Απολλων Δελφινιος 
Φαίνεται ευρέως αποδεκτό ότι το όνομα του Δελφινίου Απόλλωνα προέρχεται
από τo “δελφίνι” και όχι από το τοπωνύμιο των Δελφών, αν και πιθανότατα
όλες αυτές οι λέξεις προέρχονται τελικά από την ίδια ρίζα.[1] Γνωρίζουμε
από τον ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα ότι ο θεός εμφανίστηκε με τη μορφή
ενός δελφινιού, για να οδηγήσει κάποιους Κρήτες στους Δελφούς, ώστε να
γίνουν οι πρώτοι ιερείς του εκεί, ενώ υπάρχει και ο μύθος του Ικάδιου,
γιου του Απόλλωνα, ο οποίος φτάνει από την Κρήτη στη δελφική ακτή στην
πλάτη ενός δελφινιού.
Ο ομηρικός ύμνος μάς λέει επίσης ότι ο Απόλλωνας, αφού αποκάλυψε τον
εαυτό του στους Κρήτες, κατά την προσέγγισή τους στην ακτή της Κρίσας
τους έδωσε ειδικές οδηγίες για τη δημιουργία ενός βωμού. Τους διέταξε να
προσφέρουν θυσίες και προσευχές σ’ αυτόν ως Δελφίνιο. Μόνο μετά από την
εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος ανέβηκαν στο λόφο για την Πυθώ, για να
αναλάβουν τα καθήκοντά τους εκεί.
Η λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου ήταν διαδεδομένη σε όλη την περιοχή του Αιγαίου, αλλά ιδιαίτερα στην Κρήτη, και υπάρχει μια γενική πεποίθηση ότι η λατρεία συνδεόταν με τη θάλασσα και την προστασία των ναυτικών. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι μια σειρά από λατρείες του Απόλλωνα Δελφινίου εκτός Κρήτης βρίσκονταν σε μέρη με ισχυρούς δεσμούς με τη μεγαλόνησο. Μια τέτοια λατρεία υπήρχε στη Μίλητο της Ιωνίας, της οποίας ο επώνυμος ιδρυτής, σύμφωνα με έναν μύθο ίδρυσης, ήταν γιος του Απόλλωνα και εγγονός του Μίνωα. Λίγο αργότερα από τη Μίλητο έγινε ο αποικισμός της Χίου, όπου ένα διπλό λιμάνι, το οποίο ονομάζεται Δελφίνιο και αναφέρεται από τον Θουκυδίδη, πρέπει να συνδεόταν με τη λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου εκεί.
Η Χίος ιδρύθηκε από τον Ραδάμανθη, ο οποίος την ανέθεσε στον Οινοπίωνα, γιο της κόρης του Μίνωα Αριάδνης και του Διόνυσου. Ο Παυσανίας, επίσης, καταγράφει ότι ο Οινοπίων ήρθε στη Χίο από την Κρήτη και έγινε βασιλιάς και ότι μπορούσε κανείς να δει εκεί τον τάφο του. Η Θήρα, νησί με έντονες μινωικές συνδέσεις, είχε μήνα Δελφίνιο, ενώ στη Μασσαλία και την Αίγινα, εκτός από τη λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου, υπάρχουν ενδείξεις για τη λατρεία της κρητικής θεάς Δίκτυννας -ονομάζεται Αφαία στην Αίγινα- την οποία ο Πλούταρχος συνδέει με τον Απόλλωνα Δελφίνιο ως δέκτη λατρείας.
Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό στην Αίγινα, όπου η Αφαία είχε ναό και υπήρχε μήνας και γιορτή του Δελφινίου. Τέλος, υπάρχει το Δελφίνιο στην Αθήνα, όπου η λατρεία συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον Θησέα και τις κρητικές του περιπέτειες. Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται πιθανό, όπως πολλοί μελετητές πιστεύουν, ότι ο Δελφίνιος ήταν κρητική θεότητα, ότι χρονολογείται τουλάχιστον από την προδωρική, αν όχι από τη μινωική εποχή, και ότι συγχωνεύθηκε με τον Απόλλωνα, όταν η λατρεία του έφτασε στους Δελφούς.
Θεωρείται επίσης ότι η λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου ήταν σημαντική στη Δρήρο, επειδή το ιερό του εκεί αποτελεί παράδειγμα ιερού του Απόλλωνα Δελφινίου που χρησιμοποιείται ως αρχείο του κράτους. Ο όρκος των εφήβων στη Δρήρο, που είναι ουσιαστικά μια συνθήκη μεταξύ της Δρήρου και της Κνωσού εναντίον της Λύττου, αναφέρει ότι ένα αντίγραφο θα πρέπει να στηθεί στο ιερό του Απόλλωνα Δελφινίου στη Δρήρο.
Στην Κνωσό προξενικά ψηφίσματα και συμφωνίες με άλλα κράτη, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών μεταξύ άλλων κρατών όπου η Κνωσός ήταν ο εγγυητής, στήθηκαν στο ντόπιο Δελφίνιο. Το ότι μερικά Δελφίνια στην Κρήτη χρησιμοποιούνταν ως δημόσια κτίρια, πριν από την εμφάνιση των πρυτανείων, υποδεικνύεται από μια επιγραφή του δεύτερου αιώνα, που αναφέρεται στην ψυχαγωγία των πρεσβευτών της Τήνου στο Δελφίνιο στην Υρτακίνα. Σίγουρα και εκτός Κρήτης ένα Δελφίνιο είχε συχνά κάποια σχέση με την διακυβέρνηση της πόλης. Τέτοια ήταν η περίπτωση της Μιλήτου, όπου το Δελφίνιο ήταν το κύριο ιερό του σώματος των Μολπών, εμπλεκόταν στην πολιτειακή ζωή και τους νόμους της πόλης και ήταν, και στην περίπτωση αυτή, επίσης το αρχείο για το ιερούς νόμους, τα διατάγματα και τις εξωτερικές συνθήκες. Στην Αθήνα, επίσης, υπήρχε σχέση μεταξύ Δελφινίου Απόλλωνα και του δικαίου της πόλης.
Ο όρκος που επιβεβαίωνε την επιλεξιμότητα ενός αγοριού για την ιδιότητα του πολίτη δινόταν από τον πατέρα του στο Δελφίνιο. Ο Θησέας και το Δελφίνιο στην Αθήνα συνδέονταν με την Κρήτη μέσω του εξαγνιστικού ρόλου του Απόλλωνα Δελφινίου. Το Δελφίνιο στην Αθήνα ήταν ο τόπος διεξαγωγής της δίκης και του καθαρμού από το μίασμα των δικαιολογημένων ανθρωποκτονιών, ενώ εδώ ο Θησέας έκανε μια προσφορά πριν από την αναχώρησή του για την Κρήτη, για να εξιλεωθεί για τον θάνατο του Ανδρόγεω, γιου του Μίνωα, για τον φόνο του οποίου κατηγορούνταν ο πατέρας του Θησέα, ο Αιγέας. Ήταν ως εκδίκηση γι ‘αυτό το φόνο του γιου του, που ο Μίνωας απαίτησε την ετήσια εισφορά νεαρών Αθηναίων ανδρών και γυναικών για να πεθάνουν στην Κνωσό. Ο Θησέας ο ίδιος είχε προηγουμένως απαλλαγεί στο Δελφίνιο από το αίμα που σχετιζόταν με τη σφαγή των Παλλαντιδών, ανταγωνιστών του για το θρόνο της Αθήνας.
Η Κρήτη και οι Δελφοί σχετίζονται συχνά με τελετές καθαρμών, οι οποίες πιθανότατα ήταν κρητικές στην προέλευση. Υπάρχει μια παράδοση στον Παυσανία ότι ο Απόλλων πήγε στην Κρήτη, μετά τη δολοφονία του Πύθωνα, για να καθαριστεί από τον Καρμάνορα. Αν ο ίδιος ο θεός είχε υποβληθεί σε τελετή εξαγνισμού στην Κρήτη, φαίνεται εύλογο ότι θα πρέπει να θέσπισε τις ίδιες εξαγνιστικές τελετουργίες στο νέο ιερό του στους Δελφούς. Έχουμε ήδη επισημάνει το λατρευτικό σύνδεσμο μεταξύ Δελφινίου Απόλλωνα και της κρητικής θεάς Δίκτυννας, που, σύμφωνα με τον Διόδωρο, ήταν κόρη του Δία και της Κάρμης, κόρης του Εύβουλου. Αυτό το οικογενειακό δέντρο επιβεβαιώνεται από τον Παυσανία, που προσθέτει επίσης ότι ο Εύβουλος ήταν ο γιος του εξαγνιστή του Απόλλωνα, του Καρμάνορος. Φαίνεται ως εκ τούτου ότι οι ίδιες εξαγνιστικές τελετουργίες εισήχθησαν στους Δελφούς από τους Κρήτες που οδηγήθηκαν εκεί για να γίνουν ιερείς του θεού. [2]
Η λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου ήταν διαδεδομένη σε όλη την περιοχή του Αιγαίου, αλλά ιδιαίτερα στην Κρήτη, και υπάρχει μια γενική πεποίθηση ότι η λατρεία συνδεόταν με τη θάλασσα και την προστασία των ναυτικών. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι μια σειρά από λατρείες του Απόλλωνα Δελφινίου εκτός Κρήτης βρίσκονταν σε μέρη με ισχυρούς δεσμούς με τη μεγαλόνησο. Μια τέτοια λατρεία υπήρχε στη Μίλητο της Ιωνίας, της οποίας ο επώνυμος ιδρυτής, σύμφωνα με έναν μύθο ίδρυσης, ήταν γιος του Απόλλωνα και εγγονός του Μίνωα. Λίγο αργότερα από τη Μίλητο έγινε ο αποικισμός της Χίου, όπου ένα διπλό λιμάνι, το οποίο ονομάζεται Δελφίνιο και αναφέρεται από τον Θουκυδίδη, πρέπει να συνδεόταν με τη λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου εκεί.
Η Χίος ιδρύθηκε από τον Ραδάμανθη, ο οποίος την ανέθεσε στον Οινοπίωνα, γιο της κόρης του Μίνωα Αριάδνης και του Διόνυσου. Ο Παυσανίας, επίσης, καταγράφει ότι ο Οινοπίων ήρθε στη Χίο από την Κρήτη και έγινε βασιλιάς και ότι μπορούσε κανείς να δει εκεί τον τάφο του. Η Θήρα, νησί με έντονες μινωικές συνδέσεις, είχε μήνα Δελφίνιο, ενώ στη Μασσαλία και την Αίγινα, εκτός από τη λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου, υπάρχουν ενδείξεις για τη λατρεία της κρητικής θεάς Δίκτυννας -ονομάζεται Αφαία στην Αίγινα- την οποία ο Πλούταρχος συνδέει με τον Απόλλωνα Δελφίνιο ως δέκτη λατρείας.
Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό στην Αίγινα, όπου η Αφαία είχε ναό και υπήρχε μήνας και γιορτή του Δελφινίου. Τέλος, υπάρχει το Δελφίνιο στην Αθήνα, όπου η λατρεία συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον Θησέα και τις κρητικές του περιπέτειες. Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται πιθανό, όπως πολλοί μελετητές πιστεύουν, ότι ο Δελφίνιος ήταν κρητική θεότητα, ότι χρονολογείται τουλάχιστον από την προδωρική, αν όχι από τη μινωική εποχή, και ότι συγχωνεύθηκε με τον Απόλλωνα, όταν η λατρεία του έφτασε στους Δελφούς.
Θεωρείται επίσης ότι η λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου ήταν σημαντική στη Δρήρο, επειδή το ιερό του εκεί αποτελεί παράδειγμα ιερού του Απόλλωνα Δελφινίου που χρησιμοποιείται ως αρχείο του κράτους. Ο όρκος των εφήβων στη Δρήρο, που είναι ουσιαστικά μια συνθήκη μεταξύ της Δρήρου και της Κνωσού εναντίον της Λύττου, αναφέρει ότι ένα αντίγραφο θα πρέπει να στηθεί στο ιερό του Απόλλωνα Δελφινίου στη Δρήρο.
Στην Κνωσό προξενικά ψηφίσματα και συμφωνίες με άλλα κράτη, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών μεταξύ άλλων κρατών όπου η Κνωσός ήταν ο εγγυητής, στήθηκαν στο ντόπιο Δελφίνιο. Το ότι μερικά Δελφίνια στην Κρήτη χρησιμοποιούνταν ως δημόσια κτίρια, πριν από την εμφάνιση των πρυτανείων, υποδεικνύεται από μια επιγραφή του δεύτερου αιώνα, που αναφέρεται στην ψυχαγωγία των πρεσβευτών της Τήνου στο Δελφίνιο στην Υρτακίνα. Σίγουρα και εκτός Κρήτης ένα Δελφίνιο είχε συχνά κάποια σχέση με την διακυβέρνηση της πόλης. Τέτοια ήταν η περίπτωση της Μιλήτου, όπου το Δελφίνιο ήταν το κύριο ιερό του σώματος των Μολπών, εμπλεκόταν στην πολιτειακή ζωή και τους νόμους της πόλης και ήταν, και στην περίπτωση αυτή, επίσης το αρχείο για το ιερούς νόμους, τα διατάγματα και τις εξωτερικές συνθήκες. Στην Αθήνα, επίσης, υπήρχε σχέση μεταξύ Δελφινίου Απόλλωνα και του δικαίου της πόλης.
Ο όρκος που επιβεβαίωνε την επιλεξιμότητα ενός αγοριού για την ιδιότητα του πολίτη δινόταν από τον πατέρα του στο Δελφίνιο. Ο Θησέας και το Δελφίνιο στην Αθήνα συνδέονταν με την Κρήτη μέσω του εξαγνιστικού ρόλου του Απόλλωνα Δελφινίου. Το Δελφίνιο στην Αθήνα ήταν ο τόπος διεξαγωγής της δίκης και του καθαρμού από το μίασμα των δικαιολογημένων ανθρωποκτονιών, ενώ εδώ ο Θησέας έκανε μια προσφορά πριν από την αναχώρησή του για την Κρήτη, για να εξιλεωθεί για τον θάνατο του Ανδρόγεω, γιου του Μίνωα, για τον φόνο του οποίου κατηγορούνταν ο πατέρας του Θησέα, ο Αιγέας. Ήταν ως εκδίκηση γι ‘αυτό το φόνο του γιου του, που ο Μίνωας απαίτησε την ετήσια εισφορά νεαρών Αθηναίων ανδρών και γυναικών για να πεθάνουν στην Κνωσό. Ο Θησέας ο ίδιος είχε προηγουμένως απαλλαγεί στο Δελφίνιο από το αίμα που σχετιζόταν με τη σφαγή των Παλλαντιδών, ανταγωνιστών του για το θρόνο της Αθήνας.
Η Κρήτη και οι Δελφοί σχετίζονται συχνά με τελετές καθαρμών, οι οποίες πιθανότατα ήταν κρητικές στην προέλευση. Υπάρχει μια παράδοση στον Παυσανία ότι ο Απόλλων πήγε στην Κρήτη, μετά τη δολοφονία του Πύθωνα, για να καθαριστεί από τον Καρμάνορα. Αν ο ίδιος ο θεός είχε υποβληθεί σε τελετή εξαγνισμού στην Κρήτη, φαίνεται εύλογο ότι θα πρέπει να θέσπισε τις ίδιες εξαγνιστικές τελετουργίες στο νέο ιερό του στους Δελφούς. Έχουμε ήδη επισημάνει το λατρευτικό σύνδεσμο μεταξύ Δελφινίου Απόλλωνα και της κρητικής θεάς Δίκτυννας, που, σύμφωνα με τον Διόδωρο, ήταν κόρη του Δία και της Κάρμης, κόρης του Εύβουλου. Αυτό το οικογενειακό δέντρο επιβεβαιώνεται από τον Παυσανία, που προσθέτει επίσης ότι ο Εύβουλος ήταν ο γιος του εξαγνιστή του Απόλλωνα, του Καρμάνορος. Φαίνεται ως εκ τούτου ότι οι ίδιες εξαγνιστικές τελετουργίες εισήχθησαν στους Δελφούς από τους Κρήτες που οδηγήθηκαν εκεί για να γίνουν ιερείς του θεού. [2]
————————————————————
[1] Η λέξη δελφύς δήλωνε την “μήτρα” και πιθανότατα το αρχικό όνομα των Δελφών ήταν ακριβώς αυτό (Δελφύς), ενώ η λέξη Δελφοί δήλωνε τους κατοίκους της χώρας και μετά χρησιμοποιήθηκε ως τοπωνύμιο. Η λέξη δελφίς (ή δελφίν), γενική δελφῖνος προέρχεται μάλλον από την ίδια ρίζα και πρέπει να σχετιστεί με το δέλφαξ που δήλωνε τη νεαρή σκρόφα (κυριολεκτικά η γουρούνα που έχει μωρό στην κοιλιά) ή το γουρουνάκι της. Το όνομα του δελφινιού θα μπορούσε να έχει προκύψει ως ένα είδος μεταφοράς (δελφίς = το γουρουνάκι της θάλασσας). Η ίδια ρίζα δίνει βέβαια και τη λέξη ἀδελφοί (αυτοί που βγήκαν από την ίδια κοιλιά, μήτρα). Το αρχικό γράμμα της ρίζας μοιάζει να προκύπτει από κάποιο αρχαιότερο χειλοϋπερωικό φθόγγο (*gwelph-), όπως φαίνεται από τους αιολικούς τύπους Βελφοί (=Δελφοί), βέλφιν (=δελφίς ή δελφίν).
[2] Ο Απόλλων, πάντως, δεν ήταν απόλυτα ικανοποιημένος με την ποιότητα των εισηγμένων τελετών στους Δελφούς, δεδομένου ότι το μαντείο των Δελφών εξακολούθησε να καλεί Κρήτες για να βοηθήσουν σε μεταγενέστερες περιπτώσεις καθαρμού, συμπεριλαμβανομένου του καθαρμού της Αθήνας από το αίμα της ενοχής που συνδέθηκε από τον Επιμενίδη με το Κυλώνειο Άγος.
[1] Η λέξη δελφύς δήλωνε την “μήτρα” και πιθανότατα το αρχικό όνομα των Δελφών ήταν ακριβώς αυτό (Δελφύς), ενώ η λέξη Δελφοί δήλωνε τους κατοίκους της χώρας και μετά χρησιμοποιήθηκε ως τοπωνύμιο. Η λέξη δελφίς (ή δελφίν), γενική δελφῖνος προέρχεται μάλλον από την ίδια ρίζα και πρέπει να σχετιστεί με το δέλφαξ που δήλωνε τη νεαρή σκρόφα (κυριολεκτικά η γουρούνα που έχει μωρό στην κοιλιά) ή το γουρουνάκι της. Το όνομα του δελφινιού θα μπορούσε να έχει προκύψει ως ένα είδος μεταφοράς (δελφίς = το γουρουνάκι της θάλασσας). Η ίδια ρίζα δίνει βέβαια και τη λέξη ἀδελφοί (αυτοί που βγήκαν από την ίδια κοιλιά, μήτρα). Το αρχικό γράμμα της ρίζας μοιάζει να προκύπτει από κάποιο αρχαιότερο χειλοϋπερωικό φθόγγο (*gwelph-), όπως φαίνεται από τους αιολικούς τύπους Βελφοί (=Δελφοί), βέλφιν (=δελφίς ή δελφίν).
[2] Ο Απόλλων, πάντως, δεν ήταν απόλυτα ικανοποιημένος με την ποιότητα των εισηγμένων τελετών στους Δελφούς, δεδομένου ότι το μαντείο των Δελφών εξακολούθησε να καλεί Κρήτες για να βοηθήσουν σε μεταγενέστερες περιπτώσεις καθαρμού, συμπεριλαμβανομένου του καθαρμού της Αθήνας από το αίμα της ενοχής που συνδέθηκε από τον Επιμενίδη με το Κυλώνειο Άγος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου