στάιρον μιλάει για την αίσθηση «ότι συνοδεύεται από ένα δεύτερο εαυτό, έναν παρατηρητή φάντασμα, ο οποίος, χωρίς να μοιράζεται την παραφροσύνη του σωσία του, είναι ικανός να παρατηρεί με απαθή περιέργεια τον αγώνα του συντρόφου του».
Αυτοεπίγνωση, με λίγα λόγια, σημαίνει «αντίληψη και της διάθεσής μας και των σκέψεών μας σχετικά με αυτή τη διάθεση» σύμφωνα με τον Τζων Μέγιερ, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Νιου Χάμσαϊρ. Θεωρεί ότι οι άνθρωποι διαμορφώνουν διαφορετικά και ξεχωριστά στυλ καθώς αναγνωρίζουν και μαθαίνουν να χειρίζονται τα συναισθήματά τους.
Αυτογνώστες: Οι άνθρωποι που έχουν επίγνωση των διαθέσεών τους την ώρα που τις βιώνουν και εξειδικεύουν κάπως την συναισθηματική τους ζωή.
Καταπιεσμένοι: Είναι άνθρωποι που νιώθουν να πνίγονται από τα συναισθήματά τους και δεν μπορούν ν’ απαλλαγούν από αυτά, λες και οι ίδιες οι διαθέσεις τους έχουν πάρει το «πάνω χέρι».
Δεκτικοί: Ενώ οι άνθρωποι συχνά είναι σαφείς ως προς τι νιώθουν πραγματικά, τείνουν παράλληλα ν’ αποδέχονται τις διαθέσεις τους έτσι δεν προσπαθούν να τις αλλάξουν.
Σε ακραίες καταστάσεις η συναισθηματική αυτοεπίγνωση μερικών ανθρώπων είναι συγκλονιστική, ενώ άλλων είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Οι γυναίκες γενικά, σύμφωνα με τον Ντίνερ, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Ιλλινόι, νιώθουν και τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα πιο έντονα απ’ ότι οι άντρες. Η συναισθηματική ζωή είναι πιο πλούσια γι’ αυτούς που παρατηρούν περισσότερο. Πάντως αυτή η ανεπτυγμένη συναισθηματική ευαισθησία σημαίνει ότι για τους ανθρώπους αυτούς η ελάχιστη πρόκληση εξαπολύει συγκινησιακές καταιγίδες, είτε απ’ τον παράδεισο είτε από την κόλαση, ενώ όσοι βρίσκονται στο άλλο άκρο βιώνουν μόλις και με τα βίας οποιοδήποτε συναίσθημα, ακόμα και στις πιο φρικτές συνθήκες.
Ο Δρ. Πέτρος Σιφναίος, ψυχίατρος του Χάρβαρντ, επινόησε τον όρο «αλεξιθυμία» (α+λέξις+θυμός) για τους ανθρώπους που στερούνται λέξεων για τα αισθήματά τους. Οι αλεξιθυμικοί δεν είναι ανίκανοι να νιώσουν, είναι όμως ανίκανοι να αναγνωρίζουν και ιδιαίτερα ανίκανοι να περιγράψουν με λέξεις ποια ακριβώς είναι τα αισθήματά τους. Όπως παρατήρησε ο Χένρι Ροθ στο μυθιστόρημά του Call It Sleep, σχετικά με αυτή τη δύναμη του λόγου: «Αν μπορούσες να εκφράσεις με λόγια αυτό που ένιωθες θα το έκανες κτήμα σου».
Ενδόμυχα Συναισθήματα
Τα διαισθητικά σήματα που μας καθοδηγούν σε κάποιες στιγμές εμφανίζονται με τη μορφή μεταιχμιακών διεγερτικών κυμάτων, προερχόμενων από το εσωτερικό του οργανισμού μας, σήματα που ο Νταμάζιο «σωματικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά» κυριολεκτικά «ενδόμυχα συναισθήματα». Τα σωματικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά μπορούν να παρομοιαστούν με ένα αυτόματο σύστημα συναγερμού που τυπικά αφιστά την προσοχή σε ένα δυνητικά κίνδυνο από μια δεδομένη πορεία δράσης.
Πολύ συχνά, αυτά τα σωματικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά μας αποτρέπουν από κάποια επιλογή που η εμπειρία μας προειδοποιεί ότι είναι επικίνδυνη, παρόλο που μπορούν να μας κινητοποιήσουν προς μια χρυσή ευκαιρία. Οποτεδήποτε αφυπνίζεται ένα τέτοιο ενδόμυχο συναίσθημα, εμείς μπορούμε αμέσως να απορρίψουμε ή να επιδιώξουμε τη συγκεκριμένη πορεία με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη, κι έτσι να ιεραρχήσουμε τις επιλογές μας φτιάχνοντας έναν εύχρηστο πίνακα λήψης αποφάσεων.
Το κλειδί προς μια πιο σταθερή βάση προσωπικής λήψης αποφάσεων είναι η εναρμόνισή με τα συναισθήματα.
Έτσι η συναισθηματική αυτοεπίγνωση γίνεται ο ακρογωνιαίος λίθος για την ικανότητα να απαλλασσόμαστε από μια κακή διάθεση.
Ο Ρίτσαρντ Ντέιβινσον, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, μέτρησε τα επίπεδα δραστηριότητας στους προμετωπιαίους λοβούς και διαπίστωσε ότι: οι άνθρωποι που παρουσιάζουν τον εαυτό τους από μια θετική σκοπιά, με αισιόδοξη διάθεση, είχαν μια αποφασιστική υπεροχή δραστηριότητας στον αριστερό λοβό, κέντρο των καλών συναισθημάτων και λιγότερο στο δεξιό, το κέντρο της αρνητικότητας.
Η θεωρία του Ντέιβινσον είναι ότι, το να θέλει να βιώσει κανείς μια δυσάρεστη πραγματικότητα ως θετική είναι μια διεργασία που απαιτεί πολλή ενέργεια. Η αυξημένη βιοσωματική διέγερση οφείλεται στο ότι το νευρωνικό κύκλωμα προσπαθεί διαρκώς να διατηρήσει τα θετικά συναισθήματα ή να καταπνίξει και να αποδιώξει τα οποιαδήποτε αρνητικά. Άρα είναι μια πετυχημένη στρατηγική συναισθηματικής αυτορρύθμισης, παρόλο που το κόστος της στην αυτοεπίγνωση είναι άγνωστο.
Το χάρισμα του δεξιοτέχνη
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μια δεξιοτεχνία, μια ικανότητα που επηρεάζει βαθύτατα όλες τις άλλες ικανότητες είτε διευκολύνοντας είτε παρεμποδίζοντάς τες. Αυτό σημαίνει ότι μια ισχυρή παιδευτική ηθική μεταφράζεται σε υψηλότερη παρότρυνση, ζήλο κι επιμονή – σε μια συγκινησιακή υπέρβαση. Ίσως να μην υπάρχει πιο ουσιαστική ψυχολογική δεξιότητα από τις αντίσταση στις παρορμήσεις. Βρίσκεται στη ρίζα κάθε συγκινησιακού αυτοελέγχου, από τη στιγμή που όλες οι συγκινήσεις, από την ίδια τους τη φύση, οδηγούν στη μια ή στην άλλη παρόρμηση για δράση (συν+κίνηση).
Η ικανότητα να αντισταθούμε σ’ αυτήν την παρόρμηση για δράση, να κατασιγάσουμε την αρχόμενη κίνηση, μεταφράζεται, στο επίπεδο της λειτουργίας του εγκεφάλου, σε αναστολή των μεταιχμιακών σημάτων στον κινητικό φλοιό. Η ικανότητα να αναστέλλουμε την παρόρμηση βρίσκεται στη ρίζα μιας πληθώρας προσπαθειών: από το να αντισταθούμε σε κάποιες τροφές όταν κάνουμε δίαιτα, μέχρι να πάρουμε το πτυχίο του ΜΔΔΕ. Έτσι η ικανότητα χαλιναγώγησης της ανυπομονησίας συνεισφέρει ουσιαστικά στο διανοητικό δυναμικό, επειδή μας υποχρεώνει να παραμένουμε στο στόχο μας, να χαλιναγωγούμε την προσοχή μας και να συγκεντρωνόμαστε στο συγκεκριμένο αντικείμενό μας. (κυνηγός ή παίκτης)
Και όπως υπάρχουν άπειρες ενδείξεις (αλλά καμία απόδειξη) ότι ο ΔΝ (IQ) δεν αλλάζει, υπάρχουν επίσης άπειρες ενδείξεις ότι συναισθηματικές δεξιότητες, όπως ο έλεγχος των παρορμήσεων και η ακριβής μελέτη μιας κοινωνικής συγκυρίας, μπορούν να διδαχθούν. Η συναισθηματική αυτορρύθμιση είναι η ικανότητα να αρνούμαστε την παρόρμηση (συνήθως ενέντια) με απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση ενός στόχου, είτε πρόκειται για τη λύση μιας εξίσωσης, είτε την κατάρριψη ενός ρεκόρ.
Πολλές φορές κατά τη διάρκεια κρίσιμων στιγμών στη ζωή, όπως εξετάσεις, παρατηρούμε μεγάλο αριθμό ανησυχητικών σκέψεων. Όμως τα νοητικά αποθέματα που καταναλίσκονται σε μια γνωσιακή διεργασία – την ανησυχία – απλώς ελαττώνουν τα αποθέματα που διατίθενται για την επεξεργασία άλλων πληροφοριών. Αν κατατρυχόμαστε από την ανησυχία της αποτυχίας, η προσοχή μας παύει να στρέφεται στην εξεύρεση των απαντήσεων. Οι ανησυχίες μας αυτοεκπληρώνονται και μας ωθούν προς την ίδια την καταστροφή που προφητεύουν.
Οι άνθρωποι που είναι ικανοί να χαλιναγωγούν τα συναισθήματά τους χρησιμοποιήσουν το προληπτικό άγχος για να προτρέψουν τον εαυτό τους να προετοιμαστεί περισσότερο. Οι καλές διαθέσεις βελτιώνουν την ικανότητα της ευέλικτης και πιο σύνθετης σκέψης, κάνοντας ευκολότερη την εξεύρεση λύσεων στα προβλήματα είτε πνευματικά είτε διαπροσωπικά. Επίσης το να δρα κάποιος σημαίνει ότι δεν υποχωρεί στο άγχος που τον συντρίβει, δεν υιοθετεί ηττοπαθή στάση ούτε καταβάλλεται από την κατάθλιψη μπροστά σε δύσκολες προκλήσεις ή εμπόδια.
Αισιοδοξία: Η Κινητήρια Δύναμη
Ο Μάρτιν Σέλιγκμαν ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια είχε κάνει μελέτες με τους αθλητές της Ολυμπιακής ομάδας κολύμβησης των ΗΠΑ. Ο Σέλιγκμαν ορίζει την αισιοδοξία ως τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επεξηγούν στον εαυτό τους τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. (Σκοποί – Ελευθερίες- Εμπόδια)
Οι αισιόδοξοι άνθρωποι πιστεύουν ότι η αποτυχία οφείλεται σε κάτι που μπορεί ν’ αλλάξει, ώστε την επόμενη φορά να πετύχουν, ενώ οι απαισιόδοξοι θεωρούν την αποτυχία ως μομφή και την ανάγουν σε διαρκές χαρακτηριστικό τους γνώρισμα, το οποίοι είναι ανίκανοι ν’ αλλάξουν. Ο συνδυασμός ενός κάποιου ταλέντου με την ικανότητα να συνεχίζει κανείς παρά τις αποτυχίες είναι εκείνος που βγάζει στην επιτυχία. Αυτό που χρειάζεται να γνωρίζει κανείς για κάποιον είναι το κατά πόσο θα συνεχίσει την προσπάθεια όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Με δεδομένο επίπεδο ευφυΐας, η πρακτική επίδοση είναι μια συνισταμένη όχι μόνο του ταλέντου αλλά και της ικανότητας ν’ αντέχει κανείς στην ήττα.
Ο Άλμπερτ Μπαντούρα, συνοψίζει: «οι πεποιθήσεις των ανθρώπων για τις ικανότητές τους έχουν μια βαθιά επίδραση σ’ αυτές τις ικανότητες. Η ικανότητα δεν είναι μια σταθερή ιδιότητα. Υπάρχει τεράστια ποικιλία στον τρόπο δράσης. Οι άνθρωποι που έχουν την αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας συνέρχονται από τις αποτυχίες. Προσεγγίζουν τα πράγματα με στόχο να τα αντιμετωπίσουν και όχι να στενοχωρηθούν με το τι μπορεί να πάει στραβά». (υψηλός βαθμός Αντιμετώπισης)
Ροή = Δύναμη: Η Νευροβιολογία της Τελειότητας
Ο Μιχάλι Τζικτζεντμιχάλι, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, περιέγραψε με τη λέξη «Ροή» τη χαρισματική κατάσταση κατά την οποία η τελειότητα έρχεται αβίαστα. Η ικανότητα του ατόμου να μπαίνει σε Ροή είναι η καλύτερη στιγμή της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η Ροή αντιπροσωπεύει το ζενίθ της χειραγώγησης των συναισθημάτων, υποτάσσοντάς τα στην υπηρεσία της επίδοσης, ανάπτυξης και μάθησης. Στην Ροή τα συναισθήματα δεν περιέχονται ούτε διοχετεύονται. Είναι θετικά, ενεργοποιημένα και ευθυγραμμισμένα με το συγκεκριμένο καθήκον. Όταν εγκλωβίζεται κανείς στην ανία της κατάθλιψης ή στην αναστάτωση του άγχους, η Ροή αυτή εμποδίζεται. Άνθρωποι που βρίσκονται σε Ροή επιδεικνύουν έναν δεξιοτεχνικό έλεγχο πάνω σ’ αυτό που επιτελούν και οι αντιδράσεις τους είναι απόλυτα εναρμονισμένες με τις εναλλασσόμενες απαιτήσεις της εργασίας τους. (Ροή = σύνδεση με την Δύναμη)
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να μπει κανείς σε Ροή. Ένας τρόπος είναι η σκόπιμη εστίαση της προσοχής στο συγκεκριμένο έργο. Μια κατάσταση υψηλής συγκέντρωσης είναι η πεμπτουσία της Ροής. Μπορεί να απαιτηθεί σημαντική θέληση να ηρεμήσει κανείς και να εστιάσει την προσοχή του. Από τη στιγμή όμως που η εστίαση επιτευχθεί, αποκτά μια δική της δύναμη. Συνήθως συγκεντρωνόμαστε περισσότερο όταν απαιτηθούν περισσότερα από τα συνηθισμένα. Αν απαιτούνται υπερβολικά πάρα πολλά επέρχεται άγχος. Η Ροή επέρχεται σ’ αυτή τη λεπτή ζώνη μεταξύ πλήξης και άγχους. Και οι πιο απαιτητικοί στόχοι επιτυγχάνονται με τη λιγότερη κατανάλωση νοητικής ενέργειας.
Στην Ροή ο εγκέφαλος βρίσκεται σε μια «ψύχραιμη κατάσταση» όπου η εγρήγορση και οι αναστολές του νευρικού κυκλώματος εναρμονίζονται με τις απαιτήσεις της στιγμής. Έτσι ο εγκέφαλος ηρεμεί, με την έννοια ότι παρουσιάζεται ελάττωση της διέγερσης του φλοιού. Θα περίμενε κανείς ότι τέτοιες υποχρεώσεις θα απαιτούσαν περισσότερη δραστηριότητα του φλοιού κι όχι λιγότερη. Όμως, η Ροή παρουσιάζεται μόνο στα ανώτατα όρια των ικανοτήτων, όπου οι δεξιότητες και τα νευρικά κυκλώματα αποδίδουν στο μέγιστο.
Επειδή η Ροή προβάλλει στην περιοχή όπου μια δραστηριότητα προτρέπει τους ανθρώπους να αποδώσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους, καθώς αυξάνονται οι δεξιότητές τους χρειάζεται μια ισχυρότερη πρόκληση για να μπουν σε Ροή. Αν ένα έργο είναι πάρα πολύ απλό, είναι βαρετό. Αν είναι πάρα πολύ απαιτητικό, το αποτέλεσμα είναι άγχος και όχι Ροή. Η υψηλή επίδοση σε μια δεξιότητα ή μια προσπάθεια υποκινείται από την εμπειρία της Ροής.
Η στρατηγική που θέτει σε εφαρμογή το πρότυπο του Γκάρντνερ για την πολλαπλή νοημοσύνη στρέφεται γύρω από την αναγνώριση των φυσικών ικανοτήτων του ανθρώπου, καθώς και γύρω από την εκμετάλλευση των ισχυρών του σημείων, αλλά και την αντιμετώπιση των ασθενών. Ένας άνθρωπος που έχει ταλέντο στη μουσική ή στην κίνηση, για παράδειγμα, μπαίνει σε Ροή πολύ ευκολότερα σ’ ένα από αυτά τα πεδία, παρά σε κείνα στα οποία είναι λιγότερο προικισμένος.
Η γνώση του ψυχολογικού προφίλ (από το επίπεδο των αρχάριων ως το πολύ προχωρημένο) προσφέρει μια ιδανική πρόκληση στην σωστή αναλογία. Αυτό κάνει την ζωή και την πρόκληση πιο ευχάριστη, ούτε τρομακτική, ούτε πληκτική. «Ελπίζουμε ότι όταν κάποιος με την μελέτη και την δράση βρεθεί σε Ροή, είναι σε θέση να αντιμετωπίσει θαρρετά τις προκλήσεις σε νέους τομείς» λέει ο Γκάρντνερ, προσθέτοντας ότι η εμπειρία δείχνει πως αυτό πράγματι συμβαίνει.
Πιο γενικά, το πρότυπο της Ροής δηλώνει ότι η επίτευξη της δεξιοτεχνίας σε κάθε επιμέρους γνώση ή τομέα γνώσεων θα έπρεπε, υπό ιδανικές συνθήκες, να προκύπτει φυσιολογικά, καθώς ο άνθρωπος κατευθύνεται προς τις περιοχές που τον θέλγουν αυθόρμητα, αυτές που στην ουσία τον παθιάζουν και είναι ερωτεύσιμες. Αυτό το αρχικό πάθος, ο έρωτας, είναι ο σπόρος για υψηλά επίπεδα επιτυχίας, καθώς εκεί αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι η επιδίωξη του συγκεκριμένου τομέα, είτε είναι η ζωγραφική είτε τα μαθηματικά, είτε ο χορός, είναι η πηγή της χαράς της Ροής.
Και από τη στιγμή που απαιτείται να σπρώξει κανείς στα άκρα τις ικανότητές του για να φθάσει σε Ροή, έχει ένα πρωταρχικό κίνητρο για να βελτιώνεται όλο και περισσότερο. Ο άνθρωπος γίνεται ευτυχισμένος. Η επιδίωξη της ζωής μέσω της Ροής είναι μια φυσιολογική και πιο αποτελεσματική μέθοδος για να θέσουμε τα συναισθήματα στην υπηρεσία της ευτυχίας.
Ο Simonov (1970), συζητά για τη σχέση των συναισθημάτων με τη δημιουργία και την ανάπτυξη. Τα θετικά συναισθήματα είναι πολύ πιο παραγωγικά από τ’ αρνητικά. Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας απ’ αυτήν την άποψη, προϋποθέτει κάτι περισσότερο από «την απλή αποβολή των ανεπιθύμητων συναισθημάτων». Χωρίς ερεθίσματα, δεν εμφανίζονται θετικά συναισθήματα άρα αυξάνοντας το σύνολο των πληροφοριών, εμπλουτίζονται τα θετικά συναισθήματα κι αδρανοποιούνται τ’ αρνητικά.
Τρόποι αύξησης της συναισθηματικής νοημοσύνης
Αποφασίστε τι και πώς θα αλλάξετε: με άλλα λόγια, από εσάς εξαρτάται πώς θέλετε να είναι η προσωπικότητά σας. Ποικίλα έγκυρα τεστ για τη συναισθηματική νοημοσύνη θα σας βοηθήσουν να υπολογίσετε τη δεινότητά σας στον τομέα αυτόν. Δεν είναι απαραίτητο, όμως, ένα τεστ μέτρησης της συναισθηματικής νοημοσύνης, για να σημειώσετε πρόοδο. Ένα πλήθος πρακτικών εφαρμογών θα βελτιώσουν ποικίλες πτυχές της συναισθηματικής νοημοσύνης σας.
Δέσμευση: Όπως ένας χορευτής που πρέπει να μάθει καινούργια βήματα για μια νέα χορογραφία στο μπαλέτο, έτσι πρέπει να θέλετε να ασχοληθείτε συστηματικά με την προσωπική αλλαγή, μέσω συστηματικής εξάσκησης και πρακτικής. Για παράδειγμα, ποιες πτυχές της προσωπικότητάς σας θέλετε να διατηρήσετε και πιθανώς να βελτιώσετε; Η υιοθέτηση μιας θετικής στάσης απέναντι στην προσωπική ωρίμανση εξηγεί γιατί κάποια άτομα επιμένουν και αλλάζουν πραγματικά.
Επιδιώξτε τη λήψη ανατροφοδότησης: Ακόμα και οι καλύτεροι ηθοποιοί χρειάζονται τακτική, πειθαρχημένη, ειλικρινή ανατροφοδότηση σχετικά με την πρόοδό τους. Όλοι κινδυνεύουμε από το σύνδρομο του βατράχου στο καυτό νερό, όπου οι αλλαγές επέρχονται αργά, με αποτέλεσμα να μην έχουμε πλήρη συνείδησή τους παρά μόνο όταν πλέον είναι πολύ αργά. Ποιος θα σας πει την αλήθεια; Ποιος, όπως στους Ρωμαίους αυτοκράτορες κατά την παρέλαση του θριάμβου τους, θα σας ψιθυρίσει στο αυτί «Είσαι ένας απλός θνητός»
Με άλλα λόγια, αν ρωτήσετε «Ήταν καλή η παρουσίαση ή όχι;» η απάντηση θα είναι επιφυλακτική ή απατηλά καθησυχαστική; Βρείτε τρόπους να διευκολύνετε τους συνεργάτες σας, ώστε να σας παρέχουν ειλικρινή ανατροφοδότηση. Να αναζητάτε διαρκώς άτομα που έχουν την ειλικρινή διάθεση να σας βοηθήσουν να αποκτήσετε βαθιά γνώση της κατάστασης και να προτείνουν αποτελεσματικούς τρόπους, για να δοκιμάσετε νέες συμπεριφορές.
Σκάψτε βαθιά: Διερευνήστε ζητήματα όπως τις προσωπικές σας αξίες και τη βασική κοσμοαντίληψή σας, ακόμα κι όταν κάτι τέτοιο φαίνεται δύσκολο μέσα στην παραζάλη της καθημερινότητας. Εξετάστε ποιες πτυχές της προσωπικότητάς θέλετε να διατηρήσετε, να διαφυλάξετε και να απολαμβάνετε και ποιες θέλετε να μεταβάλετε, να θέσετε σε μια διαδικασία ωρίμανσης ή να προσαρμόσετε στο περιβάλλον και στην κατάσταση.
Κάντε το διασκεδάζοντας, μέσω των ευκαιριών για εξέλιξη που σας παρέχονται εκτός του οργανωτικού περιβάλλοντος. Αυτό περιλαμβάνει εξωτερικές συνεδρίες ανάπτυξης από διορατικούς ανθρώπους οι οποίοι δεν παρεμβαίνουν στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αλλάξετε ή να εξελιχθείτε. Ποικίλα ψυχομετρικά τεστ βοηθούν να προσδιορίσετε ή να καταστήσετε σαφείς τις μύχιες πτυχές του πραγματικού σας εαυτού, όπως τις αξίες, την κοσμοαντίληψη, τα χαρακτηριστικά και τα κίνητρά σας. Ωστόσο, τα τεστ παρέχουν μόνο πληροφορίες και δεν υποκαθιστούν τη δράση.
Μην εστιάζεστε μόνο στο επιμέρους: Επιδιώξτε η προσέγγιση της αυτοεξέλιξης να καλύπτει ένα ευρύ φάσμα. Για παράδειγμα, μην εστιαστείτε απλώς στις αδυναμίες, όπως είναι τα κενά ή τα μειονεκτήματα της απόδοσής σας, αλλά δώστε επίσης άπλετη προσοχή στα δυνατά σας σημεία και σε όσα θέλετε να τονώσετε περαιτέρω. Παρεμπιπτόντως, τα περισσότερα επιμορφωτικά προγράμματα και οργανωτικοί απολογισμοί χωλαίνουν σε αυτό ακριβώς το σημείο, αφού ξεκινούν από μια αρνητική και όχι από μια θετική θέση.
Ίσως έχετε μια έμφυτη τάση να θέλετε να μπαίνετε κατευθείαν στο θέμα: «Πες μου πού κάνω λάθος, για να μπορέσω να κάνω κάτι γι’ αυτό». Η προσωπική ωρίμανση, όμως, δεν λειτουργεί έτσι. Η υπέρμετρη εστίαση στην αποτυχία ή τις ανεπάρκειες δεν τσαλακώνει απλώς την αυτοπεποίθησή σας, αλλά σας εμποδίζει να δείτε και να εκτιμήσετε τις γνήσιες αρετές σας.
Εκπαίδευση κι εκπαίδευση και μελέτη: Η καλή εκπαίδευση (coaching) μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην αύξηση της ΣΝ σας. Σας προσφέρει την ευκαιρία να δείτε από νέες προοπτικές το πώς τα πάτε και να ελέγξετε πραγματικά πού μπορείτε να επικεντρώσετε καλύτερα τις προσπάθειες εξέλιξής σας. Αν μάθετε να γίνετε κι εσείς ένας εκπαιδευτής που πετυχαίνει υψηλές επιδόσεις, θα οξύνετε την αυτοεπίγνωσή σας και θα κατανοήσετε καλύτερα τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη δράση των συνεργατών σας.
Ονειρευτείτε κι Οραματιστείτε: Είναι ουσιώδες να αναλογίζεστε το μέλλον που επιθυμείτε, όχι απλώς να προβλέπετε το μέλλον που θεωρείτε πιθανότερο. Αυτό γίνεται μέσω επίσημων και άτυπων συζητήσεων και μέσω ορισμένων ειδών τεστ. Για παράδειγμα, οι ομάδες ίσως αποθαρρύνουν τέτοιες συζητήσεις και επικεντρώνονται κυρίως στους στόχους. Σε αυτή την περίπτωση, εκμεταλλευτείτε ευκαιρίες εκτός της εργασίας για να απελευθερώσετε τη σκέψη σας και να δημιουργήσετε νοερά την εικόνα του μέλλοντος που επιθυμείτε. Αυτό είναι πάντα το πρώτο βήμα για την υλοποίηση μιας νέας πραγματικότητας.
Ετοιμάστε ένα στρατηγικό σχέδιο εξέλιξης: Η αύξηση της ΣΝ σας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, παίρνει χρόνο και εύκολα μπορεί να χάσετε το στόχο σας, αν είτε δεν επιμένετε στα καίρια ζητήματα είτε εμμένετε σε ένα μόνο, αποκλείοντας τα υπόλοιπα. Ετοιμάστε ένα σχέδιο εξέλιξης το οποίο θα ακολουθείτε για τους επόμενους, ας πούμε, δώδεκα μήνες. Αυτό θα σας βοηθήσει να αποφύγετε την υπέρμετρη αξιοποίηση ενός δυνατού σας σημείου ή το ενδεχόμενο να αρνηθείτε την ανάγκη να προσαρμοστείτε και να αλλάξετε.
Θέστε συγκεκριμένους στόχους που σας ενθουσιάζουν ή σας κινητοποιούν με κάποιον τρόπο. Φροντίστε να έχουν κάποια συνεκτική κατεύθυνση, όχι απλώς έναν γενικόλογο στόχο. Για παράδειγμα, δεν αρκεί να πείτε απλώς ότι θα βελτιώσετε την ικανότητά σας να είσαστε ενεργός ακροατής. Πρέπει να θέσετε το στόχο σε κατάλληλο πλαίσιο, όπως το να επικεντρώνεστε λιγότερο στις λύσεις ή το να βοηθάτε τους συνεργάτες σας να σκέφτονται διεξοδικά αυτό που κάνουν κ.ο.κ. Ανακεφαλαιωτικά, επινοήστε τη δική σας προσωπική ατζέντα μάθησης. Παρά τις απόψεις τρίτων για το πώς πρέπει να αλλάξετε, πρέπει να μάθετε μόνο όσα εσείς θέλετε να μάθετε.
Ξεπεράστε τη ζώνη της άνεσης: Δεν νιώθουν όλοι άνετα όταν εφαρμόζουν τρόπους για την προσωπική τους εξέλιξη, αν απαιτείται να κάνουν κάτι ασυνήθιστο ή περίεργο. Για παράδειγμα, στα μαθήματα προσωπικής εξέλιξης οι συμμετέχοντες μπορεί να βρεθούν να αναλύουν τι τους εμπνέει υπό το φως των προβολέων μιας πραγματικής θεατρικής σκηνής. Αρχικά, η προοπτική τούς προκαλεί ένα μίγμα φόβου ή ακόμα και έντονης απέχθειας. Στην πράξη, σχεδόν όλοι περνούν υπέροχα, ενώ τους δίνετε η ευκαιρία να ανακαλύψουν σημαντικά πράγματα αναφορικά με τη συμπεριφορά τους. Υπό τον όρο ότι ως προοπτική διαφαίνεται η προσωπική ωρίμανση, να είσαστε έτοιμοι να ξεπεράσετε τη ζώνη όπου νιώθετε άνετα και να θεωρήσετε ευπρόσδεκτες τέτοιες προκλήσεις.
Εξασκηθείτε Επαναληπτικά: Η εφαρμογή του σχεδίου εξέλιξης και η προσέγγιση των προσωπικών σας στόχων όσον αφορά την ωρίμανσή σας απαιτούν επαναληπτική εξάσκηση. Μόνο έτσι μπορείτε να τονώσετε την αυτοπεποίθησή σας και να κατακτήσετε τις αλλαγές που επιθυμείτε. Η εξάσκηση ίσως περιλαμβάνει τον πειραματισμό με διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς, σε ασφαλές μαθησιακό περιβάλλον αν χρειαστεί, όπως σε ένα αναπτυξιακό εργαστήριο.
Τέτοιοι τρόποι θα σας επιτρέψουν να ανλογιστείτε αναφορικά με κάποιο ζήτημα, πώς, λόγου χάρη, να εκδηλώνετε περισσότερη άρνηση, ή στοργή, να γίνετε πιο κατηγορηματικοί ή να κατανοείτε καλύτερα. Η αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης απορρέει κυρίως από τη διαρκή εκπαίδευση, όχι από μια μεμονωμένη δραστηριότητα όπου σημειώνετε «χ» σε ένα κουτάκι και λέτε «Πάει κι αυτό τι κάνουμε τώρα;». Παρά τις ενδεχόμενες επιτυχίες, καλλιέργειας της ικανότητά σας να ταυτίζεστε συναισθηματικά με τους συνεργάτες σας, επιβάλλεται η συνεχής εξάσκηση και μάθηση.
Η αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης αποτελεί αδιάκοπη διαδικασία, έτσι εξηγείται η επιτυχία ορισμένων μάνατζερ. Επιθυμούν διαρκώς να μάθουν τι λειτουργεί αποτελεσματικά, να ανακαλύψουν περισσότερα σε ό,τι αφορά την προσωπική τους αποτελεσματικότητα και πώς να επηρεάσουν τα κίνητρα, τις ανάγκες και τα συναισθήματα των συνεργατών τους.
Αναζητήστε ευκαιρίες εξάσκησης δεξιοτήτων στον τομέα της Σ.Ν. εκτός του οργανωτικού περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, προκειμένου να καλλιεργήσετε τη δεξιότητά σας στο χτίσιμο της ομάδας, ίσως μπορείτε να δημιουργήσετε ευκαιρίες για να εξασκηθείτε σε κοινωνικούς και κοινοτικούς οργανισμούς, όπως σε τοπικούς συλλόγους ή επαγγελματικές ενώσεις.
Τρόποι για την αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης
• Αυξήστε τον βαθμό αντιμετώπισης σας
• Αυξήστε τον βαθμό αποδοχής σας
• Βάλτε ετικέτα στα συναισθήματά σας, αντί να βάζετε ετικέτες σε άτομα ή καταστάσεις.
• Εξοικονομήστε χρόνο να στοχαστείτε αναφορικά με τα συναισθήματά σας και αξιοποιήστε τα, για να προσδιορίσετε ανικανοποίητες συναισθηματικές ανάγκες.
• Αξιοποιήστε τα συναισθήματά για τη λήψη αποφάσεων και κατάκτηση στόχων.
• Μετατρέψτε το θυμό σας σε παραγωγική ενέργεια, αξιοποιώντας τον για να κινητοποιηθείτε.
• Ταυτιστείτε συναισθηματικά, κατανοήστε κι αποδεχτείτε τα συναισθήματα ανθρώπων, φυτών, ζώων.
• Ακούστε αντί να διατάξετε, να κρίνετε ή να κάνετε διάλεξη.
• Προσδιορίστε τους φόβους (θανάτου) και τις επιθυμίες σας (για ζωή).
• Γνωρίστε τις βασικές σας αξίες και τι πραγματικά έχει σημασία για σας.
• Αναζητήστε τη θετική αξία των αρνητικών συναισθημάτων.
• Να είσαστε περιεκτικός, ώστε η προσέγγιση της αυτοεξέλιξής να καλύπτει ένα ευρύ φάσμα.
• Εκπαιδευτείτε και μελετήστε για την αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης.
• Ξεπεράσετε τη ζώνη ασφαλείας, ως προς το πώς συμπεριφέρεστε και καλοδεχτείτε ανάλογες προκλήσεις.
Αυξήσετε τη συναισθηματική νοημοσύνη σας εκούσια, όπως δείχνουν δεκαετίες ψυχολογικών ερευνών, εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες μέθοδοι. Μπορείτε να μάθετε να προσαρμόζετε τη συμπεριφορά σας, τις διαθέσεις και την αυτοεικόνα σας. Κάτι τέτοιο δεν συνεπάγεται ολοκληρωτική μεταβολή της προσωπικότητάς σας. Περισσότερο αφορά την αλλαγή στάσεων και συνηθειών, κατάκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων. Βέβαια αυτό απαιτεί χρόνο και αφοσίωση στο στόχο. Συνεπώς, πρέπει να το δείτε ως μακροπρόθεσμη επένδυση, με σημαντικά ωστόσο οφέλη.
Η συναισθηματική νοημοσύνη δεν σας βοηθάει απλώς να χειριστείτε τον εαυτό σας, αλλά σας επιτρέψει να εκμαιεύσετε εξαιρετικά αποτελέσματα από τον ἐλεγχο των άλλων ανθρώπων από την καλλιέργεια της δικής τους συναισθηματικής νοημοσύνης. Όπως συμβαίνει γενικότερα με την προσωπική ωρίμανση, αφετηρία είναι η επιθυμία σας και η πρόθεσή σας να εξελιχθείτε.
@Ηω Αναγνώστου – miastala.com 2009 /businesslife.gr
Αποσπάσματα από τα βιβλία του Goleman Daniel «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη – Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ» / «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στο χώρο εργασίας» & «Κοινωνική Νοημοσύνη: Η νέα επιστήμη των ανθρώπινων σχέσεων»
*Χίλων ή Χείλων: Σπαρτιάτης πολιτικός, νομοθέτης, φιλόσοφος και ελεγειακός ποιητής κι αναφέρεται ως ένας από τους Επτά Σοφούς της Aρχαίας Ελλάδας. Σε αυτόν αποδίδεται το γνωστό ρητό «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν». Ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος κάνει λόγο για «χειλώνειο τρόπο». Η συντομία και η περιεκτικότητα των λόγων του, τους έκανε να μοιάζουν με επιγράμματα (ωσάν αυτά του Σιμωνίδη) ή με χρησμούς μαντείου.
Τα πιο σπουδαία και γνωστά γνωμικά του είναι το «μηδέν άγαν», το «γνώθι σ’ αυτόν» και το «εγγύα πάρα δ’ άτα» [σημειωτέον ότι το πρώτο απ’ αυτά αποδίδεται στον Σόλωνα, ενώ το δεύτερο στον Θαλή] είχαν γραφτεί στον τοίχο ή στην προμετωπίδα του ναού του Απόλλωνα, στους Δελφούς. Ειδικά για το «γνώθι σ’ αυτόν» αναφέρεται από τον Κλέαρχο ότι το γνωμικό αυτό λέχθηκε στον Χίλωνα ως μυστικό από τον Θεό Απόλλωνα (Ι.Στοβαίου Ανθολ., τόμ.Α’ βιβλ.21 παρ.12) Συλλογή των αποφθεγμάτων του εξέδωσαν ο Ορέλλι [Opuscula Graecorum veterum sententiosa – «Γνωμολογικά συγγραμμάτια των αρχαίων Ελλήνων» (2 τόμοι, 1819-1821)] και ο Μούλλαχ «Αποσπάσματα Ελλήνων Φιλοσόφων» Παρίσι, 1860.
http://terrapapers.com
«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει – αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο – αυτό δεν είναι εύκολο» Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια
Αποθηκεύοντας στη συναισθηματική μνήμη
Παρ’ όλο που η αμυγδαλή αποθηκεύει αρχέγονες πληροφορίες δε θα έπρεπε να την σκεφτούμε ως το μοναδικό κέντρο μάθησης. Η εγκαθίδρυση των αναμνήσεων είναι μια λειτουργία του όλου δικτύου, όχι μόνο ενός συστατικού. Η αμυγδαλή είναι πραγματικά κρίσιμη, μα δεν πρέπει να χάσουμε την παρατήρηση του γεγονότος ότι οι λειτουργίες υπάρχουν μόνο μέσα από την ικανότητα του συστήματος στο οποίο ανήκουν.
Η μνήμη γενικά, τείνει να είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ανακαλούμε στον εγκέφαλο προηγούμενες συνειδησιακές εμπειρίες. Η αυθεντική μάθηση και μνήμη είναι ανάμεσα στον ιππόκαμπο και τον φλοιό. Αλλά, μετακίνηση του ιππόκαμπου έχει μικρή επίδραση στην κατάσταση του φόβου – εκτός από την κατάσταση που αφορά το γενικότερο πλαίσιο.
Σε αντίθεση, η συναισθηματική μάθηση που επιτυγχάνεται μέσω της κατάστασης του φόβου, δεν είναι δηλωμένη μάθηση. Είναι περισσότερο ενδιάμεση κατάσταση σ’ ένα διαφορετικό σύστημα, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα, λειτουργεί ανεξάρτητα από τη δική μας συνειδησιακή αντίληψη. Συναισθηματικές πληροφορίες μπορούν ν’ αποθηκευτούν χωρίς τη δηλωμένη μνήμη, όμως φυλάσσονται εκεί σαν ένα ψυχρό, δηλωμένο γεγονός.
Για παράδειγμα, αν ένα άτομο έχει πληγωθεί σ’ ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, στο οποίο το κλάξον του αυτοκινήτου κόλλησε, αυτός/αυτή αργότερα αντιδρά όταν ακούει το δυνατό ήχο κλάξον αυτοκινήτων. Το άτομο θυμάται τις λεπτομέρειες του ατυχήματος, όπου και όποτε συνέβη, ποιος άλλος ήταν μπλεγμένος και πόσο άσχημο ήταν. Αυτές είναι δηλωμένες μνήμες οι οποίες εξαρτώνται από τον ιππόκαμπο. Το άτομο επίσης μπορεί να υποστεί ένταση, άγχος και κατάθλιψη, καθώς η συναισθηματική μνήμη επανεργοποιήθηκε μέσα από το αμυγδαλικό σύστημα. Το δηλωμένο σύστημα έχει αποθηκεύσει το συναισθηματικό περιεχόμενο της εμπειρίας, μα το έχει κάνει επίσης και σαν γεγονός.
Συναισθηματικές και δηλωμένες μνήμες έχουν αποθηκευτεί και αναχθεί παράλληλα και οι ενέργειές τους είναι συνδεμένες αδιαχώριστα στη συνειδησιακή μας εμπειρία. Αυτό δεν σημαίνει πως έχουμε απευθείας πρόσβαση στη συναισθηματική μνήμη μας, αντίθετα σημαίνει πως έχουμε πρόσβαση στις συνέπειες – δηλαδή στον τρόπο που συμπεριφερόμαστε, στον τρόπο που αισθάνονται τα σώματά μας. Αυτές οι συνέπειες συνδυάζονται με την ισχύουσα δηλωμένη μνήμη για να διαμορφώσουν μια καινούρια δηλωμένη μνήμη.
Το συναίσθημα δεν είναι απλώς μνήμη του ασυνείδητου, εξασκεί πολυδύναμη επιρροή στη δηλωμένη μνήμη και στις άλλες διαδικασίες σκέψεις. Όπως έχουν αποδείξει ο James ΜcGaugh και οι συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, η αμυγδαλή παίζει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της διατήρησης και δύναμης των μνήμεων.
Είναι πολύ σημαντική η διαφορά ανάμεσα στη δηλωμένη μνήμη και τη συναισθηματική μνήμη. Ο W.J.Jacobs του Πανεπιστημίου British Columbia και η Lynn Nabel του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, διαφωνούσαν στο ότι δεν έχουμε την ικανότητα να θυμηθούμε τραυματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα πολύ νωρίς στη ζωή μας, επειδή ο ιππόκαμπος δεν είχε ωριμάσει αρκετά στο σημείο της διαμόρφωσης ενσυνειδήτων, προσπελάσιμων αναμνήσεων. Το σύστημα συναισθηματικής μνήμης, το οποίο αναπτύχθηκε προηγουμένως, διαμορφώνεται καθαρά και διατηρεί τις ασυνείδητες μνήμες αυτών των γεγονότων.
Και γ’ αυτό το λόγο, το τραύμα μπορεί να έχει επίπτωση στις νοητικές και συμπεριφοριστικές λειτουργίες στη μετέπειτα ζωή ενός ατόμου, αν και μέσα από τις διαδικασίες που παραμένουν απροσπέλαστες στη συνείδηση.
Επειδή η ταξινόμηση κατά ζεύγος, τονικότητα και σοκ, μπορεί να προκαλέσει εξαρτημένες αντιδράσεις στα ζώα, είναι φανερό ότι οι καταστάσεις φόβου δεν μπορεί να εξαρτώνται από τη συνείδηση. Μύγες και σαλιγκάρια για παράδειγμα, δεν είναι όντα που ξέρουν τη συνειδησιακή και πνευματική διαδικασία τους. Η μέθοδος ερμήνευσης του φαινομένου του Joseph E. LeDoux, είναι να σκεφτούμε το φόβο σαν μια αντικειμενική κατάσταση αντίληψης, που διεξάγεται όταν τα συστήματα του εγκεφάλου αντιδρούν στον κίνδυνο. Μόνον όταν ο οργανισμός θέτει έναν αρκετά ανεπτυγμένο νοητικό μηχανισμό, δημιουργεί ενσυνείδητο φόβο συνοδευμένο με σωματική αντίδραση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι άνθρωποι δημιουργούν εμπειρία φόβου κι ότι η συνείδηση είναι μια αναγκαία προϋπόθεση στην υποκειμενοποίηση των συναισθηματικών καταστάσεων.
Έτσι, συναισθήματα ή αισθήματα είναι συνειδητά παράγωγα μιας ασυνείδητης διαδικασίας. Είναι πολύ σημαντικό να θυμηθούμε ότι οι υποκειμενικές εμπειρίες που ονομάζουμε αισθήματα, δεν είναι οι πρωταρχικές λειτουργίες του συστήματος που τις παράγει. Οι συναισθηματικές εμπειρίες είναι το αποτέλεσμα συστημάτων σε ετοιμότητα συμπεριφοριστικής προσαρμογής που έχουν διατηρηθεί μέσω της ανάπτυξης. Κάθε είδους υποκειμενικές εμπειρίες είναι προκαλούμενο πεδίο για τους επιστήμονες. Ούτως ή άλλως, έχουμε κάνει μακρύ δρόμο στην κατανόηση του νευρικού συστήματος και από το ίδιο το σύστημα, πραγματικά μπορούν να διεγερθούν υποκειμενικά αισθήματα. Εάν είναι έτσι, οι μελέτες πάνω στο νοητικό έλεγχο των συναισθηματικών αντιδράσεων, μπορεί να κρατούν το κλειδί για την κατανόηση των υποκειμενικών συναισθημάτων.
Αντικειμενική Αντίληψη
Η συνείδηση συσχετίζεται με ό,τι μπορούμε ν’ αποκαλέσουμε «αντίληψη» η διαδικασία κατά την οποία οι πληροφορίες στον εγκέφαλο είναι σφαιρικά διαθέσιμες να θέσουν σε κίνηση διαδικασίες, όπως ακριβώς η ομιλία και η σωματική δραστηριότητα. Η ιδέα ίσως δείχνει ασήμαντη. Όμως, η αντίληψη είναι αντικειμενική και φυσική, σε πεδία όπου η συνείδηση δεν είναι.
Μπορεί να καταστεί δυνατή η εξήγηση της συνείδησης. Πιστεύουμε ότι, αυτή τη στιγμή, η καλύτερη προσέγγιση στο πρόγραμμα της εξήγησης της συνείδησης είναι να συγκεντρωθούμε στην έρευνα για να βρούμε τι γνωρίζουμε για το νευρικό συσχετισμό της συνείδησης – τις διαδικασίες στον εγκέφαλο, που είναι πιο άμεσα υπεύθυνες για τη συνείδηση. Εντοπίζοντας τους νευρώνες στον εγκεφαλικό φλοιό που σχετίζεται περισσότερο με τη συνείδηση και σχηματοποιώντας πώς ενώνονται σε αλυσίδα με τους νευρώνες οπουδήποτε αλλού στον εγκέφαλο, μπορεί να βρούμε το κλειδί των εσωτερικών θεάσεων, το οποίο ο David J. Chalmers ονομάζει το μεγάλο πρόβλημα: ένας πλήρης υπολογισμός των τρόπων με τον οποίο η υποκειμενική εμπειρία φανερώνεται από αυτές τις εγκεφαλικές διαδικασίες.
Προτείνουμε τον Chalmers για τολμηρή αναγνώριση και επικέντρωση στο μεγάλο πρόβλημα σ’ αυτό το πρώιμο στάδιο, παρ’ όλο που δεν ενθουσιαζόμαστε για κάποια από τα σκεπτικά πειράματα. Το μεγάλο αυτό πρόβλημα, μπορεί να χτυπηθεί με διάφορες ερωτήσεις: Γιατί έχουμε εμπειρίες για τα πράγματα γύρω μας; Τι οδηγεί σε συγκεκριμένη συνειδησιακή εμπειρία (όπως είναι η αίσθηση του πράσινου – πρασινότητα του χρώματος πράσινου;) Γιατί κάποιες όψεις της υποκειμενικής εμπειρίας είναι αδύνατον να μεταβιβαστούν σε άλλους ανθρώπους (με άλλα λόγια, γιατί είναι καθαρά προσωπικές;) Πιστεύουμε πως έχουμε μιαν απάντηση στο τελευταίο πρόβλημα και μια πρόταση για τα δύο πρώτα, περιστρεφόμενοι γύρω από ένα φαινόμενο, γνωστό ως κατηγορηματική, νευρωνική αναπαράσταση.
Τι δίνει «κατηγορηματική» ερμηνεία στα παραπάνω συμφραζόμενα; Ο καλύτερος τρόπος να το προσδιορίσουμε είναι ένα παράδειγμα. Στις αντιδράσεις της εικόνας ενός ανθρώπου ας υποθέσουμε, τα γαγγλιακά κύτταρα βολιδοσκοπούν όλο το πεδίο του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, όπως ακριβώς τα pixels στην οθόνη μιας τηλεόρασης, για να δημιουργήσει μια απόλυτη αναπαράσταση του προσώπου. Την ίδια στιγμή, μπορούν επίσης ν’ αντιδράσουν σε πάμπολλα άλλα χαρακτηριστικά της εικόνας, όπως οι σκιές, οι γραμμές, ο ανομοιογενής φωτισμός κλπ.
Μερικοί νευρώνες, υψηλά ιστάμενοι στην ιεραρχία του οπτικού φλοιού αντιδρούν κυρίως στο πρόσωπο ή ακόμα στο πρόσωπο ιδωμένο από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία. Τέτοιοι νευρώνες βοηθούν τον εγκέφαλο ν’ αναπαραστήσει το πρόσωπο μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο. Οι απώλειά τους, που είναι αποτέλεσμα ενός χτυπήματος ή κάποιας άλλης εγκεφαλικής βλάβης, οδηγεί στην προσωπαγνωσία, μια ανικανότητα του ατόμου ν’ αναγνωρίζει συνειδησιακά, φιλικά του πρόσωπα -ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό- παρ’ όλο που το άτομο ένα πρόσωπο σαν ένα πρόσωπο.
Παρόμοια, βλάβες σε άλλα σημεία του οπτικού φλοιού, μπορούν να προκαλέσουν σε κάποιον την απώλεια της εμπειρίας των χρωμάτων, ενώ ακόμα μπορεί να δει τις αποχρώσεις του μαύρου και άσπρου, παρ’ όλο που δεν υπάρχει ελάττωμα στη σύλληψη των χρωμάτων στο μάτι.
Σε κάθε επίπεδο, η οπτική πληροφορία επανακωδικοποιείται τυπικά με έναν ημιεραρχικό τρόπο. Τα γαγγλιακά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς αντιδρούν σε μια πηγή φωτός. Οι νευρώνες, στον πρωταρχικό οπτικό φλοιό, είναι περισσότερο ειδικοί στην αντίδραση των γραμμών ή των γωνιών. Οι υψηλότεροι νευρώνες θα μπορούσαν να προτιμήσουν ένα κινούμενο περίγραμμα. Ακόμα πιο ψηλά, είναι αυτοί που αντιδρούν στα πρόσωπα ή σε άλλα φιλικά αντικείμενα. Στην κορυφή είναι αυτοί οι οποίοι σχεδιάζουν τις προ-λειτουργικές και λειτουργικές δομές στον εγκέφαλο, όπου βομβαρδίζουν τους νευρώνες που εισάγουν πράξεις τέτοιες, όπως η ομιλία ή η αποφυγή ενός αυτοκινήτου που έρχεται καταπάνω μας.
Η σημασία των συναισθημάτων στην ανάπτυξη του ατόμου.
O Chalmers πιστεύει, όπως και οι Francis Crick, Christof Koch, ότι οι υποκειμενικές ιδέες μιας εμπειρίας πρέπει να λαμβάνουν χώρα κοντά στην πυροδότηση των νευρώνων που ανταποκρίνονται σ’ αυτές τις ιδέες (οι νευρωνικοί συσχετισμοί – συνάψεις). Περιγράφει ένα γνωστό σκεπτικό επιχείρημα, που έχει δομηθεί γύρω από μια υποθετική νευροεπιστήμονα, τη Μαίρη, που είναι ειδικευμένη στην αντίληψη των χρωμάτων, όμως δεν έχει δει ποτέ ένα χρώμα. Πιστεύουμε ότι ο λόγος που η Μαίρη δεν γνωρίζει, πώς είναι να βλέπει ένα χρώμα, ίσως, είναι ότι δεν είχε ποτέ κατηγορηματική νευρωνική αναπαράσταση ενός χρώματος στον εγκέφαλό της, παρά μόνο μέσα από λέξεις και ιδέες σχετικά με τα χρώματα.
Στην ανάγκη να περιγράψουμε μια υποκειμενική οπτική εμπειρία, η πληροφορία πρέπει να μεταδοθεί στο επίπεδο εκκινητικής παραγωγής του εγκεφάλου, εκεί όπου είναι δυνατή η ομιλία ή άλλες πράξεις. Αυτή η μετάδοση αφορά και ως συνέπεια την επανακωδικοποίηση της πληροφορίας, έτσι ώστε η κατηγορηματική πληροφορία εκφράζεται από τους κινητικούς – λειτουργικούς νευρώνες που συσχετίζονται, όχι όμως αναγνωριστικά, στην κατηγορηματική πληροφορία που εκφράζεται από την πυροδότηση των νευρώνων, που σχετίζονται με τη χρωματική εμπειρία, σε κάποιο επίπεδο στην οπτική ιεραρχία.
Δεν είναι δυνατόν να συνδέσουμε με λέξεις και ιδέες την ακριβή φύση μιας υποκειμενικής εμπειρίας. Είναι όμως δυνατό, να συνδέσουμε μια διάκριση μεταξύ υποκειμενικών εμπειριών – για παράδειγμα η διάκριση ανάμεσα στο κόκκινο και το πορτοκαλί. Αυτό είναι δυνατό επειδή η διάκριση σε ένα υψηλό επίπεδο, οπτικής περιοχής του φλοιού, είναι συνδεμένη με τη διάκριση στα κινητικά – λειτουργικά επίπεδα. Η συνέπεια είναι ότι δεν μπορούμε ποτέ να εξηγήσουμε σε άλλους ανθρώπους την υποκειμενική φύση της οποιαδήποτε συνειδησιακής εμπειρίας, μόνο τη σχέση της με αυτές των άλλων ατόμων.
Στις άλλες δύο ερωτήσεις, που αφορούν το γιατί έχουμε συνειδησιακές εμπειρίες και ποιο είναι αυτό που οδηγεί τις συγκεκριμένες, εμφανίζεται δυσκολότερη η εξήγηση. O Chalmers προτείνει ότι χρειάζονται την εισαγωγή της «εμπειρίας» ως ένα καινούριο ιδρυματικό χαρακτηριστικό του κόσμου, σχετιζόμενο με την ικανότητα ενός οργανισμού να υποβάλλει σε επεξεργασία πληροφορίες. Αλλά ποιοι τύποι από νευρωνικές πληροφορίες να ανταποκρίνονται στην «κυανότητα» του μπλε παρά στην «πρασινότητα» του πράσινου; Αυτά τα προβλήματα φαίνονται ως τα πιο δύσκολα στις μελέτες για τη συνείδηση.
Οι Krick, Koch προτιμούν μια ανεξάρτητη προσέγγιση, που αφορά τις ιδέες της «σημασίας». Σε ποια αίσθηση οι νευρώνες που αφορούν κατηγορηματικά τον κώδικά για ένα πρόσωπο, μπορεί να ειπωθεί ότι συνδέουν τη σημασία ενός προσώπου στο υπόλοιπο μέρος του εγκεφάλου; Τέτοια ιδιότητα πρέπει να σχετίζεται με το προβαλλόμενο πεδίο του κυττάρου – το υπόδειγμα των συναπτικών συνδέσεων στους νευρώνες που κωδικοποιείται κατηγορηματικά για συσχετισμένες συλλήψεις (ιδέες). Τέλος, αυτές οι συνδέσεις φτάνουν μέχρι την έξοδο εκκίνησης λειτουργίας. Για παράδειγμα, οι νευρώνες αντιδρούν σ’ ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, που μπορεί να είναι συνδεμένο με την έκφραση του ονόματος του προσώπου του οποίου είναι πρόσωπο, μέσω κάποιου, αλλά και τη φωνή του άλλου/άλλης, οι αναμνήσεις έχουν σχέση και με αυτόν/αυτήν και συνεχίζεται.
Τέτοιες διασυνδέσεις μεταξύ των νευρώνων είναι χρήσιμες, συμπεριφοριστικά – με άλλα λόγια έχουν σχέσεις αλληλουχίας με την ανατροφοδότηση από το σώμα και τον εξωτερικό κόσμο.
Η εννόηση προέρχεται από ένα σύστημα συνδέσεων μεταξύ αυτών των αναπαραστάσεων με άλλες, εξαπλωμένες σ’ ολόκληρο το σύστημα του φλοιού, σε μια συσχέτιση δικτύου, παρόμοια με ένα λεξικό ή με μια συσχετισμένη βάση δεδομένων. Όσο πιο διαφορετικές είναι οι συνδέσεις, τόσο πλουσιότερη είναι η εννόηση. Εάν, όπως υπάρχει στο προηγούμενο παράδειγμα της προσωπαγνωσίας, οι συνάψεις εξόδων, για ένα τέτοιο πρόσωπο, είναι μπλοκαρισμένες, τα κύτταρα θα αντιδρούν στο πρόσωπο του ατόμου, όμως δε θα μπορούσε να υπάρχει συσχετισμένη εννόηση και, έτσι, πολύ λιγότερη εμπειρία του. Γι’ αυτό το λόγο, ένα πρόσωπο θα μπορούσε να ειδωθεί όχι όμως και να αναγνωριστεί επίσης.
Βέβαια, ομάδες νευρώνων μπορούν ν’ αναλάβουν νέες λειτουργίες, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να μάθει νέες κατηγορίες (συμπεριλαμβανομένων και προσώπων), συσχετίζοντας τις νέες κατηγορίες με τις ήδη προϋπάρχουσες. Βασικές πρωταρχικές συσχετίσεις, όπως ο πόνος, κατά ένα μέρος προϋπάρχουν από τη γέννηση, ακολούθως επανεβρίσκονται στη ζωή.
Οι πληροφορίες μπορούν πραγματικά να είναι το κλειδί της σύλληψης, όπως υποπτεύεται ο Chalmers. Μεγαλύτερη βεβαιότητα θα χρειαζόταν εξέταση και μελέτη των υψηλών, παράλληλων καναλιών της πληροφορίας, συνδεμένες – όπως οι νευρώνες – σε πολύπλοκα συστήματα. Θα ήταν χρήσιμο να προσπαθήσουμε να καθορίσουμε τα χαρακτηριστικά ενός νευρωνικού δικτύου ή κάποιων άλλων το ίδιο υπολογιστικών ενσωματώσεων, που θα πρέπει να έχει, για να γεννηθεί η εννόηση. Είναι πιθανό το γεγονός ότι τέτοιες ασκήσεις θα συμπέραναν τη νευρωνική βάση της εννόησης. Το πολύ δύσκολο πρόβλημα της συνείδησης μπορεί να εμφανιστεί μέσα από ένα εντελώς καινούριο φως. Ίσως ακόμα να εξαφανιστεί.
Συμπερασματικά, εναρμονίζοντας το συναίσθημα με τη σκέψη, ο λόγος για την εκτενή αναφορά στις λειτουργίες του εγκεφάλου, είναι η καθαρά ιατρική απόδειξη μέσω των μαγνητικών ανιχνεύσεων των μερών του εγκεφάλου, η καθαρά επιστημονική, όχι ακαδημαϊκή απόδειξη ότι η κατεύθυνση του συρμού των νευρώνων και η επιλογή των συνάψεων που συμβαίνουν κάθε μέρος του δευτερολέπτου, ανήκουν προσωπικά στον καθένα μας.
Η συνείδησή μας, σαν αυτοοργανώσιμο σύστημα, διαμορφώνει τις σκέψεις και πράξεις μας. Είμαστε ελεύθεροι από κάθε άποψη και ταυτόχρονα υπεύθυνοι για οποιαδήποτε στιγμιαία σκέψη και πράξη. Οι προμετωπιαίες μεταιχμιακές διασυνδέσεις είναι κρίσιμες και ουσιαστικές στο να μας οδηγήσουν στις αποφάσεις που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία στη ζωή μας.
Ξεκινήσαμε με το Δρ. Νταμάζιο και τελειώνουμε με τις έρευνες που διεξήγαγε πάνω στο τι δημιουργεί μειονεξία σε ασθενείς με βλάβη στο κύκλωμα προμετωπιαίου – αμυγδαλής. Η ικανότητά τους να παίρνουν αποφάσεις έχει πληγεί σημαντικά και παρά ταύτα δεν εμφανίζουν κανένα περιορισμό του νοητικού τους πηλίκου ή οποιασδήποτε άλλης γνωστικής ικανότητας. Ο Δρ. Νταμάζιο αναφέρει ότι οι αποφάσεις τους είναι τόσο άστοχες επειδή έχουν χάσει την πρόσβαση στη συναισθηματική νοημοσύνη.
Άρα τα συναισθήματα είναι τυπικά απαραίτητα στη λήψη λογικών αποφάσεων. Μας υποδεικνύουν τη σωστή κατεύθυνση, όπου η στεγνή λογική μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή. Με τον τρόπο αυτό ο συγκινησιακός εγκέφαλος εμπλέκεται στη λογική σκέψη όσο και ο σκεπτόμενος εγκέφαλος. Ο νους δεν μπορεί να λειτουργήσει στην εντέλεια χωρίς τη συναισθηματική νοημοσύνη. Κανονικά η συμπληρωματικότητα του μεταιχμιακού συστήματος και του νεοφλοιού, της αμυγδαλής και των προμετωπιαίων λοβών σημαίνει ότι το καθένα είναι το έτερον ήμισυ του άλλου στη διανοητική ζωή. Όταν αυτά τα δύο συμπληρωματικά μέρη αλληλεπιδρούν ικανοποιητικά, η συναισθηματική νοημοσύνη προάγεται – όπως και η πνευματική ικανότητα.
Ο Paul McLean (1978), ερευνητής του εγκεφάλου, πιστεύει ότι ο αλτρουισμός και η εμπάθεια είναι άμεσα συσχετισμένοι με τη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού, το νεότερο μέρος του ανθρώπινου εγκεφάλου. Προτείνει ότι, εάν αυτοί οι νευρωνικοί συρμοί, δεν καταφέρουν να μπουν στο παιχνίδι στο κρίσιμο στάδιο στάδιο της ανάπτυξης, στην παιδική ηλικία, ίσως ποτέ δεν θα μπορέσουν να λειτουργήσουν κανονικά. Εφόσον παρέχουμε ένα «αντιδραστικό» εκπαιδευτικό περιβάλλον στα παιδιά, μπορεί αυτό το περιβάλλον να ειδωθεί σαν καίρια σημαντικό για την βιολογική, πνευματική και συναισθηματική ανάπτυξή τους.
Ένας έξυπνος βλάκας
Μετά τη πρόταση του Χάουαρντ Γκάρντνερ στο σημαντικό έργο του «Οργάνωση του Νου» για τη Θεωρία της Πολλαπλής Ευφυϊας, πως υπάρχουν επτά διαφορετικές ευφυΐες, μπορούμε να υποθέσουμε πως κάποιος που είναι ευφυής στην ευφυΐα του χώρου για παράδειγμα, ίσως, είναι βλάκας όσον αφορά κάποιο άλλο είδος ευφυΐας.
Η ακαδημαϊκή ευφυΐα δεν έχει και πολλή σχέση με τη συναισθηματική ζωή. Άνθρωποι με υψηλό Δείκτη Νοημοσύνης (IQ)μπορεί να χειρίζονται εντυπωσιακά άστοχα την προσωπική της ζωή. Σε αντίθεση με το ΔΝ, που έχει γνωρίσει κοντά στα εκατό χρόνια έρευνες πάνω σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, η συναισθηματική νοημοσύνη (emotional intelligence, EQ) είναι μια νέα έννοια. Κανένας δεν μπορεί να πει με ακρίβεια σε ποιο βαθμό ευθύνεται για τις διαφορές των ανθρώπων στη ζωή τους.
Από τα δεδομένα προκύπτει ότι μπορεί να είναι εξίσου και μερικές φορές πιο ισχυρή από τον ΔΝ. Παρόλο που υπάρχουν εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ο ΔΝ δεν μπορεί να μεταβληθεί σημαντικά από την εμπειρία ή την αγωγή, καίριες συναισθηματικές ικανότητες μπορούν πράγματι να διδαχθούν και να βελτιωθούν στα παιδιά – αν βέβαια μπούμε στον κόπο να τις διδάξουμε. Άλλωστε ο τρόπος που γίνονται οι συνάψεις στον εγκέφαλο, επιτρέπει τις νέες κατηγοριοποιήσεις ακόμα και σε μεγαλύτερη ηλικία.
Όμως τα σχολεία συνεχίζουν να εστιάζουν την προσοχή στις ακαδημαϊκές δεξιότητες, αγνοώντας τη συναισθηματική νοημοσύνη, ένα σύνολο διακριτικών στοιχείων – μερικοί θα το αποκαλούσαν χαρακτήρα – που επίσης έχει απεριόριστη σημασία για το προσωπικό μας πεπρωμένο. Η συναισθηματική σφαίρα είναι ένα πεδίο το οποίο, όσο και τα μαθηματικά ή η ανάγνωση, μπορεί να χειριστεί κανείς με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιδεξιότητα και απαιτεί το δικό της μοναδικό σύνολο ικανοτήτων.
Το συναισθηματικό ταλέντο είναι μια μετά-ικανότητα που καθορίζει πόσο καλά μπορούμε να χειριστούμε οποιαδήποτε ικανότητα διαθέτουμε, ακόμα και την ακατέργαστη ευφυϊα (raw intellect). Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να βάλουν σε τάξη και να ελέγξουν τη συναισθηματική τους ζωή, δίνουν εσωτερικές μάχες που υπονομεύουν την ικανότητά τους για σωστά προσανατολισμένη εργασία και καθαρή σκέψη.
Θα έπρεπε να δαπανούμε λιγότερο για να κατατάσσουμε βαθμολογικά τα παιδιά και περισσότερο για να τα βοηθάμε να εντοπίσουν τις φυσικές τάσεις τους και τα χαρίσματά τους και αυτά να καλλιεργήσουμε. (Άλλωστε από τους βασικούς σκοπούς ενός εκπαιδευτικού είναι να μαθαίνει τα παιδιά πώς να μαθαίνουν και τα παιδιά θα βρουν αυτό που τα ενδιαφέρει μόνα τους). Υπάρχουν εκατοντάδες τρόποι επιτυχίας και πολλές, πάρα πολλές διαφορετικές ικανότητες που θα μας βοηθήσουν να φθάσουμε εκεί, παρατηρεί ο Χάουαρντ Γκάρντνερ, ψυχολόγος στην Παιδαγωγική Σχολή του Χάρβαρντ, που όπως αναφέραμε εισήγαγε τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης.
Για παράδειγμα η διαπροσωπική νοημοσύνη αναλύεται σε τέσσερις ξεχωριστές ικανότητες: ηγετικό πνεύμα, ικανότητα στη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων και στην διατήρηση φιλίας, ικανότητα επίλυσης διαφορών, καθώς και ικανότητα στο είδος της κοινωνικής ανάλυσης. Αυτή η πολυπρόσωπη άποψη της νοημοσύνης προσφέρει μια πλουσιότερη εικόνα της ικανότητας ενός ανθρώπου και του δυναμικού του για επιτυχία απ’ ότι ο καθιερωμένος ΔΝ.
Η θεωρία του Γκάρντνερ εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη. Αφότου δημοσίευσε τη θεωρία του, έδωσε με δυο λόγια αυτούς τους ορισμούς για τα δυο είδη προσωπικής νοημοσύνης:
Διαπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τους άλλους ανθρώπους: τι τους παρακινεί, πώς εργάζονται και πώς εμείς θα εργαστούμε σε αγαστή σύμπνοια μαζί τους. Πετυχημένοι πωλητές, πολιτικοί, δάσκαλοι, κλινικοί επαγγελματίες της υγείας και θρησκευτικοί ηγέτες είναι, χωρίς αμφιβολία, άτομα με υψηλό βαθμό διαπροσωπικής νοημοσύνης.
Ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι μια συσχετική ικανότητα που στρέφεται προς τα μέσα. Είναι η ικανότητα να σχηματίσουμε ένα ακριβές, γνήσιο πρότυπο του εαυτού μας και να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το πρότυπο για να λειτουργούμε αποτελεσματικά στη ζωή μας. Συμπληρωματικά, ο πυρήνας της διαπροσωπικής νοημοσύνης περιλαμβάνει «την ικανότητα του ανθρώπου να διακρίνει και να ανταποκρίνεται κατάλληλα στις διαθέσεις, στην ψυχοσύνθεση, στα κίνητρα και στις επιθυμίες των άλλων ανθρώπων». Στην ενδοπροσωπική νοημοσύνη, κλειδί για την αυτοεπίγνωση, συμπεριέλαβε την «πρόσβαση του ανθρώπου στα προσωπικά του αισθήματα και την ικανότητα να τα διακρίνει μεταξύ τους και να αντλεί από αυτά στοιχεία που θα καθοδηγούν τη συμπεριφορά του».
Επομένως η άποψή του για τα είδη αυτά της νοημοσύνης δίνει έμφαση στον γνωστικό τομέα: την κατανόηση του εαυτού μα και των άλλων ως προς τα κίνητρα, τις εργασιακές συνήθειες, και τον τρόπο που χρησιμοποιεί αυτή η βαθιά γνώση ώστε να μας βοηθήσει να ζήσουμε χωρίς προβλήματα και να τα πάμε καλά με τους άλλους. Η σφαίρα των συναισθημάτων εκτείνεται και πέρα από γλωσσικά και γνωσιακά όρια.
Δεν έχει ακόμα διερευνηθεί τόσο η ιδέα ότι υπάρχει νοημοσύνη μέσα στα συναισθήματα, όσο και μια δεύτερη, ότι η νοημοσύνη μπορεί να ενταχθεί στα συναισθήματα. Υπάρχουν γύρω μας άνθρωποι συναισθηματικά αναλφάβητοι. Τα συναισθήματα μας κάνουν πλούσιους κι ένα μοντέλο του νου που τ’ αφήνει απέξω είναι ένας στερημένος νους.
Πόσο έξυνα είναι τα συναισθήματα;
Ο Πίτερ Σάλοβι, ψυχολόγος από το Γέηλ, εντάσσει τα είδη της προσωπικής νοημοσύνης στο βασικό ορισμό του περί συναισθηματικής νοημοσύνης, επεκτείνοντας αυτές τις ικανότητες σε πέντε βασικούς τομείς:
Γνώση των συναισθημάτων: Η αυτοεπίγνωση -η αναγνώριση ενός συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται- είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να αναγνωρίζουμε κάθε στιγμή τα συναισθήματα είναι καίρια για την ψυχολογική ενόραση και αυτοκατανόηση. Η τυχόν ανικανότητά μας να παρατηρήσουμε τα πραγματικά μας αισθήματα μας αφήνει στο έλεός τους.
Έλεγχος των συναισθημάτων: Το να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας έτσι ώστε να είναι τα κατάλληλα μια δεδομένη στιγμή, είναι ικανότητα που οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Άτομα που στερούνται αυτής της ικανότητας μάχονται πάντα τα αισθήματα της κατάθλιψης, ενώ όσοι διακρίνονται γι’ αυτή τους την ικανότητα μπορούν πολύ γρήγορα να ξεπεράσουν τα πισωγυρίσματα της ζωής.
Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό: Ο έλεγχος των συναισθημάτων που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση ενός στόχου, είναι ουσιαστικός στην προσήλωση της προσοχής, στην εξεύρεση κινήτρων, στην αυτοκυριαρχία και στην δημιουργικότητα. Οι άνθρωποι με αυτή την ικανότητα είναι πολύ περισσότερο παραγωγικοί και αποτελεσματικοί σε οτιδήποτε καταπιαστούν να κάνουν.
Αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων: Η ενσυναίσθηση, μια ικανότητα που έχει τη βάση της στη συναισθηματική αυτοεπίγνωση, είναι η θεμελιώδης ανθρώπινη δεξιότητα, που θα παρουσιαστεί και παρακάτω.
Χειρισμός των σχέσεων: Η τέχνη των διαπροσωπικών σχέσεων είναι, σε μεγάλο βαθμό, η δεξιότητα του χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων.
Φυσικά οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τις ικανότητές τους σε καθέναν από αυτούς τους τομείς. Μερικοί είμαστε πολύ επιδέξιοι στο να χειριζόμαστε τα άγχη μας, αλλά συγκριτικά ανεπίδεκτοι στο να κατευνάσουμε την δυστυχία του άλλου. Σε ευρεία κλίμακα, καθένας από αυτούς τους τομείς αντιπροσωπεύει ένα σύνολο συμπεριφορών και αντιδράσεων που, με τη σωστή δράση, μπορούν να βελτιώνονται αδιάκοπα.
Δείκτης Νοημοσύνης & Συναισθηματική Νοημοσύνη
Ο Δείκτης Νοημοσύνης ΔΝ (IQ) και η Συναισθηματική Νοημοσύνη ΣΝ, (EQ) δεν είναι δύο αντικρουόμενες, αλλά δύο ξεχωριστές ικανότητες. Η δυνατότητα μέτρησης της ΣΝ με απλό τεστ, όπως του ΔΝ, δεν είναι εύκολη. Παρόλο που διεξάγεται ευρύτατη έρευνα σε καθένα από τα συστατικά της στοιχεία, μερικά απ’ αυτά όπως η ενσυναίσθηση, μπορούν να εκτιμηθούν καλύτερα με δειγματοληψία της ικανότητας ενός ατόμου πρακτικά – όπως π.χ. με την ερμηνεία των συναισθημάτων ενός ατόμου μέσα από μια βιντεοταινία αποτυπωμένων εκφράσεων του προσώπου του.
Η ρήση του *Χείλωνα Δαμαγέτου του Λακεδαιμόνιου το γνωστό «γνώθι σ’ αυτόν» εκφράζει ακριβώς αυτόν το θεμέλιο λίθο της συναισθηματικής νοημοσύνης: να αντιλαμβάνεσαι τα συναισθήματά σου μόλις γεννηθούν μέσα σου. Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν τον όρο «μεταγνώση» για να αναφερθούν στην αντίληψη της διαδικασίας της σκέψης, καθώς και τον όρο «μετασυναίσθημα» για να υποδηλώσουν την αντίληψη των συναισθημάτων του ατόμου. Ο συγγραφέας της «Συναισθηματικής Νοημοσύνης» Daniel Goleman, προτιμά τον όρο αυτοεπίγνωση, με την έννοια της συνεχούς προσοχής του ατόμου στις εσωτερικές του καταστάσεις (παραφύλαξη, παραμόνεμα, παρατήρηση). Σ’ αυτήν την αυτοανακλαστική επίγνωση ο νους παρατηρεί και διερευνά την ίδια την εμπειρία, η οποία συμπεριλαμβάνει το συναίσθημα.
«Νους ορά και Νους ακούει» Αριστοτέλης
Αυτή η ιδιότητα της αντίληψης συγγενεύει με αυτό που η επίσημη ψυχολογία αναφέρει ως «ισομερώς διάχυτη προσοχή». Αυτή η προσοχή προσλαμβάνει οτιδήποτε περνά από την αντίληψη με αμεροληψία, ως αυτόπτης μάρτυρας που ενδιαφέρεται, αν και δε συμμετέχει. Μερικοί ψυχολόγοι αποκαλούν «παρατηρητικό εγώ» την ικανότητα της αυτοεπίγνωσης που επιτρέπει στον παρατηρητή να παρατηρήσει τις ίδιες του τις αντιδράσεις προς αυτό που λέει ο αναλυόμενος, και που η διαδικασία του ελεύθερου συνειρμού καλλιεργεί στον ασθενή.
Η αυτοεπίγνωση δεν είναι μια προσοχή που παρασύρεται από τα συναισθήματα, υπεραντιδρώντας και διευρύνοντας αυτό που γίνεται αντιληπτό. Μάλλον είναι μια ουδέτερη μέθοδος που συντηρεί την αυτοαντανάκλαση ακόμα και μέσα σε θυελλώδεις συγκινήσεις. Ο Γουόλιαμ Στάιρον μιλάει για την αίσθηση «ότι συνοδεύεται από ένα δεύτερο εαυτό, έναν παρατηρητή φάντασμα, ο οποίος, χωρίς να μοιράζεται την παραφροσύνη του σωσία του, είναι ικανός να παρατηρεί με απαθή περιέργεια τον αγώνα του συντρόφου του».
Αυτοεπίγνωση, με λίγα λόγια, σημαίνει «αντίληψη και της διάθεσής μας και των σκέψεών μας σχετικά με αυτή τη διάθεση» σύμφωνα με τον Τζων Μέγιερ, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Νιου Χάμσαϊρ. Θεωρεί ότι οι άνθρωποι διαμορφώνουν διαφορετικά και ξεχωριστά στυλ καθώς αναγνωρίζουν και μαθαίνουν να χειρίζονται τα συναισθήματά τους.
Αυτογνώστες: Οι άνθρωποι που έχουν επίγνωση των διαθέσεών τους την ώρα που τις βιώνουν και εξειδικεύουν κάπως την συναισθηματική τους ζωή.
Καταπιεσμένοι: Είναι άνθρωποι που νιώθουν να πνίγονται από τα συναισθήματά τους και δεν μπορούν ν’ απαλλαγούν από αυτά, λες και οι ίδιες οι διαθέσεις τους έχουν πάρει το «πάνω χέρι».
Δεκτικοί: Ενώ οι άνθρωποι συχνά είναι σαφείς ως προς τι νιώθουν πραγματικά, τείνουν παράλληλα ν’ αποδέχονται τις διαθέσεις τους έτσι δεν προσπαθούν να τις αλλάξουν.
Σε ακραίες καταστάσεις η συναισθηματική αυτοεπίγνωση μερικών ανθρώπων είναι συγκλονιστική, ενώ άλλων είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Οι γυναίκες γενικά, σύμφωνα με τον Ντίνερ, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Ιλλινόι, νιώθουν και τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα πιο έντονα απ’ ότι οι άντρες. Η συναισθηματική ζωή είναι πιο πλούσια γι’ αυτούς που παρατηρούν περισσότερο. Πάντως αυτή η ανεπτυγμένη συναισθηματική ευαισθησία σημαίνει ότι για τους ανθρώπους αυτούς η ελάχιστη πρόκληση εξαπολύει συγκινησιακές καταιγίδες, είτε απ’ τον παράδεισο είτε από την κόλαση, ενώ όσοι βρίσκονται στο άλλο άκρο βιώνουν μόλις και με τα βίας οποιοδήποτε συναίσθημα, ακόμα και στις πιο φρικτές συνθήκες.
Ο Δρ. Πέτρος Σιφναίος, ψυχίατρος του Χάρβαρντ, επινόησε τον όρο «αλεξιθυμία» (α+λέξις+θυμός) για τους ανθρώπους που στερούνται λέξεων για τα αισθήματά τους. Οι αλεξιθυμικοί δεν είναι ανίκανοι να νιώσουν, είναι όμως ανίκανοι να αναγνωρίζουν και ιδιαίτερα ανίκανοι να περιγράψουν με λέξεις ποια ακριβώς είναι τα αισθήματά τους. Όπως παρατήρησε ο Χένρι Ροθ στο μυθιστόρημά του Call It Sleep, σχετικά με αυτή τη δύναμη του λόγου: «Αν μπορούσες να εκφράσεις με λόγια αυτό που ένιωθες θα το έκανες κτήμα σου».
Ενδόμυχα Συναισθήματα
Τα διαισθητικά σήματα που μας καθοδηγούν σε κάποιες στιγμές εμφανίζονται με τη μορφή μεταιχμιακών διεγερτικών κυμάτων, προερχόμενων από το εσωτερικό του οργανισμού μας, σήματα που ο Νταμάζιο «σωματικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά» κυριολεκτικά «ενδόμυχα συναισθήματα». Τα σωματικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά μπορούν να παρομοιαστούν με ένα αυτόματο σύστημα συναγερμού που τυπικά αφιστά την προσοχή σε ένα δυνητικά κίνδυνο από μια δεδομένη πορεία δράσης.
Πολύ συχνά, αυτά τα σωματικά ενδεικτικά χαρακτηριστικά μας αποτρέπουν από κάποια επιλογή που η εμπειρία μας προειδοποιεί ότι είναι επικίνδυνη, παρόλο που μπορούν να μας κινητοποιήσουν προς μια χρυσή ευκαιρία. Οποτεδήποτε αφυπνίζεται ένα τέτοιο ενδόμυχο συναίσθημα, εμείς μπορούμε αμέσως να απορρίψουμε ή να επιδιώξουμε τη συγκεκριμένη πορεία με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη, κι έτσι να ιεραρχήσουμε τις επιλογές μας φτιάχνοντας έναν εύχρηστο πίνακα λήψης αποφάσεων.
Το κλειδί προς μια πιο σταθερή βάση προσωπικής λήψης αποφάσεων είναι η εναρμόνισή με τα συναισθήματα.
Έτσι η συναισθηματική αυτοεπίγνωση γίνεται ο ακρογωνιαίος λίθος για την ικανότητα να απαλλασσόμαστε από μια κακή διάθεση.
Ο Ρίτσαρντ Ντέιβινσον, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν, μέτρησε τα επίπεδα δραστηριότητας στους προμετωπιαίους λοβούς και διαπίστωσε ότι: οι άνθρωποι που παρουσιάζουν τον εαυτό τους από μια θετική σκοπιά, με αισιόδοξη διάθεση, είχαν μια αποφασιστική υπεροχή δραστηριότητας στον αριστερό λοβό, κέντρο των καλών συναισθημάτων και λιγότερο στο δεξιό, το κέντρο της αρνητικότητας.
Η θεωρία του Ντέιβινσον είναι ότι, το να θέλει να βιώσει κανείς μια δυσάρεστη πραγματικότητα ως θετική είναι μια διεργασία που απαιτεί πολλή ενέργεια. Η αυξημένη βιοσωματική διέγερση οφείλεται στο ότι το νευρωνικό κύκλωμα προσπαθεί διαρκώς να διατηρήσει τα θετικά συναισθήματα ή να καταπνίξει και να αποδιώξει τα οποιαδήποτε αρνητικά. Άρα είναι μια πετυχημένη στρατηγική συναισθηματικής αυτορρύθμισης, παρόλο που το κόστος της στην αυτοεπίγνωση είναι άγνωστο.
Το χάρισμα του δεξιοτέχνη
Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μια δεξιοτεχνία, μια ικανότητα που επηρεάζει βαθύτατα όλες τις άλλες ικανότητες είτε διευκολύνοντας είτε παρεμποδίζοντάς τες. Αυτό σημαίνει ότι μια ισχυρή παιδευτική ηθική μεταφράζεται σε υψηλότερη παρότρυνση, ζήλο κι επιμονή – σε μια συγκινησιακή υπέρβαση. Ίσως να μην υπάρχει πιο ουσιαστική ψυχολογική δεξιότητα από τις αντίσταση στις παρορμήσεις. Βρίσκεται στη ρίζα κάθε συγκινησιακού αυτοελέγχου, από τη στιγμή που όλες οι συγκινήσεις, από την ίδια τους τη φύση, οδηγούν στη μια ή στην άλλη παρόρμηση για δράση (συν+κίνηση).
Η ικανότητα να αντισταθούμε σ’ αυτήν την παρόρμηση για δράση, να κατασιγάσουμε την αρχόμενη κίνηση, μεταφράζεται, στο επίπεδο της λειτουργίας του εγκεφάλου, σε αναστολή των μεταιχμιακών σημάτων στον κινητικό φλοιό. Η ικανότητα να αναστέλλουμε την παρόρμηση βρίσκεται στη ρίζα μιας πληθώρας προσπαθειών: από το να αντισταθούμε σε κάποιες τροφές όταν κάνουμε δίαιτα, μέχρι να πάρουμε το πτυχίο του ΜΔΔΕ. Έτσι η ικανότητα χαλιναγώγησης της ανυπομονησίας συνεισφέρει ουσιαστικά στο διανοητικό δυναμικό, επειδή μας υποχρεώνει να παραμένουμε στο στόχο μας, να χαλιναγωγούμε την προσοχή μας και να συγκεντρωνόμαστε στο συγκεκριμένο αντικείμενό μας. (κυνηγός ή παίκτης)
Και όπως υπάρχουν άπειρες ενδείξεις (αλλά καμία απόδειξη) ότι ο ΔΝ (IQ) δεν αλλάζει, υπάρχουν επίσης άπειρες ενδείξεις ότι συναισθηματικές δεξιότητες, όπως ο έλεγχος των παρορμήσεων και η ακριβής μελέτη μιας κοινωνικής συγκυρίας, μπορούν να διδαχθούν. Η συναισθηματική αυτορρύθμιση είναι η ικανότητα να αρνούμαστε την παρόρμηση (συνήθως ενέντια) με απώτερο σκοπό την εξυπηρέτηση ενός στόχου, είτε πρόκειται για τη λύση μιας εξίσωσης, είτε την κατάρριψη ενός ρεκόρ.
Πολλές φορές κατά τη διάρκεια κρίσιμων στιγμών στη ζωή, όπως εξετάσεις, παρατηρούμε μεγάλο αριθμό ανησυχητικών σκέψεων. Όμως τα νοητικά αποθέματα που καταναλίσκονται σε μια γνωσιακή διεργασία – την ανησυχία – απλώς ελαττώνουν τα αποθέματα που διατίθενται για την επεξεργασία άλλων πληροφοριών. Αν κατατρυχόμαστε από την ανησυχία της αποτυχίας, η προσοχή μας παύει να στρέφεται στην εξεύρεση των απαντήσεων. Οι ανησυχίες μας αυτοεκπληρώνονται και μας ωθούν προς την ίδια την καταστροφή που προφητεύουν.
Οι άνθρωποι που είναι ικανοί να χαλιναγωγούν τα συναισθήματά τους χρησιμοποιήσουν το προληπτικό άγχος για να προτρέψουν τον εαυτό τους να προετοιμαστεί περισσότερο. Οι καλές διαθέσεις βελτιώνουν την ικανότητα της ευέλικτης και πιο σύνθετης σκέψης, κάνοντας ευκολότερη την εξεύρεση λύσεων στα προβλήματα είτε πνευματικά είτε διαπροσωπικά. Επίσης το να δρα κάποιος σημαίνει ότι δεν υποχωρεί στο άγχος που τον συντρίβει, δεν υιοθετεί ηττοπαθή στάση ούτε καταβάλλεται από την κατάθλιψη μπροστά σε δύσκολες προκλήσεις ή εμπόδια.
Αισιοδοξία: Η Κινητήρια Δύναμη
Ο Μάρτιν Σέλιγκμαν ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια είχε κάνει μελέτες με τους αθλητές της Ολυμπιακής ομάδας κολύμβησης των ΗΠΑ. Ο Σέλιγκμαν ορίζει την αισιοδοξία ως τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επεξηγούν στον εαυτό τους τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. (Σκοποί – Ελευθερίες- Εμπόδια)
Οι αισιόδοξοι άνθρωποι πιστεύουν ότι η αποτυχία οφείλεται σε κάτι που μπορεί ν’ αλλάξει, ώστε την επόμενη φορά να πετύχουν, ενώ οι απαισιόδοξοι θεωρούν την αποτυχία ως μομφή και την ανάγουν σε διαρκές χαρακτηριστικό τους γνώρισμα, το οποίοι είναι ανίκανοι ν’ αλλάξουν. Ο συνδυασμός ενός κάποιου ταλέντου με την ικανότητα να συνεχίζει κανείς παρά τις αποτυχίες είναι εκείνος που βγάζει στην επιτυχία. Αυτό που χρειάζεται να γνωρίζει κανείς για κάποιον είναι το κατά πόσο θα συνεχίσει την προσπάθεια όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Με δεδομένο επίπεδο ευφυΐας, η πρακτική επίδοση είναι μια συνισταμένη όχι μόνο του ταλέντου αλλά και της ικανότητας ν’ αντέχει κανείς στην ήττα.
Ο Άλμπερτ Μπαντούρα, συνοψίζει: «οι πεποιθήσεις των ανθρώπων για τις ικανότητές τους έχουν μια βαθιά επίδραση σ’ αυτές τις ικανότητες. Η ικανότητα δεν είναι μια σταθερή ιδιότητα. Υπάρχει τεράστια ποικιλία στον τρόπο δράσης. Οι άνθρωποι που έχουν την αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας συνέρχονται από τις αποτυχίες. Προσεγγίζουν τα πράγματα με στόχο να τα αντιμετωπίσουν και όχι να στενοχωρηθούν με το τι μπορεί να πάει στραβά». (υψηλός βαθμός Αντιμετώπισης)
Ροή = Δύναμη: Η Νευροβιολογία της Τελειότητας
Ο Μιχάλι Τζικτζεντμιχάλι, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, περιέγραψε με τη λέξη «Ροή» τη χαρισματική κατάσταση κατά την οποία η τελειότητα έρχεται αβίαστα. Η ικανότητα του ατόμου να μπαίνει σε Ροή είναι η καλύτερη στιγμή της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η Ροή αντιπροσωπεύει το ζενίθ της χειραγώγησης των συναισθημάτων, υποτάσσοντάς τα στην υπηρεσία της επίδοσης, ανάπτυξης και μάθησης. Στην Ροή τα συναισθήματα δεν περιέχονται ούτε διοχετεύονται. Είναι θετικά, ενεργοποιημένα και ευθυγραμμισμένα με το συγκεκριμένο καθήκον. Όταν εγκλωβίζεται κανείς στην ανία της κατάθλιψης ή στην αναστάτωση του άγχους, η Ροή αυτή εμποδίζεται. Άνθρωποι που βρίσκονται σε Ροή επιδεικνύουν έναν δεξιοτεχνικό έλεγχο πάνω σ’ αυτό που επιτελούν και οι αντιδράσεις τους είναι απόλυτα εναρμονισμένες με τις εναλλασσόμενες απαιτήσεις της εργασίας τους. (Ροή = σύνδεση με την Δύναμη)
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να μπει κανείς σε Ροή. Ένας τρόπος είναι η σκόπιμη εστίαση της προσοχής στο συγκεκριμένο έργο. Μια κατάσταση υψηλής συγκέντρωσης είναι η πεμπτουσία της Ροής. Μπορεί να απαιτηθεί σημαντική θέληση να ηρεμήσει κανείς και να εστιάσει την προσοχή του. Από τη στιγμή όμως που η εστίαση επιτευχθεί, αποκτά μια δική της δύναμη. Συνήθως συγκεντρωνόμαστε περισσότερο όταν απαιτηθούν περισσότερα από τα συνηθισμένα. Αν απαιτούνται υπερβολικά πάρα πολλά επέρχεται άγχος. Η Ροή επέρχεται σ’ αυτή τη λεπτή ζώνη μεταξύ πλήξης και άγχους. Και οι πιο απαιτητικοί στόχοι επιτυγχάνονται με τη λιγότερη κατανάλωση νοητικής ενέργειας.
Στην Ροή ο εγκέφαλος βρίσκεται σε μια «ψύχραιμη κατάσταση» όπου η εγρήγορση και οι αναστολές του νευρικού κυκλώματος εναρμονίζονται με τις απαιτήσεις της στιγμής. Έτσι ο εγκέφαλος ηρεμεί, με την έννοια ότι παρουσιάζεται ελάττωση της διέγερσης του φλοιού. Θα περίμενε κανείς ότι τέτοιες υποχρεώσεις θα απαιτούσαν περισσότερη δραστηριότητα του φλοιού κι όχι λιγότερη. Όμως, η Ροή παρουσιάζεται μόνο στα ανώτατα όρια των ικανοτήτων, όπου οι δεξιότητες και τα νευρικά κυκλώματα αποδίδουν στο μέγιστο.
Επειδή η Ροή προβάλλει στην περιοχή όπου μια δραστηριότητα προτρέπει τους ανθρώπους να αποδώσουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους, καθώς αυξάνονται οι δεξιότητές τους χρειάζεται μια ισχυρότερη πρόκληση για να μπουν σε Ροή. Αν ένα έργο είναι πάρα πολύ απλό, είναι βαρετό. Αν είναι πάρα πολύ απαιτητικό, το αποτέλεσμα είναι άγχος και όχι Ροή. Η υψηλή επίδοση σε μια δεξιότητα ή μια προσπάθεια υποκινείται από την εμπειρία της Ροής.
Η στρατηγική που θέτει σε εφαρμογή το πρότυπο του Γκάρντνερ για την πολλαπλή νοημοσύνη στρέφεται γύρω από την αναγνώριση των φυσικών ικανοτήτων του ανθρώπου, καθώς και γύρω από την εκμετάλλευση των ισχυρών του σημείων, αλλά και την αντιμετώπιση των ασθενών. Ένας άνθρωπος που έχει ταλέντο στη μουσική ή στην κίνηση, για παράδειγμα, μπαίνει σε Ροή πολύ ευκολότερα σ’ ένα από αυτά τα πεδία, παρά σε κείνα στα οποία είναι λιγότερο προικισμένος.
Η γνώση του ψυχολογικού προφίλ (από το επίπεδο των αρχάριων ως το πολύ προχωρημένο) προσφέρει μια ιδανική πρόκληση στην σωστή αναλογία. Αυτό κάνει την ζωή και την πρόκληση πιο ευχάριστη, ούτε τρομακτική, ούτε πληκτική. «Ελπίζουμε ότι όταν κάποιος με την μελέτη και την δράση βρεθεί σε Ροή, είναι σε θέση να αντιμετωπίσει θαρρετά τις προκλήσεις σε νέους τομείς» λέει ο Γκάρντνερ, προσθέτοντας ότι η εμπειρία δείχνει πως αυτό πράγματι συμβαίνει.
Πιο γενικά, το πρότυπο της Ροής δηλώνει ότι η επίτευξη της δεξιοτεχνίας σε κάθε επιμέρους γνώση ή τομέα γνώσεων θα έπρεπε, υπό ιδανικές συνθήκες, να προκύπτει φυσιολογικά, καθώς ο άνθρωπος κατευθύνεται προς τις περιοχές που τον θέλγουν αυθόρμητα, αυτές που στην ουσία τον παθιάζουν και είναι ερωτεύσιμες. Αυτό το αρχικό πάθος, ο έρωτας, είναι ο σπόρος για υψηλά επίπεδα επιτυχίας, καθώς εκεί αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι η επιδίωξη του συγκεκριμένου τομέα, είτε είναι η ζωγραφική είτε τα μαθηματικά, είτε ο χορός, είναι η πηγή της χαράς της Ροής.
Και από τη στιγμή που απαιτείται να σπρώξει κανείς στα άκρα τις ικανότητές του για να φθάσει σε Ροή, έχει ένα πρωταρχικό κίνητρο για να βελτιώνεται όλο και περισσότερο. Ο άνθρωπος γίνεται ευτυχισμένος. Η επιδίωξη της ζωής μέσω της Ροής είναι μια φυσιολογική και πιο αποτελεσματική μέθοδος για να θέσουμε τα συναισθήματα στην υπηρεσία της ευτυχίας.
Ο Simonov (1970), συζητά για τη σχέση των συναισθημάτων με τη δημιουργία και την ανάπτυξη. Τα θετικά συναισθήματα είναι πολύ πιο παραγωγικά από τ’ αρνητικά. Η ανάπτυξη της δημιουργικότητας απ’ αυτήν την άποψη, προϋποθέτει κάτι περισσότερο από «την απλή αποβολή των ανεπιθύμητων συναισθημάτων». Χωρίς ερεθίσματα, δεν εμφανίζονται θετικά συναισθήματα άρα αυξάνοντας το σύνολο των πληροφοριών, εμπλουτίζονται τα θετικά συναισθήματα κι αδρανοποιούνται τ’ αρνητικά.
Τρόποι αύξησης της συναισθηματικής νοημοσύνης
Αποφασίστε τι και πώς θα αλλάξετε: με άλλα λόγια, από εσάς εξαρτάται πώς θέλετε να είναι η προσωπικότητά σας. Ποικίλα έγκυρα τεστ για τη συναισθηματική νοημοσύνη θα σας βοηθήσουν να υπολογίσετε τη δεινότητά σας στον τομέα αυτόν. Δεν είναι απαραίτητο, όμως, ένα τεστ μέτρησης της συναισθηματικής νοημοσύνης, για να σημειώσετε πρόοδο. Ένα πλήθος πρακτικών εφαρμογών θα βελτιώσουν ποικίλες πτυχές της συναισθηματικής νοημοσύνης σας.
Δέσμευση: Όπως ένας χορευτής που πρέπει να μάθει καινούργια βήματα για μια νέα χορογραφία στο μπαλέτο, έτσι πρέπει να θέλετε να ασχοληθείτε συστηματικά με την προσωπική αλλαγή, μέσω συστηματικής εξάσκησης και πρακτικής. Για παράδειγμα, ποιες πτυχές της προσωπικότητάς σας θέλετε να διατηρήσετε και πιθανώς να βελτιώσετε; Η υιοθέτηση μιας θετικής στάσης απέναντι στην προσωπική ωρίμανση εξηγεί γιατί κάποια άτομα επιμένουν και αλλάζουν πραγματικά.
Επιδιώξτε τη λήψη ανατροφοδότησης: Ακόμα και οι καλύτεροι ηθοποιοί χρειάζονται τακτική, πειθαρχημένη, ειλικρινή ανατροφοδότηση σχετικά με την πρόοδό τους. Όλοι κινδυνεύουμε από το σύνδρομο του βατράχου στο καυτό νερό, όπου οι αλλαγές επέρχονται αργά, με αποτέλεσμα να μην έχουμε πλήρη συνείδησή τους παρά μόνο όταν πλέον είναι πολύ αργά. Ποιος θα σας πει την αλήθεια; Ποιος, όπως στους Ρωμαίους αυτοκράτορες κατά την παρέλαση του θριάμβου τους, θα σας ψιθυρίσει στο αυτί «Είσαι ένας απλός θνητός»
Με άλλα λόγια, αν ρωτήσετε «Ήταν καλή η παρουσίαση ή όχι;» η απάντηση θα είναι επιφυλακτική ή απατηλά καθησυχαστική; Βρείτε τρόπους να διευκολύνετε τους συνεργάτες σας, ώστε να σας παρέχουν ειλικρινή ανατροφοδότηση. Να αναζητάτε διαρκώς άτομα που έχουν την ειλικρινή διάθεση να σας βοηθήσουν να αποκτήσετε βαθιά γνώση της κατάστασης και να προτείνουν αποτελεσματικούς τρόπους, για να δοκιμάσετε νέες συμπεριφορές.
Σκάψτε βαθιά: Διερευνήστε ζητήματα όπως τις προσωπικές σας αξίες και τη βασική κοσμοαντίληψή σας, ακόμα κι όταν κάτι τέτοιο φαίνεται δύσκολο μέσα στην παραζάλη της καθημερινότητας. Εξετάστε ποιες πτυχές της προσωπικότητάς θέλετε να διατηρήσετε, να διαφυλάξετε και να απολαμβάνετε και ποιες θέλετε να μεταβάλετε, να θέσετε σε μια διαδικασία ωρίμανσης ή να προσαρμόσετε στο περιβάλλον και στην κατάσταση.
Κάντε το διασκεδάζοντας, μέσω των ευκαιριών για εξέλιξη που σας παρέχονται εκτός του οργανωτικού περιβάλλοντος. Αυτό περιλαμβάνει εξωτερικές συνεδρίες ανάπτυξης από διορατικούς ανθρώπους οι οποίοι δεν παρεμβαίνουν στον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αλλάξετε ή να εξελιχθείτε. Ποικίλα ψυχομετρικά τεστ βοηθούν να προσδιορίσετε ή να καταστήσετε σαφείς τις μύχιες πτυχές του πραγματικού σας εαυτού, όπως τις αξίες, την κοσμοαντίληψη, τα χαρακτηριστικά και τα κίνητρά σας. Ωστόσο, τα τεστ παρέχουν μόνο πληροφορίες και δεν υποκαθιστούν τη δράση.
Μην εστιάζεστε μόνο στο επιμέρους: Επιδιώξτε η προσέγγιση της αυτοεξέλιξης να καλύπτει ένα ευρύ φάσμα. Για παράδειγμα, μην εστιαστείτε απλώς στις αδυναμίες, όπως είναι τα κενά ή τα μειονεκτήματα της απόδοσής σας, αλλά δώστε επίσης άπλετη προσοχή στα δυνατά σας σημεία και σε όσα θέλετε να τονώσετε περαιτέρω. Παρεμπιπτόντως, τα περισσότερα επιμορφωτικά προγράμματα και οργανωτικοί απολογισμοί χωλαίνουν σε αυτό ακριβώς το σημείο, αφού ξεκινούν από μια αρνητική και όχι από μια θετική θέση.
Ίσως έχετε μια έμφυτη τάση να θέλετε να μπαίνετε κατευθείαν στο θέμα: «Πες μου πού κάνω λάθος, για να μπορέσω να κάνω κάτι γι’ αυτό». Η προσωπική ωρίμανση, όμως, δεν λειτουργεί έτσι. Η υπέρμετρη εστίαση στην αποτυχία ή τις ανεπάρκειες δεν τσαλακώνει απλώς την αυτοπεποίθησή σας, αλλά σας εμποδίζει να δείτε και να εκτιμήσετε τις γνήσιες αρετές σας.
Εκπαίδευση κι εκπαίδευση και μελέτη: Η καλή εκπαίδευση (coaching) μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην αύξηση της ΣΝ σας. Σας προσφέρει την ευκαιρία να δείτε από νέες προοπτικές το πώς τα πάτε και να ελέγξετε πραγματικά πού μπορείτε να επικεντρώσετε καλύτερα τις προσπάθειες εξέλιξής σας. Αν μάθετε να γίνετε κι εσείς ένας εκπαιδευτής που πετυχαίνει υψηλές επιδόσεις, θα οξύνετε την αυτοεπίγνωσή σας και θα κατανοήσετε καλύτερα τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη δράση των συνεργατών σας.
Ονειρευτείτε κι Οραματιστείτε: Είναι ουσιώδες να αναλογίζεστε το μέλλον που επιθυμείτε, όχι απλώς να προβλέπετε το μέλλον που θεωρείτε πιθανότερο. Αυτό γίνεται μέσω επίσημων και άτυπων συζητήσεων και μέσω ορισμένων ειδών τεστ. Για παράδειγμα, οι ομάδες ίσως αποθαρρύνουν τέτοιες συζητήσεις και επικεντρώνονται κυρίως στους στόχους. Σε αυτή την περίπτωση, εκμεταλλευτείτε ευκαιρίες εκτός της εργασίας για να απελευθερώσετε τη σκέψη σας και να δημιουργήσετε νοερά την εικόνα του μέλλοντος που επιθυμείτε. Αυτό είναι πάντα το πρώτο βήμα για την υλοποίηση μιας νέας πραγματικότητας.
Ετοιμάστε ένα στρατηγικό σχέδιο εξέλιξης: Η αύξηση της ΣΝ σας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, παίρνει χρόνο και εύκολα μπορεί να χάσετε το στόχο σας, αν είτε δεν επιμένετε στα καίρια ζητήματα είτε εμμένετε σε ένα μόνο, αποκλείοντας τα υπόλοιπα. Ετοιμάστε ένα σχέδιο εξέλιξης το οποίο θα ακολουθείτε για τους επόμενους, ας πούμε, δώδεκα μήνες. Αυτό θα σας βοηθήσει να αποφύγετε την υπέρμετρη αξιοποίηση ενός δυνατού σας σημείου ή το ενδεχόμενο να αρνηθείτε την ανάγκη να προσαρμοστείτε και να αλλάξετε.
Θέστε συγκεκριμένους στόχους που σας ενθουσιάζουν ή σας κινητοποιούν με κάποιον τρόπο. Φροντίστε να έχουν κάποια συνεκτική κατεύθυνση, όχι απλώς έναν γενικόλογο στόχο. Για παράδειγμα, δεν αρκεί να πείτε απλώς ότι θα βελτιώσετε την ικανότητά σας να είσαστε ενεργός ακροατής. Πρέπει να θέσετε το στόχο σε κατάλληλο πλαίσιο, όπως το να επικεντρώνεστε λιγότερο στις λύσεις ή το να βοηθάτε τους συνεργάτες σας να σκέφτονται διεξοδικά αυτό που κάνουν κ.ο.κ. Ανακεφαλαιωτικά, επινοήστε τη δική σας προσωπική ατζέντα μάθησης. Παρά τις απόψεις τρίτων για το πώς πρέπει να αλλάξετε, πρέπει να μάθετε μόνο όσα εσείς θέλετε να μάθετε.
Ξεπεράστε τη ζώνη της άνεσης: Δεν νιώθουν όλοι άνετα όταν εφαρμόζουν τρόπους για την προσωπική τους εξέλιξη, αν απαιτείται να κάνουν κάτι ασυνήθιστο ή περίεργο. Για παράδειγμα, στα μαθήματα προσωπικής εξέλιξης οι συμμετέχοντες μπορεί να βρεθούν να αναλύουν τι τους εμπνέει υπό το φως των προβολέων μιας πραγματικής θεατρικής σκηνής. Αρχικά, η προοπτική τούς προκαλεί ένα μίγμα φόβου ή ακόμα και έντονης απέχθειας. Στην πράξη, σχεδόν όλοι περνούν υπέροχα, ενώ τους δίνετε η ευκαιρία να ανακαλύψουν σημαντικά πράγματα αναφορικά με τη συμπεριφορά τους. Υπό τον όρο ότι ως προοπτική διαφαίνεται η προσωπική ωρίμανση, να είσαστε έτοιμοι να ξεπεράσετε τη ζώνη όπου νιώθετε άνετα και να θεωρήσετε ευπρόσδεκτες τέτοιες προκλήσεις.
Εξασκηθείτε Επαναληπτικά: Η εφαρμογή του σχεδίου εξέλιξης και η προσέγγιση των προσωπικών σας στόχων όσον αφορά την ωρίμανσή σας απαιτούν επαναληπτική εξάσκηση. Μόνο έτσι μπορείτε να τονώσετε την αυτοπεποίθησή σας και να κατακτήσετε τις αλλαγές που επιθυμείτε. Η εξάσκηση ίσως περιλαμβάνει τον πειραματισμό με διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς, σε ασφαλές μαθησιακό περιβάλλον αν χρειαστεί, όπως σε ένα αναπτυξιακό εργαστήριο.
Τέτοιοι τρόποι θα σας επιτρέψουν να ανλογιστείτε αναφορικά με κάποιο ζήτημα, πώς, λόγου χάρη, να εκδηλώνετε περισσότερη άρνηση, ή στοργή, να γίνετε πιο κατηγορηματικοί ή να κατανοείτε καλύτερα. Η αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης απορρέει κυρίως από τη διαρκή εκπαίδευση, όχι από μια μεμονωμένη δραστηριότητα όπου σημειώνετε «χ» σε ένα κουτάκι και λέτε «Πάει κι αυτό τι κάνουμε τώρα;». Παρά τις ενδεχόμενες επιτυχίες, καλλιέργειας της ικανότητά σας να ταυτίζεστε συναισθηματικά με τους συνεργάτες σας, επιβάλλεται η συνεχής εξάσκηση και μάθηση.
Η αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης αποτελεί αδιάκοπη διαδικασία, έτσι εξηγείται η επιτυχία ορισμένων μάνατζερ. Επιθυμούν διαρκώς να μάθουν τι λειτουργεί αποτελεσματικά, να ανακαλύψουν περισσότερα σε ό,τι αφορά την προσωπική τους αποτελεσματικότητα και πώς να επηρεάσουν τα κίνητρα, τις ανάγκες και τα συναισθήματα των συνεργατών τους.
Αναζητήστε ευκαιρίες εξάσκησης δεξιοτήτων στον τομέα της Σ.Ν. εκτός του οργανωτικού περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, προκειμένου να καλλιεργήσετε τη δεξιότητά σας στο χτίσιμο της ομάδας, ίσως μπορείτε να δημιουργήσετε ευκαιρίες για να εξασκηθείτε σε κοινωνικούς και κοινοτικούς οργανισμούς, όπως σε τοπικούς συλλόγους ή επαγγελματικές ενώσεις.
Τρόποι για την αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης
• Αυξήστε τον βαθμό αντιμετώπισης σας
• Αυξήστε τον βαθμό αποδοχής σας
• Βάλτε ετικέτα στα συναισθήματά σας, αντί να βάζετε ετικέτες σε άτομα ή καταστάσεις.
• Εξοικονομήστε χρόνο να στοχαστείτε αναφορικά με τα συναισθήματά σας και αξιοποιήστε τα, για να προσδιορίσετε ανικανοποίητες συναισθηματικές ανάγκες.
• Αξιοποιήστε τα συναισθήματά για τη λήψη αποφάσεων και κατάκτηση στόχων.
• Μετατρέψτε το θυμό σας σε παραγωγική ενέργεια, αξιοποιώντας τον για να κινητοποιηθείτε.
• Ταυτιστείτε συναισθηματικά, κατανοήστε κι αποδεχτείτε τα συναισθήματα ανθρώπων, φυτών, ζώων.
• Ακούστε αντί να διατάξετε, να κρίνετε ή να κάνετε διάλεξη.
• Προσδιορίστε τους φόβους (θανάτου) και τις επιθυμίες σας (για ζωή).
• Γνωρίστε τις βασικές σας αξίες και τι πραγματικά έχει σημασία για σας.
• Αναζητήστε τη θετική αξία των αρνητικών συναισθημάτων.
• Να είσαστε περιεκτικός, ώστε η προσέγγιση της αυτοεξέλιξής να καλύπτει ένα ευρύ φάσμα.
• Εκπαιδευτείτε και μελετήστε για την αύξηση της συναισθηματικής νοημοσύνης.
• Ξεπεράσετε τη ζώνη ασφαλείας, ως προς το πώς συμπεριφέρεστε και καλοδεχτείτε ανάλογες προκλήσεις.
Αυξήσετε τη συναισθηματική νοημοσύνη σας εκούσια, όπως δείχνουν δεκαετίες ψυχολογικών ερευνών, εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες μέθοδοι. Μπορείτε να μάθετε να προσαρμόζετε τη συμπεριφορά σας, τις διαθέσεις και την αυτοεικόνα σας. Κάτι τέτοιο δεν συνεπάγεται ολοκληρωτική μεταβολή της προσωπικότητάς σας. Περισσότερο αφορά την αλλαγή στάσεων και συνηθειών, κατάκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων. Βέβαια αυτό απαιτεί χρόνο και αφοσίωση στο στόχο. Συνεπώς, πρέπει να το δείτε ως μακροπρόθεσμη επένδυση, με σημαντικά ωστόσο οφέλη.
Η συναισθηματική νοημοσύνη δεν σας βοηθάει απλώς να χειριστείτε τον εαυτό σας, αλλά σας επιτρέψει να εκμαιεύσετε εξαιρετικά αποτελέσματα από τον ἐλεγχο των άλλων ανθρώπων από την καλλιέργεια της δικής τους συναισθηματικής νοημοσύνης. Όπως συμβαίνει γενικότερα με την προσωπική ωρίμανση, αφετηρία είναι η επιθυμία σας και η πρόθεσή σας να εξελιχθείτε.
@Ηω Αναγνώστου – miastala.com 2009 /businesslife.gr
Αποσπάσματα από τα βιβλία του Goleman Daniel «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη – Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το «IQ» / «Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στο χώρο εργασίας» & «Κοινωνική Νοημοσύνη: Η νέα επιστήμη των ανθρώπινων σχέσεων»
*Χίλων ή Χείλων: Σπαρτιάτης πολιτικός, νομοθέτης, φιλόσοφος και ελεγειακός ποιητής κι αναφέρεται ως ένας από τους Επτά Σοφούς της Aρχαίας Ελλάδας. Σε αυτόν αποδίδεται το γνωστό ρητό «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν». Ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος κάνει λόγο για «χειλώνειο τρόπο». Η συντομία και η περιεκτικότητα των λόγων του, τους έκανε να μοιάζουν με επιγράμματα (ωσάν αυτά του Σιμωνίδη) ή με χρησμούς μαντείου.
Τα πιο σπουδαία και γνωστά γνωμικά του είναι το «μηδέν άγαν», το «γνώθι σ’ αυτόν» και το «εγγύα πάρα δ’ άτα» [σημειωτέον ότι το πρώτο απ’ αυτά αποδίδεται στον Σόλωνα, ενώ το δεύτερο στον Θαλή] είχαν γραφτεί στον τοίχο ή στην προμετωπίδα του ναού του Απόλλωνα, στους Δελφούς. Ειδικά για το «γνώθι σ’ αυτόν» αναφέρεται από τον Κλέαρχο ότι το γνωμικό αυτό λέχθηκε στον Χίλωνα ως μυστικό από τον Θεό Απόλλωνα (Ι.Στοβαίου Ανθολ., τόμ.Α’ βιβλ.21 παρ.12) Συλλογή των αποφθεγμάτων του εξέδωσαν ο Ορέλλι [Opuscula Graecorum veterum sententiosa – «Γνωμολογικά συγγραμμάτια των αρχαίων Ελλήνων» (2 τόμοι, 1819-1821)] και ο Μούλλαχ «Αποσπάσματα Ελλήνων Φιλοσόφων» Παρίσι, 1860.
http://terrapapers.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου