ΣΩΚΡΑΤΗΣ - Ο ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΗΡΩΑΣ, Η ΙΔΙΑ Η ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Ο Σωκράτης πίστευε ότι η αυτογνωσία είναι επαρκής για να ζήσει κανείς μια καλή
ζωή. Ταυτίζει την γνώση με την αρετή. 
Οι άνθρωποι είναι δυνατόν να φτάσουν στην απόλυτη γνώση λέει, αρκεί να ακολουθήσουν τη σωστή μέθοδο. Η γνώση δεν είναι δεδομένη και ανώδυνη, παρομοιάζεται μάλιστα με τις ωδίνες του τοκετού. Αν μπορούμε να “μάθουμε τη γνώση”, τότε μπορούμε να διδαχθούμε και την αρετή. 
Ο τρόπος που ζούσε συνίστατο στην εξέταση της ζωής των ανθρώπων, τη δική του και των άλλων, επειδή “Ο δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ” (η ζωή που δεν εξετάζεται δεν αρμόζει σε άνθρωπο). Πρέπει κανείς να αναζητά τη γνώση και τη σοφία πριν από τα άλλα ιδιωτικά του συμφέροντα. Η γνώση αναζητείται ως μέσο για την ηθική δράση. Η λογική αποτελεί προϋπόθεση για να ζήσει κανείς μια καλή ζωή, κατά τον Σωκράτη. 
Η αληθινή μας ευτυχία εξαρτάται από το αν κάνουμε αυτό που είναι σωστό. Δεν μπορείς να είσαι ευτυχισμένος αν δρας αντίθετα με όσα πιστεύεις.

Η ηθική του Σωκράτη έχει έναν τελολογικό χαρακτήρα – η μηχανιστική εξήγηση της
ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι λανθασμένη. Η ανθρώπινη δράση στοχεύει στο καλό και υπάρχει σκοπός στη φύση. Ο Σωκράτης πίστευε ότι όταν οι άνθρωποι
λειτουργούν ανήθικα δεν το κάνουν σκόπιμα, το οποίο είναι γνωστό και ως το
Σωκρατικό Παράδοξο. Έλεγε ότι αν κάποιος ξέρει ποιο είναι το σωστό, τότε θα
πράξει αναλόγως. Αλλιώς απλώς δεν ξέρει ποιο είναι το σωστό. Αν κάποιος δεν
λειτουργεί με τρόπο καλό, τότε μάλλον κάνει λάθος, του λείπει η γνώση για το
πώς θα φερθεί σωστά στην όποια περίσταση. Οπότε για τον Σωκράτη, η γνώση
σημαίνει αρετή και είναι “καλή”, ενώ η άγνοια είναι “κακή”, άχρηστη. Είναι
λοιπόν σαν να είμαστε υπεύθυνοι για το τι γνωρίζουμε και τι όχι, επομένως
είμαστε και υπεύθυνοι για την προσωπική μας ευτυχία.

Συχνά ρωτούσε τους συμπολίτες του “Δεν ντρέπεστε για την προθυμία σας να αποκτήσετε όσο πιο πολλά πλούτη, φήμη και τιμές γίνεται, αλλά δεν νοιάζεστε το ίδιο για την σοφία ή την αλήθεια, ή για την καλύτερη κατάσταση της ψυχής σας;”.

Παρότρυνε τους ανθρώπους να “νοιαστούν για την ψυχή τους, να γνωρίσουν τον εαυτό τους, γιατί άπαξ και μάθουμε τους εαυτούς μας μπορεί και να αρχίσουμε να νοιαζόμαστε για αυτούς”. Θεώρησε την ψυχή ως την πραγματική ουσία του ανθρώπου και την αρετή ως αυτό που επιτρέπει την πλήρωση της ανθρώπινης φύσης μέσα από την αναζήτηση και βελτίωση της ψυχής. Η αυτογνωσία δεν είναι παρά σοφία και δε γίνεται να ξεχωρίσουμε το σωστό από το λάθος (είτε για μας, είτε για τους άλλους), αν δεν έχουμε σοφία.

Πίστευε επίσης ότι υπάρχει μια ενιαία γνώση. Υπάρχει μία κοινή αλήθεια στην οποία όλοι μπορούν να φτάσουν. Κάτι σχετικό βρίσκει ως αποτέλεσμα της
έρευνάς του ο Goldin και δείχνει την ύπαρξη γνωστικών καθολικών σχημάτων που
διέρχονται χρόνου και πολιτισμών. Όπως είναι φυσικό να γεννάμε, είναι δηλαδή
κάτι που κάπως ξέρουμε, έτσι είναι και οι φιλοσοφικές αλήθειες και η γνώση,
είναι μέσα μας, αρκεί να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας. Κι εδώ δένει κάπως η
Σωκρατική μέθοδος της οποίας σκοπός δεν είναι η μετάδοση νέας γνώσης, αλλά να
εκμαιεύσει κάτι που ο άλλος ξέρει ήδη, έχει μέσα του ήδη.

Ο Σωκράτης, σε αντίθεση με τους σοφιστές, πίστευε ότι η γνώση ήταν δυνατή, αλλά
πίστευε ότι το πρώτο βήμα για τη γνώση ήταν αρχικά να παραδεχτεί κανείς την
άγνοιά του. Ο ίδιος ο Σωκράτης έλεγε ότι το μόνο που γνωρίζει είναι ότι δε
γνωρίζει τίποτα και αυτή η συνειδητότητα της αμάθειάς του ήταν τελικά που τον
έκανε τον πιο σοφό από τους συμπολίτες του. Η ουσία της μεθόδου του Σωκράτη
εξάλλου ήταν να πείσει τον συνομιλητή του ότι ενώ νόμιζε ότι γνωρίζει κάτι,
στην ουσία δεν το γνώριζε. Η Σωκρατική μέθοδος, κυρίως ο Σωκρατικός τρόπος
ερωτήσεων, έχει χρησιμοποιηθεί και στην ψυχοθεραπεία (κυρίως στη Γνωστική, την
Αντλεριανή και το Reality Therapy) για διευκρινίσεις, αλλά και για να κοιτάξει
βαθιά μέσα του ο θεραπευόμενος ή να εξερευνήσει εναλλακτικούς τρόπους δράσης.

Ο Σωκράτης πίστευε ότι ο καλύτερος τρόπος να ζει κανείς ήταν να επικεντρωθεί στην
αυτο-εξέλιξη και όχι στο κυνήγι του υλικού πλούτου. Πάντα παρότρυνε τους άλλους
να επικεντρωθούν περισσότερο στις φιλίες και στην αίσθηση κοινότητας γιατί
αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να μεγαλώσουν όλοι μαζί σαν λαός. Η αρετή αξίζει
περισσότερο από κάθε τι, η ιδανική ζωή αφιερωμένη στην αναζήτηση του Καλού. Η
αλήθεια βρίσκεται στις σκιές της ύπαρξης κι είναι δουλειά του φιλοσόφου να
δείξει στους υπόλοιπους πόσα λίγα ξέρουν στ’αλήθεια.

Ο θάνατος του Σωκράτη

"Είτε ο θάνατος είναι μια κατάσταση ανυπαρξίας και ασυνειδησίας, ή όπως λένε κάποιοι άλλοι είναι μια αλλαγή και μετάβαση της ψυχής από αυτόν τον κόσμο σε ένα άλλο.
Αν υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει συνείδηση, αλλά ένας ύπνος ανενόχλητος από
όνειρα, τότε ο θάνατος θα είναι ανείπωτο κέρδος. Γιατί αν κάποιος είναι να
κοιμηθεί ανενόχλητος από όνειρα νομίζω αυτή θα είναι μία από τις καλύτερες
νύχτες της ζωής του. Ουσιαστικά η αιωνιότητα θα είναι μία και μόνη νύχτα. Αλλά
αν ο θάνατος είναι ένα ταξίδι σε ένα άλλο μέρος όπου όλοι είναι νεκροί, τότε
ποιο καλό μπορεί να είναι καλύτερο από αυτό; Τι δε θα έδινε κανείς για να
μπορέσει να συζητήσει με τον Ορφέα, τον Ησίοδο ή τον Όμηρο;

Αν αυτό είναι αλήθεια τότε αφήστε με να πεθάνω ξανά και ξανά! Θα συναντήσω και άλλους που τους έκριναν άδικα σε θάνατο, όπως τον Παλαμήδη και θα συγκρίνουμε τα δεινά του καθενός μας. Πάνω από όλα θα μπορέσω να συνεχίσω να ψάχνω για την αληθινή και την λάθος γνώση, όπως σε αυτό τον κόσμο έτσι και σε εκείνον, θα βρω ποιος είναι σοφός και ποιος προσποιείται πως είναι. Πόσο καταπληκτικό θα είναι να συνομιλήσω με όλους αυτούς τους άντρες και τις γυναίκες! Γιατί σε εκείνον τον κόσμο σίγουρα δεν σκοτώνουν κάποιον για αυτό. Ίσα ίσα αν είσαι χαρούμενος σε εκείνον τον κόσμο είσαι αθάνατος, αν ισχύουν όσα λένε. Οπότε ας είμαστε
χαρούμενοι σχετικά με τον θάνατο και μάθετε ότι τίποτε κακό δεν μπορεί να
συμβεί σε έναν καλό άνθρωπο, πριν ή μετά θάνατον. Οι θεοί δεν θα τον
παραμελήσουν. Βλέπω καθαρά ότι το να πεθάνω και να απελευθερωθώ είναι το
καλύτερο για μένα, δεν είμαι θυμωμένος με τους κατηγορητές μου γιατί δε με
έβλαψαν, παρόλο που βέβαια δεν ήθελαν να μου κάνουν και καλό, που για αυτό
διακριτικά τους μέμφομαι”.

“Κι όταν μεγαλώσουν οι γιοι μου σας ζητάω να τους τιμωρήσετε αν ενδιαφέρονται για
πλούτη ή τίποτα άλλο πέρα από την αρετή, ή αν προσποιούνται ότι είναι κάτι ενώ
στην ουσία δεν είναι τίποτα. Τότε να τους κατακρίνετε όπως εγώ εσάς και αν το
κάνετε, τότε θα έχουν λάβει δικαιοσύνη από τα χέρια σας”.

Ο Σωκράτης αναρωτιέται πώς γίνεται κάποιος να φοβάται κάτι για το οποίο δεν έχει
ιδέα; Του φαίνεται χαζό να φοβάσαι το άγνωστο. (Ωστόσο οι περισσότεροι δεν
φοβόμαστε το άγνωστο, την αλλαγή;)

(Σημειώσεις από μία παρουσίαση που έγινε στο “γίγνεσθαι” την Ελληνική Εταιρεία
Υπαρξιακής Ψυχολογίας, στα πλαίσια του Εργαστηρίου Υπαρξιακών Θεμάτων, τον
Οκτώβριο του 2012)

Από τη
Δήμητρα Αθανασάκου,

Ψυχολόγο,
Ψυχοθεραπεύτρια

Ταξίδι Στην Αρχαία Ελλάδα

http://enneaetifotos.blogspot.gr/2017/02/blog-post_13.html